Mag de boom ook gewoon zichzelf zijn?
Kunnen we de natuur beschermen door haar waarde in euro’s uit te drukken? Een uitzending van Tegenlicht daarover is een goed begin van een gesprek.
Mag de boom ook gewoon zichzelf zijn?
Dat vraagt natuurfilosoof Matthijs Schouten zich af in bovenstaand fragment – van nog geen twee minuten – uit VPRO’s documentaireprogramma Tegenlicht. In een uitzending die ik hier graag aanbeveel, ging het over de vraag hoe duur natuur is.
De inbreng van Schouten is een hoogtepunt in de documentaire. Hij pleit tegen een al te enge blik op de waarde van ecosystemen. Die kunnen we niet volledig in euro’s uitdrukken, omdat ze veel meer voor ons betekenen dan geld kan uitdrukken.
Toch willen sommige economen, investeerders en beleidsmakers wél een prijskaartje hangen aan ‘ecosysteemdiensten.’ Denk aan de reiniging van grondwater door het bodemleven of de bestuiving van gewassen door bijen.
Want als je weet hoe kostbaar die ‘diensten’ zijn, dan zouden bedrijven en overheden daar rekening mee moeten houden in hun winst-en-verliesrekeningen. Vervuiling, boskap en gifgebruik zouden onbetaalbaar worden en daarmee een halt toegeroepen kunnen worden.
Wat levert de natuur ons allemaal?
De Tegenlicht-documentaire werkt de argumenten voor en tegen dit idee goed uit. Als kijker krijg je de ruimte om zelf te oordelen. Heeft het zin, de ‘vermarkting’ van de natuur? Ik ben benieuwd wat jullie denken.
Zelf geloof ik dat het heel belangrijk is te begrijpen welke ‘diensten’ de natuur ons allemaal levert. Dan worden we ons ervan bewust dat de vernietinging van ecosystemen niet gratis is - dat we daar vroeg of laat een rekening voor betalen, en dat we dus binnen de grenzen van deze planeet moeten leven.
Maar het lijkt me ijdele hoop dat we de destructieve kanten van het kapitalisme kunnen temperen door de waarde van natuur in Excelsheets te vangen.
En moet je dat wel beprijzen?
In Tegenlicht lijkt Lars Hein daarvoor te pleiten. De hoogleraar Ecosystem Services and Environmental Change aan de Universiteit van Wageningen probeert de waarde van alle Nederlandse natuur in ‘een boekhoudkundig systeem’* te vangen. Als dat lukt, zou het makkelijker worden om ‘natuurlijk kapitaal’ te managen - en verkwisting ervan te voorkomen.
Ik denk dat dit een gevalletje is van ‘setting yourself up to fail’ - het spel zo inrichten dat je zeker zult verliezen. Het zal namelijk nooit lukken om de waarde van alle natuur in euro’s te vangen. Omdat ‘de natuur’ niet valt te scheiden van ‘cultuur’ en omdat we veel natuurlijke processen nog nauwelijks begrijpen.
Het zal nooit lukken om de waarde van alle natuur in euro’s te vangen
En zelfs als het wel zou lukken, is het meerekenen van milieukosten in principe slechts een optie. Tenzij het verplicht zou worden, bijvoorbeeld door overheidsbeleid. Dan zou het kapitalisme tot stilstaan komen, zegt socio-ecoloog Jason Moore in Tegenlicht. Bijna alle hedendaagse economische activiteit zou namelijk (bijna) onbetaalbaar worden.
(Het is natuurlijk sowieso een teken des tijds dat sommigen voor de redding van ‘natuurlijk kapitaal’ kijken naar het kapitalistische systeem dat drijft op de vernietiging ervan. Zoals de filosoof Bruno Latour schrijft in zijn boek Oog in oog met Gaia: ‘Alleen religieuze passie is sterk genoeg om degenen die de wereld aan het ontdekken zijn, diezelfde wereld te laten verliezen.’)
Ik ben benieuwd wat jullie denken!
Het beprijzen van ecosysteemdiensten vervangt andere redenen voor natuurbescherming niet, zegt Pita Verweij, assistent-hoogleraar duurzame ontwikkeling bij het Copernicus Instituut, in een artikel in de VPRO-gids.
Intrinsieke waarde kan bijvoorbeeld een reden zijn om natuur te behouden, ook als er geen prijskaartje aan verbonden is, zegt Verweij. Maar ze hoopt ook dat er in de toekomst een ‘werkende markt’ komt voor biodiversiteit.
Is dit een misleidende illusie of een goed idee? Kijk naar klimaatverandering. Het beprijzen van CO2-uitstoot is misschien noodzakelijk om de economie richting duurzame wateren te sturen. Maar ondertussen zullen de kosten van verregaande klimaatverandering letterlijk ontelbaar blijven. Want welk prijskaartje hang je aan wereldwijde catastrofe?
Naar wie moeten we een rekening sturen voor het uitsterven, in september vorig jaar, van Ecnomiohyla rabborum, een boomkikker die vroeger in Panama voorkwam? Hoeveel euro is het waard als de boom waar je voor het eerst onder hebt gekust blijft staan?
Wie het weet, mag het zeggen.
Lees verder:
De domheid regeert
Sander SchimmelpenninckIn deze nummer-1-bestseller ontmaskert Sander Schimmelpenninck gespeelde domheid als politieke strategie.
