Hoe een kerk de andere kant op keek toen leden misbruik meldden

De spanning is om te snijden als Lisa (23) haar slachtofferverklaring voorleest. Schuin voor haar zit de man die zes jaar van haar leven beheerste. Ook nu, twee jaar nadat ze met haar verhaal naar de politie stapte, gaat er geen dag voorbij zonder dat ze aan hem denkt.

‘Zijn opvoeding trekt mij nog regelmatig helemaal leeg. Alsof ik geen adem meer krijg en ik niks anders meer kan zien of denken dan wat Michael mij heeft geleerd en wat ik met hem heb meegemaakt.’

Gistermiddag verwachtte ze - twee jaar nadat ze aangifte deed - een uitspraak van de rechter. Door de officier van justitie was veertien maanden onvoorwaardelijke celstraf en een boete van 27.000 euro geëist, maar de rechtbank vond zichzelf nog onvoldoende geïnformeerd om tot een oordeel te komen.

De verdachte - Lisa’s voormalige pleegvader - moet worden onderworpen aan een psychologisch en een psychiatrisch onderzoek voordat de rechtbank uitspraak kan doen over de strafmaat.

Tegenover de rechter geeft Michael toe zijn vrouw te hebben bedrogen. Hij ontkent echter zich daarbij schuldig te hebben gemaakt aan strafbare feiten. De omgang zou beperkt zijn gebleven tot een aantal voorvallen waarbij Lisa en hij zichzelf, in het bijzijn van de ander, zouden hebben bevredigd.

Dat zou volgens Michael met wederzijdse instemming (‘meer dan instemming zelfs, veel meer’) en ná Lisa’s achttiende verjaardag zijn gebeurd. Michaels advocaat deed de kwestie dan ook af als een affaire, ‘zoals die in de beste huwelijken voor kunnen komen.’

Lisa was vijftien toen het misbruik begon en 21 toen ze naar de politie stapte. De strafeis betreft de gehele periode. Bijzonder, aldus Ruth Jager , Lisa’s advocaat: ‘Veel te vaak blijft het in dit soort gevallen bij een aangifte, omdat het Openbaar Ministerie meent dat er te weinig bewijs is om te vervolgen. Een deel van de aanklacht gaat immers over seksuele handelingen tussen twee volwassenen. In zo’n geval moet je kunnen aantonen dat er sprake van dwang geweest is. Ik ben blij dat de officier van justitie meende dat dat hier ook aan de orde is.’

Volgens Jager laat deze beslissing vooral zien hoe serieus de rechter de zaak neemt. ‘Ik leid hieruit af dat er over de vraag of de feiten zijn bewezen en of deze strafbaar zijn nog maar weinig twijfel bestaat, maar dat ze alleen nog twijfelen over de vraag of ze de verdachte alleen moeten straffen of ook moeten behandelen. Maar ze laten dat nu nog heel erg in het midden en Lisa daarmee in onzekerheid.’

Lees hier de complete reconstructie van dit verhaal. En hier de verantwoording over hoe ik te werk ging.

Hoe Michael de macht kreeg over Lisa

De officier van justitie liet in haar strafeis meewegen dat Michael de toen vijftienjarige Lisa ‘vanwege een profetie’ in zijn gezin opnam. Dat gebeurde niet alleen in zijn rol als pleegvader, maar ook als zelfverklaard profeet van God.

Met zijn ‘gave’ de ‘woorden van God te spreken’ had hij grote macht over Lisa. Dit bleek tijdens de rechtszaak onder meer uit een opname die werd afgespeeld. Daarop was te horen hoe Michael ‘duivels uitdrijft’ bij Lisa, om haar zo van negatieve ervaringen in het verleden ‘te genezen.’

Ik heb altijd al zijn opdrachten opgevolgd omdat ik dacht dat hij handelde vanuit God

De psychologische druk die Michael uitoefende, sprak ook uit Lisa’s slachtofferverklaring: ‘Ik heb altijd al zijn opdrachten opgevolgd omdat ik dacht dat hij handelde vanuit God en ik bang was dat als ik niet luisterde naar de opdrachten van God, dat ik dan Gods zegen zou mislopen en dat er weer nieuwe demonen in mijn leven zouden komen. Dat is wat Michael altijd zei.’

Hoewel Michael ontkende strafbare feiten te hebben gepleegd, wees een eerdere bekentenis op het tegendeel. Op een opname van deze in de rechtbank afgespeelde ‘biecht’ was te horen hoe Michael en Lisa tegenover kerkleider Mattheus van der Steen van House of Heroes over hun verhouding spreken. In deze Nijkerkse pinksterkerk waren Lisa en Michael op dat moment werkzaam als ‘voorgangers kinderwerk.’

Nadat Lisa een lange lijst voorvallen had opgenoemd, gaf Michael in de ‘biecht’ aan dat ‘het meeste’ hiervan op waarheid berustte. In de rechtszaal nam D. echter afstand van zijn eerder afgelegde biecht. ‘Ik was geschrokken en totaal mezelf niet, en sprak veel verwarder dan ik van mezelf gewend ben.’

Hoe de kerk het schandaal onder de pet hield

In eerste instantie was de kerkleiding niet van zins de opname van de ‘biecht’ te overhandigen aan de politie. Volgens Van der Steen was ze verwijderd en niet meer terug te vinden. Pas nadat de kerkleider werd meegedeeld dat hij strafbaar was als hij niet meewerkte, kwam het bestand boven water.

Op Lisa werd in de weken na de ‘biecht’ grote druk uitgeoefend om haar verhaal niet met de politie te delen. Zij zou volgens de kerkleiding evengoed schuldig zijn aan de affaire. Het bestuur van House of Heroes stond daarmee achter Michael en zijn vrouw.

