Podcast: Wetenschap gaat over feiten, maar net zo goed over vertrouwen

‘Hoeveel van jullie geloven dat de zon om de aarde draait?’

Harold Kroto staat voor een zaal vol studenten in een Duits stadje. Ze zijn hier om hem, winnaar van de Nobelprijs voor Scheikunde, te horen spreken.

Een paar mensen giechelen. Niemand steekt zijn hand op. De zon draait niet om de aarde, dat weet iedereen.

‘Hoeveel van jullie geloven het tegenovergestelde?’

Alle handen gaan omhoog.

‘Hoeveel van jullie kennen het bewijs daarvoor?’

Bijna alle handen blijven omlaag.

‘Daar hebben jullie dan gewoon op vertrouwd,’ zegt hij. ‘Wat heb je nog meer aangenomen zonder het bewijs te kennen?’

Hoe dieper je erin duikt, hoe minder je weet

Met deze anekdote begint een recente aflevering van het radioprogramma This American Life. En sinds ik het hoorde, heeft dat dilemma me niet meer losgelaten.

Ik geloof dat klimaatverandering bestaat, maar ik weet niet hoe je dat kunt aantonen. Ik geloof dat roken longkanker veroorzaakt, maar ik weet niet wat voor proces daar achter zit. En de statistische modellen die ik in mijn proefschrift gebruikte, kan ik met geen mogelijkheid met de hand narekenen.

Eén voor één zou ze de raadsels op haar lijst tot op de bodem uitzoeken

Hoe harder ik erover nadenk, hoe minder ik weet.

Diane Wu bedacht een oplossing voor die onwetendheid. Wu was een van de studenten in de zaal bij Kroto, en redacteur voor This American Life. Ze maakte een lijst met ‘dingen die ik wil weten.’

Eén voor één zou ze de raadsels op haar lijst tot op de bodem uitzoeken en op haar blog Loose Ends uitleggen. Ze schreef dingen op waarvan ze vond dat ze het zou moeten weten of waar ze gewoon nieuwsgierig naar was.

En zo kwam ze op een gekke verzameling van politieke zaken (hoe werkt Obamacare?), natuurkundige vragen (wat is een Schottky-barrière?) en dagelijkse kwesties (wat is het verschil tussen wijn uit de Bourgogne en uit Bordeaux?).

Haar eerste uitdaging: het verschil tussen yams en zoete aardappels. Die lijken op elkaar, maar zijn ze ook familie? Nee, leerde ze. Ze schreef erover op haar blog en voegde nog wat tekeningen toe van de saaie yamplant en de trompetbloemen van de zoete aardappel.

Nu wist ze hoe het zat, en ze had er nog plezier in ook.

Dus? Eerlijke verhalen vertellen

Wat is kennis? Wat is waarheid? Het zijn vragen waar je heel hoogdravend over kunt doen. Maar je kunt er ook gewoon mooie verhalen over vertellen, zoals Wu’s anekdote en de rest van de aflevering ‘Things I mean to know.’

Zo wordt een statistisch onderzoek naar verkiezingsfraude prachtig tot leven getoverd. De onderzoeker vertelt hoe hij steeds dacht dat hij het antwoord had, en dan toch weer iets tegenkwam waardoor hij verder moest zoeken. Stapje voor stapje komt hij dichter bij de waarheid.

Ondertussenlaat de podcast de mooie en lelijke kanten van de wetenschap zien. De drang te weten hoe iets echt zit. De frustratie dat je niet alles kunt weten. De koppigheid van degenen die hun mening al hebben gevormd.

Wat me het meest bijblijft, zijn die woorden van Harold Kroto: ‘Daar hebben jullie dan gewoon op vertrouwd.’ Hij zei het als een berisping, maar hoe zou het anders kunnen? Niemand heeft de tijd, energie of diploma’s om alles uit te zoeken.

Dus zitten we collectief in een spagaat. Aan de ene kant kun je niet veel anders dan erop te vertrouwen dat anderen hun werk doen. Aan de andere kant hoor je berichten over alternative facts enwetenschapsfraude.

Een van de oplossingen: mooie en eerlijke verhalen vertellen, waarin de inzichten en beperkingen van onderzoek naar voren komen. Deze aflevering van This American Life is een steengoed voorbeeld.

En wat er na Wu’s eerste blogpost kwam? ‘Dit is de laatste die ik schreef,’ vertelt Wu. ‘Ik schreef er een.’