Deze week besteedde radioprogramma This American Life aandacht aan een van mijn favoriete wettelijke disputen. Dat is die rondom de aap die een selfie maakte,

Een aantal jaar geleden fotografeerde de Britse natuurfotograaf David J. Slater een groep makaken in Indonesië. Toen hij de apen met zijn camera liet spelen produceerde één van hen een charmante reeks selfies. Het kroonstuk, een staand portret waarop de aap met een briljante grijns de camera in blikt, werd onder meer gepubliceerd op

Volgens Wikipedia behoort de foto tot het publieke domein, omdat deze door een ‘niet-menselijk dier’ is gemaakt. Slater is het daar niet mee eens: hij vindt dat hij de maker van de foto is, en dus auteursrechthebbende. En volgens dierenbeschermingsorganisatie PETA zou het copyright op de foto, plus de daaruit voortvloeiende verdiensten, de aap in kwestie moeten toekomen.

Dieren als personen in plaats van dingen

De afgelopen jaren stonden in het teken van juridisch getouwtrek: terwijl Slater en Wikimedia ruzieden over de foto, klaagde PETA, in naam van de aap, Slater aan wegens auteursrechtschending. Die laatste zaak, zo legt This American Life helder uit, stond deels in het teken van een hoger doel, namelijk: ervoor zorgen dat dieren überhaupt iets te zoeken hebben in de rechtszaal.

Het hogere doel: ervoor zorgen dat dieren überhaupt iets te zoeken hebben in de rechtszaal

Voor de wet zijn mensen ‘personen,’ maar vallen dieren in de categorie ‘goederen’: ze hebben geen rechtspersoonlijkheid en kunnen dus niet via de rechter om gerechtigheid vragen. Naast PETA probeert ook de organisatie om de rechtspersoonlijkheid van dieren erkend te krijgen, onder meer door namens een aantal chimpansees beroep te doen op het

Vooralsnog eindigen dit soort zaken steeds in 0-1 voor het dierenrijk, of anders in of het zoveelste beroep. Maar er hoeft er maar één te lukken en het juridische onderscheid tussen mens en dier staat volledig op zijn kop, schreef ik vorig jaar in een verhaal over de rechtspositie van dieren.

Voor de wet zijn dieren hetzelfde als dingen. Blijft dat zo? In de Verenigde Staten wordt campagne gevoerd om vier chimpansees erkend te krijgen als personen, zodat ze hun gevangenschap kunnen aanvechten. Wat zegt dit over de geprivilegieerde positie van mensen? En hoe staat het met de dierenemancipatie in Nederland? Lees het verhaal hier terug.

Dat verhaal was onderdeel van een serie die ik samen met Anoek Nuyens maakte, over Het onderscheid tussen mens, ding en dier, zo leerden wij, Hoe vertaalt die wetenschap zich

Van wie is een foto?

De Monkey Selfie-zaak gaat niet alleen over het onderscheid tussen mensen en andere dieren, maar heeft ook met de aard van de fotografie (en het fotograferen) te maken. Want of je nou vindt dat het auteursrecht op deze foto aan man of aap toebehoort, over het feit dat intellectueel eigendom überhaupt op foto’s van toepassing is wordt doorgaans niet getwist.

Dat is niet altijd zo geweest. Eén van de vele redenen dat ik deze podcast zo leuk vind, is dat hij aansluit bij een andere grote interesse van mij: fotografiegeschiedenis. In het Amerika van de negentiende eeuw eigenden kranten, illustratoren en allerhande reclamemakers zich geregeld foto’s toe die ze niet zelf hadden gemaakt.

Wanneer fotografen daar een zaak over aanspanden, dan was het oordeel van de rechter meestal meedogenloos: namelijk, dat fotografie niet onder het auteursrecht viel.

Het hele idee van auteursrecht veronderstelde immers een auteur, iemand die creatief, scheppend, kunstzinnig bezig was. En fotografen waren geen auteurs: ze drukten alleen maar op een knopje, de zon en de camera deden al het werk. Daar was niets creatiefs aan.

Fotografen drukten alleen maar op een knopje. Daar was niets creatiefs aan

Dat veranderde pas in 1884, toen het Amerikaanse Hooggerechtshof moest oordelen in een zaak die de New Yorkse societyfotograaf Napoleon Sarony had aangespannen wegens auteursrechtschending op een portret dat hij maakte van Oscar Wilde.

De tegenpartij herhaalde het bekende verhaal dat fotografen geen auteurs waren, en foto’s geen kunstwerken, en fotografie geen kunst. Toch niet, zei de rechter daarop: dit portret van Wilde laat zien dat een foto wel degelijk een vorm van kunst kan zijn, – en dus aan auteursrecht onderhevig.

Die beslissing was niet alleen belangrijk voor de financiën van menig negentiende-eeuws fotograaf, maar gold ook als een erkenning, vanuit de hoogste gerechtelijke kringen,

En wat maakt iemand een auteur?

Inmiddels twijfelen we er niet meer aan dat fotografie, naast alles wat het nog meer is, ook een vorm van kunst is. Net zomin als we eraan twijfelen dat foto’s ‘van’ iemand zijn – zelfs de meest casual selfies op Facebook vallen onder het auteursrecht.

Met de Monkey Selfie is nu een even komische als serieuze vervolgvraag gesteld: namelijk, of dieren ‘auteurs’ kunnen zijn.

Hoe we die vraag beantwoorden zal veel zeggen over, en misschien ook bepalend zijn voor, hoe wij dieren zien.

Ik ben benieuwd naar de volgende rechtszaak die dit als thema heeft.

Correctie 17.11.17: In een eerdere versie van dit stuk stond dat de foto gepubliceerd was onder een Wikimedia Commons License. Dat klopt niet – er bestaat niet zoiets als een Wikimedia Commons License, wel een Creative Commons License – en sowieso behoort de foto volgens Wikipedia zonder restricties tot het publieke domein.

So a Monkey and a Horse Walk Into a Bar Deze podcast van This American Life gaat over de troebele en vertroebelde grens tussen mens en dier. Met o.a. de aap die een selfie maakte. Luister de aflevering hier terug Wil je volgen wat ik zoal lees en schrijf? Schrijf je in voor mijn nieuwsbrief Op De Correspondent verdiep ik me in moderne sleutelwoorden en schrijf ik over alledaagse cultuur. Wil je per mail op de hoogte blijven van nieuwe stukken in de maak en wat ik zoal voor moois tegenkom op De Correspondent en daarbuiten? Schrijf je dan in voor mijn nieuwsbrief! Inschrijven doe je hier

Meer hierover?

Wat de mens te doen staat nu die niet langer de maat der dingen is Maandenlang schreven Anoek Nuyens en ik een reeks verhalen over het einde van de mens als maat der dingen. In deze slotsom: dat de mens niet langer alleen aan zichzelf kan denken is duidelijk, maar wat het alternatief is, is de vraag. Lees het sluitstuk van de serie hier terug Wat aura’s en geesten ons over fotografie vertellen Fotografie is zo ingeburgerd in ons dagelijks leven dat we nauwelijks nog stilstaan bij hoe paradoxaal en magisch het medium eigenlijk is. Dat was in de negentiende eeuw wel anders, en ook het werk van deze hedendaagse fotograaf maakt fotografie weer bijzonder. Lees mijn update hier terug