Een documentaire draaien in Congo: stempels, nepinterviews en Fanta’s

Beste,

Het is bijna zover! In de eerste week van het nieuwe jaar begint mijn televisiecarrière.

De afgelopen maanden werkte ik met een geweldig team - en met co-presentator Frank Westerman - aan de documentaireserie De Brug.

We bezochten vier bruggen die niet alleen een rivier, maar ook een maatschappelijke kloof overbruggen - arm/rijk, wit/zwart, moslim/christen. We onderzochten of bruggen de extremen konden verbinden, of juist niet.

De trailer - of promo zoals dat in publieke-omroep-lingo heet - heb je misschien al voorbij zien komen op tv. (Of kijk ’m hier Bekijk de promo van De Brug hier. op mijn Facebookpagina.) Vanaf 4 januari kun je de serie elke donderdag zien, om 21:15 op NPO2.

Het is natuurlijk onze eer te na, als schrijvende journalisten, om niet ook in tekst iets te doen met de fascinerende ervaringen die we opdeden.

Daarom zullen Frank Westerman en ik vanaf 4 januari ook wekelijks een briefwisseling publiceren op De Correspondent. In Brieven over de Brug stellen we elkaar verdiepende vragen bij elke aflevering - en gaan we hopelijk ook met jullie in discussie over thema’s als verzoening na een oorlog, of discriminatie.

Filmen in Congo

De laatste aflevering van De Brug namen we pas vorige week op. De brug in kwestie is de Rusizi I, de grensbrug tussen Rwanda en de Democratische Republiek Congo. Sinds de Rwandese genocide van 1994 is deze plek een komen en gaan van vluchtelingenstromen.

Deze foto nam ik vanuit Cyangugu, in Rwanda. De huizen aan de overkant staan in het Congolese Bukavu. Letterlijk op een steenworp afstand.

Het contrast tussen de twee landen is gigantisch. Waar Rwanda zich sinds de genocide in een gigantisch tempo heeft ontwikkeld, lijkt Congo te hebben stilgestaan.

In Rwanda vlieg je over egaal asfalt, in Congo zien de wegen er zo uit. Kadunga-dunga noemen ze dat in het Swahili.

Erger dan die wegen is de onveiligheid in Congo. Bukavu, een stad van ongeveer een miljoen inwoners, is een oranje stipje in een zee van rood reisadvies. Rebellengroepen maken de dienst uit in de omliggende jungle.

Dat heeft alles te maken met de invloed van buurland Rwanda, dat profiteert van de chaos in Congo.

De hoofdvraag van onze aflevering is dan ook: wat is de prijs van de vrede en ontwikkeling in Rwanda? Aan welke kant van de brug vinden we die?

Onze eerste dag in Congo waren we zoet met het halen van stempels bij elke mogelijke autoriteit. Het vodje papier dat onze media-accreditatie was, begon er steeds officiëler uit te zien.

Snel bleek dat we dit papiertje keer op keer nodig hadden. Overal waar we begonnen te filmen, dromden toeschouwers samen - en iedereen wilde weten: Wat zijn jullie aan het doen? En wie verdient hieraan?

Op deze foto zie je goed hoe dat in de praktijk ging. Ik sta te wachten tot onze lokale tolk (in het blauwe overhemd) de zelfopgeworpen autoriteit in deze straat (de man in pak) heeft overtuigd dat wij de juiste papieren hebben (het gele mapje). Op de achtergrond probeert de cameraman alvast shots te maken, want voor je het weet is dat onmogelijk door de mensen om ons heen.

Lang niet iedereen wilde natuurlijk praten met zoveel pottenkijkers - zeker omdat de relatie tussen Rwanda en Congo een gevoelig onderwerp is. Bang om in het openbaar te spreken, klommen we dus naar sloppenhuisjes, om zo in enige rust te kunnen praten.

Soms was ook dat niet genoeg. Dan moesten we nepinterviews doen, om de mensen die we interviewden niet in gevaar te brengen. Die waren namelijk bang dat de hele buurt zou denken dat ze rijk waren geworden, nu een groep witte mensen hen had geïnterviewd. (Toegegeven, soms werden er wel wat Fanta’s betaald om mensen te spreken.)

En dus sta ik hier twee buurtgenoten te interviewen, om de druk op onze echte hoofdpersoon weg te nemen. (Trouwens: zie je die aangeharkte akkers aan de overkant van de rivier? Dat is Rwanda.)

De interessantste analist die ik sprak was Loochi Muzaliwa. Hij legde haarfijn uit hoe Rwanda profiteert van de chaos in Congo.

Een van de hoofdredenen die Muzaliwa noemde, zagen we met eigen ogen in een piepklein steegje in een sloppenwijk: grondstoffen.

Deze bakken met zand bevatten coltan, tin en tantaal. Die rijkdom is een van de belangrijkste redenen dat er nog altijd geen vrede is in Congo.

De uitzending over Congo is te zien op donderdag 1 februari 2018, op NPO2 en De Correspondent.

Luisteren onder de boom

Dan iets heel anders: tijdens de kerstvakantie luister ik altijd graag mooie podcasts. Daarom twee tips.

1. The Congo We Listen To, Beluister hier The Congo We Listen To. een aflevering van de NPR-podcast Rough Translation, biedt een fantastisch inkijkje in de relatie tussen hulpverlener en slachtoffer in Oost-Congo. Journalist Laura Heaton besluit een kijkje te nemen in het dorp Luvungi, dat in het nieuws is geweest als plaats delict van de grootste massaverkrachting ooit in Oost-Congo. Aantal slachtoffers: 387. Maar wanneer Heaton in het dorp aankomt krijgt ze een ongemakkelijk gevoel dat er iets niet klopt... Dit verhaal weet laag na laag aan nuance te verpakken als een spannende thriller. Ik zat aan mijn koptelefoon gekluisterd - en ben nog steeds aan het nadenken over de gevolgen die dit verhaal voor mijn eigen werk heeft.
2. De VPRO-podcast Bob Beluister Bob hier. is zesdelige serie over een vrouw met dementie die opeens begint te vertellen over een jeugdliefde - Bob - met wie ze een kind heeft gehad. Haar dochters hebben hier nooit iets van gehoord. De radiomaaksters gaan op zoek naar Bob. Het resultaat is niet alleen een spannende zoektocht, maar ook een hartverwarmend portret van een vrouw met een dementerend brein.

Tot slot...

Rest mij nog jullie een heel vrolijk kerstfeest te wensen! Tot in het nieuwe jaar!

Wil je deze updates liever in je inbox? Dat kan! Schrijf je in en ik houd je tweewekelijks op de hoogte van alles wat ik schrijf, lees, zie en hoor over migratie en ontwikkeling. Meld je hier aan