Akwaba, gastvrijheid in tijden van angst voor de ander
Een jongen van dertien wiens onderbeen is gevild. Al heb ik de foto zelf niet gezien, wat de Italiaanse dokter Pietro Bartolo erover vertelde, kan ik maar niet uit mijn hoofd krijgen.
Bartolo ontfermt zich al bijna dertig jaar over vluchtelingen die op Lampedusa aanspoelen. Donderdag nam hij in Brussel een eredoctoraat in ontvangst. In een bijzonder indrukwekkend interview in de Belgische krant De Morgen gaf hij uiting aan zijn diepe verontwaardiging over het feit dat de Europese leiders de scherpe afname van het aantal mensen dat vanuit Libië Italië weet te bereiken als een ‘succes’ onthalen. Terwijl ze door samen te werken met de Libische kustwacht eraan bijdragen dat migranten vastzitten in overvolle kampen waar moorden en folteringen dagelijkse praktijk zijn.
Pertinent is ook wat Bartolo zei over het onderscheid tussen economische migranten en vluchtelingen. ‘Ik vind het een vals onderscheid. Vluchteling of economische migrant, het gaat in beide gevallen om mensen die vaak jarenlang onderweg zijn om Lampedusa te bereiken – een dodentocht door de woestijn waarbij mensen bijna altijd in contact komen met gewelddadige criminelen. Vrouwen zijn nog kwetsbaarder dan mannen. Als vrouw is het bijna onmogelijk om deze tocht te maken zonder verkracht te worden. En dan gaan onze bureaucraten vanuit hun kantoren een juridisch onderscheid maken tussen vluchtelingen en economische migranten? Kom nou! Even ernstig blijven.’
Gastvrijheid in Brussel
Enkele van die mensen die vanuit Afrika de oversteek wisten te maken, sprak ik voor een stuk dat ik schreef over het Brusselse Maxiliaanpark. Het beeld van de uitgeputte en hongerige Eritreeër die net van de politie een bevel had gekregen het Belgische grondgebied binnen vierentwintig uur te verlaten en bij een humanitair opvangpunt zijn hoofd naast mij op tafel legde, krijg ik evenmin uit mijn hoofd.
Net als zijn diepe dankbaarheid voor het gastgezin dat hem enkele dagen eerder uit het Maximiliaanpark had opgepikt en hem een bed had aangeboden. Elke avond verzamelen zich in het park vele families die hun huis openstellen voor de honderden migranten die de politie verhindert in het park te slapen.
Twee dagen na publicatie van het stuk las ik het bericht dat er een onderzoek naar het politieoptreden in het park komt. ‘Soms slaan ze met een matrak op het hoofd of de rug van de slapende vluchtelingen,’ zei een getuige.
Tussen de dakloze migranten die zich in Brussel-Noord ophouden, zitten ook kinderen. Over het vluchtverhaal van minderjarige migranten en hun ervaringen in het land van aankomst, maakte documentairemaker Nic Balthazar een mooie korte film.
Gastvrijheid in Ivoorkust
Donderdag vergaderden Europese en Afrikaanse leiders in de Ivoriaanse stad Abidjan over de vraag hoe te zorgen dat dergelijke jongeren Europa niet meer bereiken. Althans, dat was de interpretatie van premier Mark Rutte, die vindt dat de migratie uit Afrika moet stoppen. En ook van de Volkskrant, die de kwestie die in Abidjan op tafel lag zo omschreef: ‘Hoe weerhouden we de Afrikaanse jeugd ervan naar Europa te emigeren?’
Een heel ander perspectief had de Tsjaadse voorzitter van de Afrikaanse Unie Moussa Faki Mahamat. Zijn speech in Abidjan begon hij veelzeggend met het prijzen van Ivoorkust als een gastland voor miljoenen Afrikanen uit de regio en verder. ‘Deze traditie van gastvrijheid, het beroemde Akwaba (Welkom) verpersoonlijkt door president Felix Houphouët-Boigny (president van Ivoorkust van de onafhankelijkheid in 1960 tot 1993) is een bron van inspiratie, zeker in deze tijden van wantrouwen van de Ander, verwerping van de vreemdeling.’
Zijn eerste prioriteit was het bestrijden van armoede en terrorisme, zodat de Afrikaanse jeugd perspectief ziet. En het actie ondernemen tegen het gruwelijke lot van migranten op den dool. ‘Hoelang nog gaan wij en jullie ongevoelig, hulpeloos, inactief en verlamd toekijken hoe deze tragedie zich ontvouwt?’ vroeg hij zich af.
Het is een indringende vraag. Maar een echt antwoord kwam er niet op. Na afloop van de top riep Donald Tusk, voorzitter van de Europese Raad, op tot VN-sancties tegen mensensmokkelaars. Ook zei hij dat ‘we niet effectief zullen zijn, als we niet zeker stellen dat mensen die vastzitten in Libië en elders veilig naar hun huizen kunnen terugkeren.’
Het is, vind ik, een nogal cynische en loze boodschap. Alsof deze mensen na de door dokter Bartolo beschreven jarenlange dodentocht door de woestijn willen en kunnen terugkeren naar de plek die ze niet voor niets ontvluchtten.
Ik hoor het gemor van sommigen alweer. We kunnen toch niet iedereen tot Europa toelaten?
Misschien niet. Maar het andere uiterste - het mensen onmogelijk maken Europa te bereiken - lijkt mij niet de weg. Op zijn minst zullen we vluchtelingen legale routes naar Europa moeten bieden. En, zoals Europarlementariër Kati Piri in een interview dat ik een tijdje terug met haar had opperde, met Afrikaanse landen afspraken moeten maken over het opnemen van een zeker aantal economische migranten. Excuses voor het bureaucratische taalgebruik, dokter Bartolo; misschien is het wel gepast voor mensen die de barre tocht niet hebben moeten maken.
Een beetje meer Akwaba in Europa mag wel.