De massale insectensterfte laat zien: de mens moet ruimte maken voor andere soorten

Beste,

Alle leven op aarde speelt zich af in een dunne laag tussen dode steen en lege ruimte. Het is pijnlijk om je te realiseren dat de mensheid die dunne laag aan het vertrappen, vergiftigen en vervuilen is. Mijn jongste gedachten daarover vielen op hun plek toen ik het woord ‘zombienatuur’ hoorde.

Ik was net een weekend in de Duitse Eifel geweest om te wandelen. Met een groepje collega’s liep ik door het bos, over heuvels, langs een kolkende rivier en een joekel van een stuwdam. Er was frisse lucht. We waren in de natuur!

Maar er ontbrak iets - er waren nauwelijks dieren. Twee reetjes heb ik zien rennen over een glooiende heuvel, maar dat was het zo ongeveer. Geen wilde zwijnen. Nauwelijks vogels. Een verdwaalde tor op het pad soms, verder bijna geen insecten.

Een paar dagen later luisterde ik in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam naar een column van de bioloog Jelle Reumer. Jelle Reumer over zombienatuur. Daar viel het woord: zombienatuur. ‘Het ziet er groen uit maar is zo dood als een pier.’

Had ik dat net gezien?

Reumer vertelde over het gebruik van neonicotinoïden - zeer giftige bestrijdingsmiddelen - en noemde een artikel Science Mag: ‘Where have all the insects gone?’ uit Science Magazine uit mei 2017 waarin werd beschreven dat er in Duitsland, vlak over de grens bij Venlo, tegenwoordig ruim driekwart minder insecten leven dan 24 jaar geleden. Toevallig werd een nieuwe studie Lees in PLOS One: ‘More than 75 percent decline over 27 years in total flying insect biomass in protected areas.’ over diezelfde metingen vorige week groot nieuws. NOS: Driekwart insecten verdwenen, landbouw mogelijk boosdoener.

‘Onze natuur is zombienatuur geworden,’ zei Reumer. ‘De insecten zijn verdwenen, de veldleeuweriken, de grutto’s, de noem-maar-op, alles is totaal of bijna totaal verdwenen. Met dank aan wat men eufemistisch gewasbeschermingsmiddelen noemt, en allerlei andere aspecten van de moderne agrarische bedrijfsvoering, die hele keten van burgers, banken en boeren, gefaciliteerd door de politiek.’

Hoe zit het met die keten? Hoe schadelijk is ze en welk beleid moet voor verbetering zorgen? Ik schrijf er op dit moment een stuk over samen met collega Tomas Vanheste. We kijken niet alleen naar biodiversiteit boven de grond, maar ook onder de grond. Want door het gebruik van gif en andere onverantwoorde landbouwtechnieken vernietigen we ook het bodemleven waarvan alle planten en levende wezens afhankelijk zijn.

Het verlies van de bodem

Het is een totaal onderschat probleem, dit verlies van onze bodem. ‘Lose the soil and everything goes with it,’ schreef The Guardian-columnist George Monbiot Monbiot: ‘We’re treating soil like dirt. It’s a fatal mistake, as our lives depend on it.’ twee jaar geleden al. ‘Almost all other issues are superficial by comparison. What appear to be great crises are slight and evanescent when held up against the steady trickling away of our subsistence.’

Vrij vertaald: omdat we de bodem verwaarlozen, stellen we onze toekomst in de waagschaal. Vorige week noemde Monbiot de gevolgen van onze landbouw ‘erger dan klimaatverandering.’ Monbiot: ‘Insectageddon: farming is more catastrophic than climate breakdown.’

Een wedstrijdje ver pissen over welk probleem nu erger is, lijkt mij eerlijk gezegd niet nodig. De snelle opwarming en het verlies van bodemleven, insecten, en talloze diersoorten - het zijn allemaal symptomen van een gebroken systeem dat over alle grenzen van de aarde heen walst. Alleen als we onze economie op een fundamenteel andere leest schoeien, kunnen we deze problemen oplossen.