Eerder had de leiding al kennisgenomen van Lisa’s kant van het verhaal. Tien maanden voor haar gang naar de politie had ze Van der Steen verteld over het misbruik. Hij stelde toen een onderzoek in en probeerde, zoals hij het zei, ‘een proces in gang te zetten, gericht op vergeving en herstel.’

In een eveneens opgenomen gesprek zegt Van der Steen onder meer tegen Lisa: ‘We gaan geen keuze maken tussen jou en Michael, tussen slachtoffer en dader. […] We zijn een internationale en nationaal bekende gemeente, en als zaken bekend worden, dan blijft dat je gewoon je hele leven achtervolgen. Dat willen we niet!’

Terwijl Michael D. en zijn gezin de kerk blijven bezoeken, zet Van der Steen Lisa verder onder druk. Op een opname is te horen hoe hij tegen haar uitvaart: ‘Ik dacht: als zij deze route gaat kiezen [naar de politie stapt, KS], dan haalt ze letterlijk een pot wormen open. [...] Ik had het ook verschrikkelijk hebben gevonden, zeg maar, als hij zou worden opgepakt, wat natuurlijk uiteindelijk ook gebeurd is.’

Waar dit verhaal voor staat

De houding van de kerk past in een patroon van schandalen toedekken. Eerder beschermde House of Heroes de leider van een met kerkgeld ondersteund weeshuis in Oeganda nadat die door zeven getuigen werd beschuldigd ’s avonds geregeld kinderen ‘te melken.’

Ook kwam de kerk in opspraak toen genezingen van blinden in Birma onjuist bleken. Een reeks artikelen bracht aan het licht hoe de kerk met lokale partners geld inzamelde op basis van aantoonbaar onjuiste verhalen hierover. In beide gevallen besmeurde de kerk na publicatie de boodschapper, in plaats van de boodschap serieus te nemen.

Van mij mogen dit soort kerkleiders zo van de kansel worden getrapt

Datzelfde gebeurde bij een misbruikzaak die eind 2016 voor de rechter kwam. Marijn de V., destijds lid van de kerkband en het vriendje van Van der Steens oppas, werd veroordeeld tot twaalf maanden voorwaardelijke celstraf, na aftrek van een voorarrest van zeventien dagen. Als oppas van twee gemeenteleden had hij hun dochters van vijf en zes jaar misbruikt.

Net als Lisa rekenden de ouders van de meisjes op steun van Van der Steen, maar kregen ze nul op het rekest. Hun werd aangeraden geen ruchtbaarheid aan de zaak te geven en niet naar de politie te stappen. De kinderen zouden psychische schade ondervinden van een rechtszaak, aldus de kerkleider.

Moeder Talina is bijna een jaar na dato nog altijd woedend: ‘Mijn oudste dochter is geestelijk echt aangeslagen en heeft geregeld woedeaanvallen. Ze krijgt intussen therapie. Ook ik heb de ene nachtmerrie na de andere over de zaak. In de kerk zijn we niet meer welkom, terwijl Marijn [de dader, KS] alweer naar conferenties van de kerk gaat. Van mij mogen dit soort kerkleiders zo van de kansel worden getrapt.’

De gevolgen blijven voelbaar

Ook Lisa leeft nog elke dag met de gevolgen van het misbruik én het gebrekkige ingrijpen door House of Heroes. Ze twijfelt aan zichzelf en aan het waarheidsgehalte van haar getuigenis. ‘Dat de kerk voor Michael heeft gekozen en mij aan de kant heeft gezet, versterkt die twijfel. Wie ben ik tegenover het oordeel van de kerk en misschien zelfs God?’

Het roept de vraag op waarom de kerkleiding de dader in plaats van het slachtoffer beschermde. Religieantropoloog Miranda Klaver verklaart dit vanuit het soort leiderschap dat in pinksterkerken gebruikelijk is. ‘Leiders in dit soort kerken hebben de neiging zichzelf tot slachtoffer te maken.’

Volgens Klaver is het voor traditionelere pinksterkerken moeilijk dit type leiderschap te veroordelen. ‘Ze zien ook dat dit de succesverhalen zijn, terwijl hun eigen kerken in rap tempo vergrijzen. Getalsmatige groei is nu eenmaal voor pinkstergelovigen een krachtig bewijs van de aanwezigheid van Gods geest.’

Eerder dit jaar kondigde Van der Steen een sabbatical aan, een tijd van ‘rust en overleg’ en aandacht voor zijn gezin. Intussen is hij alweer aan de slag. Rebekah, de vrouw met wie hij twaalf jaar terug zijn conglomeraat aan stichtingen en bedrijven begon, heeft een echtscheiding aangevraagd. Het verhaal van Lisa speelde daarin mee, geeft ze aan. ‘Ik ontdekte dat mijn man roofdieren in bescherming neemt. Dat heeft mij de ogen geopend.’

In reactie op een lijst vragen gaf House of Heroes aan niet te willen meewerken aan dit artikel. ‘We zullen op geen enkele wijze enige vorm van medewerking aan jouw vorm van journalistiek bedrijven leveren.’

Ben je slachtoffer van aanranding of verkrachting, neem dan contact op met Slachtofferhulp Nederland. Zit je zelf in een gesloten groep en wil je daaruit? Neem dan contact op met Sektesignaal Nederland.

Bij het maken van dit artikel werd ik bijgestaan door diverse collega’s. Rufus Kain en Nadia Mensink bezochten zittingsdagen en verrichtten researchwerkzaamheden. Journalist Romee Boots en religieonderzoeker Miranda Klaver waren actief als meelezer.

Verder lezen?