Beste,

Begin dit jaar was ik in Londen, in zo’n mooie oude boekwinkel met krakend visgraatparket, een door boekenkasten omrande vide en donkergroene lampenkappen.

Ik kocht er een boek dat ik eerder al in andere etalages en uitstalkasten had zien staan, maar waar ik steeds voorbij was gelopen – misschien omdat er net een baby was geboren en ik vooral bezig was met het tegenovergestelde van wat er in de titel werd opgeroepen.

(2014) is geschreven door Atul Gawande, chirurg en schrijver – goede combinatie is dat toch altijd – en gaat over de wijze waarop artsen omgaan met ouderdom en de dood.

Of eigenlijk, hoe ze er niet mee omgaan: de westerse geneeskunde is volledig geënt op het genezen van patiënten en het oplossen van problemen. Die houding heeft de afgelopen eeuw voor duizelingwekkende vooruitgang gezorgd maar pakt, wanneer het op onze oude dag aankomt, helemaal verkeerd uit.

In plaats van ongeneeslijk zieken en hun families te laten stilstaan bij wat zij nu echt belangrijk en waardevol vinden aan het eind van hun leven, wordt er doorgaans doorbehandeld tot het bittere eind. Zo krijgen ‘veiligheid’ en ‘gezondheid’ de voorrang boven ‘welzijn.’

Gawande schrijft dit toe aan de westerse angst voor sterven. De dood blijft voor de meesten van ons nu eenmaal dé grote onacceptabele factor. In Being Mortal laat hij zien wat hiervan de gevolgen zijn, en biedt hij perspectief op alternatieven: ouderenhuizen vol dieren en kleuters bijvoorbeeld, een grotere rol voor hospicezorg, en een herwaardering van het begrip ‘welzijn.’

Welzijn versus gezondheid

Al het hele jaar nu raad ik Being Mortal aan iedereen in mijn omgeving aan. Bij dezen dus ook aan jullie. En ik moest er aan denken toen ik deze week de podcast beluisterde waarin

Slaets is directeur van de Leyden Academy on Vitality and Aeging en maakt in veel opzichten hetzelfde punt als Gawande: dat we in onze geneesdrang én onze hang naar meetbaarheid zijn vergeten te kijken naar wat mensen eigenlijk verlangen.

Dat we geen tolerantie hebben voor verlies en verdriet, terwijl die nu eenmaal de consequentie zijn van een flink langere levensduur. En dat we al een heel eind geholpen zouden zijn als artsen, in plaats van protocollen volgen en formulieren afvinken, de tijd zouden kunnen nemen voor een goed gesprek.

Recept voor een betere gezondheidszorg: laat mensen hun verhaal vertellen Onze gezondheidszorg is gebouwd op gelijkheid en meetbaarheid. Maar mensen verschillen van elkaar, zegt geriater Joris Slaets. Hij stelt voor van het medisch consult weer een ontmoeting te maken. Beluister de podcast hier.

Afhankelijkheid en eenzaamheid

In de podcast passeren een aantal thema’s de revue die mij het afgelopen jaar ook bezighielden. Zo benoemt Slaets de dominantie van waarden als autonomie, individualisme en vrijheid – en het onvolprezen belang van relaties en gemeenschap. In de Afhankelijkheidsverklaring, ging het precies daarover.

Zie hoe alles van elkaar afhankelijk is en de wereld zal nooit meer dezelfde zijn We zijn gewend om onafhankelijkheid en autonomie te vieren. Maar in onze samenleving is afhankelijkheid en onderlinge verbondenheid de realiteit. Als je dat eenmaal ziet, zie je het overal en verandert alles: je blik op de wereld, de keuzes die je maakt en hoe je in het leven staat. Lees de beschouwing van Jelmer Mommers en mij hier terug.

Ook heeft Slaets het over eenzaamheid. De huidige ‘eenzaamheidsepidemie’ noemt hij deels een hype: met ‘onze liberale waarden van zelfstandigheid en privacy’ en ‘de manier waarop we het in onze publieke ruimtes onmogelijk hebben gemaakt om elkaar te ontmoeten’ hebben we het er zelf een beetje naar gemaakt.

Bovendien: wie oud wordt, die zal verliezen. Beter staan we toe dat dit verlies en de bijkomende eenzaamheid mogen bestaan – in plaats van dat we allerlei toeren uithalen in een vrijwel altijd gedoemde poging het te bestrijden.

Gemeenteambtenaren die bij ouderen aanbellen en zeggen ‘mevrouw, u bent eenzaam, we komen u een beetje helpen’ – als Slaets ergens eenzaam van zou worden, zegt hij, dan was het dat wel.

Wie is er bang voor eenzaamheid? Weer was het de Week tegen Eenzaamheid. Eenzaamheid is niet nieuw, maar dat we ernaar kijken als een bedreiging van de volksgezondheid wél. Ook nieuw: de collectieve angst die ze inboezemt. Die angst zegt veel over de tijd waarin we leven. Lees mijn essay over eenzaamheid hier terug.

De dood kan je niet oplossen

Je hoort vaak over ‘de grote uitdagingen van deze tijd’, en meestal gaat het dan over klimaatverandering, economische ongelijkheid, en depressie. Grote en structurele maar ook min of meer oplosbare kwesties.

Gawande en Slaets stellen ons voor een andere uitdaging, collectief én individueel, en vrijwel onvoorstelbaar groot: accepteren dat pijn, verdriet, eenzaamheid, ongeluk en de dood erbij horen. Dat ze onlosmakelijk met het leven verbonden zijn. hoe graag we dat ook zouden willen.

Ga er maar aan staan.

Tot de volgende,

Lynn.

Wil je volgen wat ik zoal lees en schrijf? Schrijf je in voor mijn nieuwsbrief Op De Correspondent verdiep ik me in moderne sleutelwoorden en schrijf ik over alledaagse cultuur. Wil je per mail op de hoogte blijven van nieuwe stukken in de maak en wat ik zoal voor moois tegenkom op De Correspondent en daarbuiten? Schrijf je dan in voor mijn nieuwsbrief! Inschrijven doe je hier