Hoe ik onderzoek deed naar het misbruik binnen de kerk House of Heroes

Waarom, vroeg Rob Wijnberg zich een maand geleden af, zijn het altijd de uitzonderingen die in het middelpunt van de aandacht staan?

‘Ze ruïneren het beeld dat we hebben van hun tegenpool - de overgrote meerderheid. De gerechtigde uitkeringsontvanger, de gematigde activist, de trouwe supporter. De brave buitenlander, de vrome gelovige, de constructieve contribuant.’

Het zal niemand verbazen dat ik deze mediakritiek onderschrijf. De poging het anders te doen vormt het bestaansrecht van De Correspondent.

Maar wat doen de breed uitgemeten wederwaardigheden van een middelgrote kerk op de Veluwe dan op De Correspondent? Doet zo’n artikel wel recht aan de overgrote meerderheid van de christenen die walgt van dit soort misbruikpraktijken?

Een terechte vraag, waar ik graag antwoord op geef. En, nu ik toch bezig ben, ga ik meteen op enkele andere prangende vragen in.

1. Waarom geef ik zoveel aandacht aan incidenten?

Het korte antwoord: het gaat mij niet om de incidenten, maar om de cultuur die het beschreven misbruik mogelijk maakt.

In de katholieke kerk zijn dat elementen als het celibaat, de hiërarchie en de afstand van kerken, kloosters en internaten tot de samenleving.

In Hollywood zijn het elementen als scheve machtsverhoudingen, onderlinge competitie en een cultuur waarbinnen de jeugd wordt verheerlijkt.

In pinksterkerken - wereldwijd de snelstgroeiende tak van het christendom - spelen weer andere elementen. De zaken die het misbruik binnen de kerk mogelijk maakten:

• De manier waarop concepten als ‘vergeving’ en ‘genade’ worden ingezet. Kerkleider Mattheus van der Steen belooft dat je in zijn kerk van een zero een hero kunt worden. Dat trekt niet alleen kwetsbare slachtoffers op zoek naar herstel aan, maar evengoed (potentiële) daders op zoek naar een tweede kans. Je kunt zeggen dat dit pinksterkerken extra kwetsbaar maakt.
• Het absolute karakter van het ‘apostolisch’ leiderschap. Van der Steen staat als ‘gezalfde’ direct onder God. Gelovigen ervaren zijn instructies niet als geïnspireerd door God, maar als gedicteerd door God. Dat zorgt ervoor dat de kring rondom Van der Steen hem nauwelijks bevraagt.
• De cultuur waarbinnen alles draait om beleving en het opwekken van emoties. Zo is het niet ongebruikelijk dat mannen en vrouwen elkaar de hand opleggen (zegenen) en omhelzen.
• De grote onderlinge betrokkenheid. Veel nieuwkomers in de pinksterwereld beschrijven hun kennismaking als thuiskomen in een familie. Dat brengt ook een grote mate van onderling vertrouwen met zich mee, dat gemakkelijk beschaamd kan worden.
• Het gegeven dat ieder conflict met gebed kan worden ‘opgelost.’ In sommige gevallen is er zelfs sprake van ‘hemelse rechtbanken’ waarbij middels gebed wordt bemiddeld. Dit kan het idee versterken dat je overal mee wegkomt.

2. Hoe heb ik het verhaal gecheckt?

In de zaak die in mijn artikel centraal staat (die van pleegdochter Lisa tegenover pleegvader Michael D.), staat haar woord tegenover het zijne. Zij zou hem hebben verleid, in plaats van andersom.

Hoe bepaal ik in zo’n geval wie de waarheid spreekt? Een eerste vereiste is dat mijn bronnen bereid zijn hun claims aan politie en justitie voor te leggen. Ik heb veel geruchten over misbruikzaken opgevangen, maar zonder aangifte is er voor mij geen verhaal.

Een tweede vereiste is aanvullend bronmateriaal. Kan een bron beweringen ondersteunen met bijvoorbeeld geluidsopnamen, dagboekfragmenten, mail-, chat- en appverkeer? Dat bleek in dit geval mogelijk.

De derde stap is het raadplegen van bronnen in de omgeving van de hoofdpersonen. Ik probeer van hen een inschatting te krijgen over hoe betrouwbaar hun dochter, zus, vriendin is. Vanzelfsprekend spreek ik ook mijn bronnen zelf. Over een periode van een jaar sprak ik Lisa zes keer uitvoerig, ook om te kijken of ze telkens hetzelfde verhaal vertelde.

En ja, zelfs wanneer familie, vrienden, drie rechters en een officier van justitie een verhaal geloofwaardig en betrouwbaar achten, is het onmogelijk te zeggen of iemand de waarheid spreekt. Vrijwel niets zo verraderlijk als het menselijk geheugen.

Toch vind ik - net als de rechtbank - Lisa’s verhaal geloofwaardig. Doorslaggevend vond ik dat Lisa nergens haar aandeel ontkent. Ze geeft er een duidelijke verklaring voor: ze was als kwetsbare vijftienjarige in de ban geraakt van deze man en meende dat ze alleen via hem toegang tot God kon krijgen.

3. Hoe kwam ik op dit verhaal?

Ik volg de gang van zaken in House of Heroes sinds 2011 en publiceerde in diverse media over mijn bevindingen. Het leverde mij een reputatie van ‘duivel’ op, waar binnen de kerk geregeld voor werd gewaarschuwd. Juist deze reputatie zorgde voor de tip die tot dit verhaal leidde.

In het najaar van 2016 kreeg ik via Facebook een bericht van Lisa, waarin ze mij vertelde over het ‘web van leugens en manipulatie’ waar je in verstrikt kunt raken als je in de binnenste cirkel van House of Heroes verkeert. Ze hintte op een aantal misbruikzaken. Tijdens onze eerste afspraak bleek een daarvan haar verhaal.

4. En heb ik wederhoor gepleegd?

De kerk kreeg vier dagen de tijd om op deze mail te antwoorden, maar gaf aan niet te willen meewerken aan mijn artikel.

Gedurende de rechtszaak is ook Michael D. om een reactie verzocht. Ik vroeg hem om aanvullend bewijs voor wat hij de rechter voorgehouden heeft. Dat is niet gekomen.

Verder is gesproken met verschillende andere leden en medewerkers die ten tijde van de kwestie voor de kerk werkzaam waren. Zo is het verhaal tot stand gekomen.

Ben je slachtoffer van aanranding of verkrachting, neem dan contact op met Slachtofferhulp Nederland. Zit je zelf in een gesloten groep en wil je daaruit? Neem dan contact op met Sektesignaal Nederland.

Bij het maken van dit artikel werd ik bijgestaan door diverse collega’s. Rufus Kain en Nadia Mensink bezochten zittingsdagen en verrichtten researchwerkzaamheden. Journalist Romee Boots en religieonderzoeker Miranda Klaver waren actief als meelezer. Dinsdag 31 oktober volgt een artikel over hoe deze kerk in de bredere context van de pinksterkerk past.

Verder lezen?