Wie wil er nog vrienden zijn met de meisjes uit Girls?
Bedenker en hoofdrolspeelster Lena Dunham verrast opnieuw met het derde seizoen van haar hitserie Girls (nu halverwege). Ze laat haar personages genadeloos diep zinken in zelfzucht. Aardig en aimabel worden ze er niet van, maar het levert wel een heerlijk en raak portret op van de twintigers van nu.
Vorige maand interviewde de Canadese schrijfster Margaret Atwood via Skype landgenoot en Nobelprijswinnares voor de Literatuur Alice Munro. Hun haperende gesprek ging onder meer over het probleem van aardige personages in fictie. Atwood vroeg Munro of ze zich stoort aan de klacht dat haar personages geen mensen zijn die je op de koffie zou vragen. Een bizarre klacht, vond Munro. Ze kon zich geen boek voorstellen waarin de personages voortdurend aardig zijn. Zo’n boek zou doodsaai zijn, viel Atwood haar bij.
De twee grootheden verwoordden een gangbare positie. Dat bleek vorig jaar al uit een discussie in The New Yorker, waarin verschillende auteurs (waaronder Atwood) zich schaarden achter collega Claire Messud, die vurig stelde dat aardigheid vooral van vrouwelijke personages wordt verlangd en dat het geen literair criterium zou mogen zijn. Een tegengeluid kwam van schrijfster Jennifer Weiner. Zij klaagde dat je als schrijver van aardige personages onterecht weinig respect krijgt.
Kwaadaardiger dan ooit
Te aimabele personages mogen gewantrouwd worden in serieuze literaire fictie, op televisie zijn ze er genoeg. Het verbaast niet dat het wonderkind Lena Dunham met het derde seizoen van haar veel bediscussieerde serie Girls opnieuw lukt om stof te doen opwaaien: het derde seizoen is halverwege en haar vier vrouwelijke personages zijn kwaadaardiger dan ooit. Daarmee stuurt Dunham haar generatie-epos over twintigers in New York nog verder de sceptische kant op.
Dunham stuurt haar generatie-epos over twintigers in New York nog verder de sceptische kant op
Dunham zelf is terug als de 24-jarige, zwaarlijvige hoofdpersoon Hannah Horvath, schrijfster van persoonlijke ‘essays,’ die we in de vorige twee seizoenen hebben leren kennen als getalenteerd en grappig maar ook als onzeker, obsessief-compulsief en egocentrisch op het onuitstaanbare af.
De grens van onuitstaanbaarheid is ze inmiddels gepasseerd. Hannah staat op het punt een gepubliceerd schrijfster te worden – van een e-book weliswaar – en gedraagt zich daar ook naar. Met een kop als van een verwende kleuter serveert ze lijzig verkeerde koffies aan de klanten van het café waar ze werkt – natuurlijk alleen tot haar e-book haar rijk zal maken.
Eenzaamheid en grootsteedse hardheid
Hannah’s thuissituatie accommodeert haar divagedrag. Ze is genezen van de dwangneurosen waaraan ze leed aan het einde van het vorige seizoen. En met de jongen die zich voorheen nog als een neanderthaler aftrok op haar buik om haar vervolgens niet terug te bellen, Adam, heeft ze nu Bambi-seks en een functionerend huishouden.
Met Hannah’s vriendinnen gaat het minder voor de wind. De ontembare bohémien-hippie Jessa zit in een afkickkliniek; de veel te keurige Marnie heeft een identiteitscrisis en Shoshanna, de jongste, die aanvankelijk schattig naïef was, is veranderd in een knauwende, kettingrokende en nogal zielloze roddelmachine.
In plaats van in zelfbezinning, resulteert hun onvrede en eenzaamheid in een grootsteedse hardheid
In plaats van in zelfbezinning, resulteert hun onvrede en eenzaamheid in een grootsteedse hardheid. De meisjes – behalve Jessa toch echt nog steeds geen vrouwen – zoeken hun toevlucht in zelfzucht.