Niet alleen symptomen bestrijden (zoals Rutte III Mijn analyse van het regeerakkoord. doet), maar visionair beleid voeren. Een van de opties die Tomas en ik willen beschrijven komt uit het boekje Wilde apen van hoogleraar Natuurbeheer en Plantenecologie Frank Berendse. Zijn voorstel: voer een belasting in op het gebruik van bestrijdingsmiddelen, antibiotica, kunstmest en geïmporteerd veevoer, zodat verantwoorde landbouwtechnieken (meer) gaan lonen. En geef een derde van het Nederlandse oppervlak aan de natuur. De landbouw die goed is voor slechts 1,8 procent van de netto toegevoegde waarde in onze economie (maar nu 54 procent van het landoppervlak opneemt), moet drastisch krimpen.

Dit zijn het soort stappen die ervoor kunnen zorgen dat alle soorten, niet alleen de mens, een toekomst hebben op de aarde. Berendse beschrijft een eerdere ontwikkeling ‘waarbij we niet alleen onze eigen kinderen en medeburgers, maar ook anders gekleurde medemensen het recht op een toekomst geven die zij zelf kunnen vormgeven. De vraag is waarom we niet hetzelfde recht toekennen aan al die andere levende wezens waarmee we de Aarde delen.’

Tenzij je een beter plan hebt

Voor zo’n draai moet de mens ruimte maken. We moeten ons om te beginnen inbeelden hoe een wereld eruitziet waarin de mens niet meer centraal staat. Wat als we andere soorten rechten geven, net als de mens?

Daarover – en over veel meer – gaat het in de briljante voorstelling Tenzij je een beter plan hebt van schrijvers en theatermakers Anoek Nuyens en Rebekka de Wit.

YouTube

Ik mag vanavond in Den Haag meepraten in hun ‘reizende denktank.’ Direct na het stuk gaan we in gesprek over de thema’s die Nuyens en De Wit tijdens de voorstelling aansnijden. Kijk hier voor tickets en meer info. Kijk hier voor tickets, info en om de reizende denktank te volgen. Als je er vanavond niet bij kunt zijn; de voorstelling is nog tot en met 13 januari 2018 op tournee en warm aanbevolen. Lees Lynn Berger over Tenzij je een beter plan hebt.

Wat mij fascineert is dat je de draai die Berendse, Nuyens en De Wit voorstellen, ook elders ziet. Tijdens The Jonathan Schell Memorial Lecture on the Fate of the Earth stelde de Amerikaanse journalist Elizabeth Kolbert niet de mens of klimaatverandering centraal, maar de diersoorten die door menselijk toedoen het loodje leggen. Ze beschrijft vanuit hun perspectief wat het betekent om in het ‘antropoceen’ - het tijdperk van de mens - te leven (of te sterven). Je kunt haar lezing hier terugkijken, Kijk ‘The Jonathan Schell Memorial Lecture on the Fate of the Earth’ van Elizabeth Kolbert. vol exotische kikkers en andere soorten die je misschien nog niet kende.

Tot slot

Een van de belangrijkste redenen dat die exotische kikkers en talloze andere soorten verdwijnen is dat we hun habitat trashen. Bijvoorbeeld door de kap van het regenwoud. Gastcorrespondent Bart Crezee beschreef vorige week dat de aantasting van regenwoud inmiddels zo groot is, dat de resterende tropische bossen tegenwoordig meer CO2 uitstoten dan dat ze opnemen. ‘Tropisch bos is nu officieel een bron van broeikasgassen. Deze rubberboer probeert er iets aan te doen.’

Des te meer reden om het bos dat er nog wél is, te beschermen. Vanaf vanavond kun je tot en met zondagavond op De Correspondent kijken naar de documentaire The Borneo Case. (Gebruik vanaf 17:00 uur deze link Kijk hier naar The Borneo Case (vanaf donderdag 26 oktober 17:00). om de docu te kijken.) Deze film laat zien dat de inspanningen van een kleine groep activisten een groot verschil kunnen maken. Waar onderzoekers en burgers in actie komen, volgt vaak (maar niet altijd) verandering.

Aan morele helderheid over wat ons te doen staat ontbreekt het in elk geval niet, zullen we maar zeggen.

Tot de volgende,

Jelmer

Wil je dit onderwerp volgen? Als correspondent Klimaat & Energie onderzoek ik de oorzaken van de klimaatcrisis en onze toekomst op een steeds warmere aarde. Blijf op de hoogte via mijn wekelijkse mail

P.S. Met Rutger Bregman en Jesse Frederik besprak ik het regeerakkoord van Rutte III. Luister de podcast hier terug. Wij gingen met een stofkam door het regeerakkoord. Luister mee.