Dat is niet nieuw, maar in dit seizoen spiegelt hun omgeving meer dan eerder de troosteloosheid van die levenshouding: er gaan mensen onbetreurd dood, er worden grote leugens verteld en ontmaskerd, er verschijnen pikzwarte bijfiguren, zoals de duivelse bipolaire zus van Adam (groots gespeeld door Gaby Hoffmann), die de boel dan weer euforisch opschudt en dan weer met doorgesneden polsen bloedend in de badkamer staat.
Waar BFF’s Hannah en Marnie nog samen in een bed sliepen in seizoen 1, welwillend elkaars klaagzangen aanhoorden, is hun vriendschap verworden tot een verzameling verwachtingen en teleurstellingen.
Kritiek of seksisme?
De vriendinnen hebben geen goed woord meer voor elkaar over. En je kunt ze moeilijk ongelijk geven. Alle vier zijn ze te zeer met zichzelf bezig om echte vrienden te zijn voor wie dan ook. De jongens om hen heen zijn onmiskenbaar wijzer en sympathieker en hebben hun eigen ideeën over de verziekte dynamiek tussen de meisjes. Adam: ‘I just think that women get stuck in a vortex of guilt and jealousy with each other. That keeps them from seeing situations clearly.’
Vooral de vrouwen, met hun licht ontvlambare vriendschappen, zijn hier dus de boosdoeners. (Claire Messud kan tevreden zijn.) Je kunt je afvragen of dit hard – en kritisch – realisme is, of een seksistisch versimpelde voorstelling van zaken. Opmerkelijk is het in ieder geval dat HBO’s nieuwe gayserie Looking, die wordt omschreven als een jongensversie van Girls, kalmere en meer empathische vriendschappen laat zien.
De grappen worden alleen maar scherper, de regievondsten vreemder en origineler – je blijft het enorme plezier van de makers zien
Maar Looking is behalve gemoedelijker ook tammer en saaier dan Girls. De crazy bitch-factor is alomtegenwoordig in het werk van Dunham en toch is ook dit nieuwe seizoen niet aflatend geestig en intrigerend. De grappen worden alleen maar scherper, de regievondsten vreemder en origineler – je blijft het enorme plezier van de makers zien.
Rest de vraag wat Dunham ertoe beweegt om zo nadrukkelijk te kiezen voor unlikeable characters, waar ze haar solipsistische heldinnen eerder nog tamelijk liefdevol portretteerde. Verhelderend is hier misschien de opmerking van filmcriticus Richard Brody over het eerste seizoen, dat Girls, met het volgen van een jonge schrijfster, de wording van een schrijversbewustzijn reflecteert.
Traag volwassen worden
Dat schrijversbewustzijn – en Hannah’s literaire carrière – wordt net als de hoofdpersonen traag volwassen. Het wordt daardoor kritischer, dieper en daarmee cynischer (wellicht om in een volgend seizoen weer de lichtheid op te zoeken). Wordt het daarmee ook literairder? Je zou het haast zeggen, maar Dunham bedient zichzelf en haar personages van zo veel verschillende registers (populair, hoogdravend, cult, klassiek) dat ze niet is vast te pinnen op een genre, stijl of toon.
Girls kan nog steeds alle kanten op. Het is door die flexibiliteit (of instabiliteit) dat het nog steeds het meest rake generatieportret is van die ongrijpbare groep jonge figuren (inderdaad: overwegend blank, creatief, grootsteeds, hoogopgeleid) waarvoor we maar namen blijven bedenken.
Wat Dunham dan ook met haar protagonisten gaat doen, blijft heerlijk onvoorspelbaar. Maar sluit niet uit dat we ze ook nog in medemenselijkheid zullen zien excelleren en ze dit tot nu toe uitermate misantropische seizoen waarschijnlijk zullen vergeven. En hoewel Girls zeker de grenzen tart, kun je blijkbaar met een geslaagd personage ver naar the dark side gaan, zonder dat ze goed of slecht zijn.
Girls is elke maandag te zien op HBO.
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
