Hoe Den Haag de publieke omroep naar de slachtbank drijft

Het leek onbelangrijk nieuws, het bericht in NRC Handelsblad: ‘Kijkgedrag via de NPO-app komt bij bedrijven terecht.’ In werkelijkheid gaat het om het zoveelste stapje op een heilloos pad. Met uitzicht op de tragiek van een land dat de publieke zaak de markt op duwt en allang het verschil tussen de twee niet meer weet.

De Nederlandse Publieke Omroep wordt al jaren dodelijk omhelsd door politiek Den Haag. Regering en parlement bezuinigen ongeremd en dwingen de publieke omroep dat op te vangen door commercieel te denken en te doen. Om hem vervolgens te pas en te onpas concurrentievervalsing te verwijten.

Daarmee wordt zoekgemaakt wat een vitale publieke omroep zou kunnen betekenen voor Nederland. En de publieke omroep laat het gebeuren.

Als het fout loopt, lost de NPO het zelf maar op

Ooit betaalden Nederlanders kijk- en luistergeld en waren velen lid van de omroepvereniging van hun keus. Sinds het omroepgeld in de belastingen is opgenomen behandelt de politiek de omroepen als een soort verlengstuk. De omroepen zijn in het NPO-korset geperst.

Die onderwerping maakt het politici makkelijk via algemene én specifieke bezuinigingen invloed uit te oefenen op de organisatie en steeds vaker ook op de inhoud van de publieke omroep. Het is het oude lied: steeds meer voorschriften en beperkingen, en als het fout loopt, los je het zelf maar op.

De omroepen zijn in het NPO-korset geperst

Zo ging het ook met de 60 miljoen euro per jaar die de STER dreigt mis te lopen nu de advertentie-inkomsten steeds sterker teruglopen. De omroep moet dat gat zelf maar zien te vullen, zei de kersverse minister van Mediazaken, Arie Slob, vlak vóór kerst. De Kamer knikte.

De halve inlijving van de publieke omroep maakt het voor de PVV en anderen nog makkelijker smalend over de ‘staatsomroep’ te praten – zonder enig benul van de verhoudingen in autoritaire landen met een échte staatsomroep.

Wat was er deze week aan de hand?

De app Uitzending Gemist heet nu NPO Start. Hiermee kun je gratis uitzendingen van de publieke radio- en tv-zenders van maximaal één week oud terugkijken en -luisteren. Sinds de laatste update van NPO Start word je gewaarschuwd dat wie het appje in gebruik neemt allerlei gegevens deelt met de NPO. Dat blijkt te gaan om een waslijst aan bedrijven die bemiddelen bij het plaatsen van advertenties op je smartphone of tablet.

Dat was altijd al zo, legt de NPO desgevraagd uit, ‘alleen wijzen we de gebruiker er nu duidelijker op.’ Wie daar niet mee akkoord gaat, kan de app niet gebruiken en dus geen uitzendingen van de publieke omroep terugkijken.

Bits of Freedom, de beweging die opkomt voor internetvrijheid, wijst erop dat de NPO een publieke dienst verleent, waar we met zijn allen voor hebben betaald. Je alsnog laten betalen met je persoonsgegevens is ongepast.

Bovendien handelt de NPO volgens BoF in strijd met de privacywetgeving en zeker met de Europese richtlijn die in mei van kracht wordt: wie geen alternatief biedt, mag niet spreken van vrijwillig gegeven toestemming.

NPO is eerder al beboet wegens privacyschending

In 2013 kreeg de NPO een boete van de voorganger van de Autoriteit Persoonsgegevens wegens een vergelijkbare verplichting tot kijken in ruil voor een gegevensstroom naar adverteerders. Toen ging het om cookies, zegt de NPO nu, zonder te erkennen dat het toen om eenzelfde dwang ging om adverteerders te vertellen wie je bent en wat je mooi vindt.

Die arme NPO schaadt het vertrouwen van zijn gebruikers zonder er beter van te worden

De NPO zegt met die melding te voldoen aan de wettelijke informatieplicht. Daaruit blijkt dat de NPO niet beseft dat hij zich aansluit bij een onduidelijk gereguleerde commerciële wildgroei. Hij zou ook een principieel standpunt kunnen innemen en de gebruikers, zijn eigenste achterban, kunnen vrijwaren voor deze onvrijwillige data-aftapperij. Of op zijn minst duidelijk voor de consequenties waarschuwen en een keus geven.

Op mijn vraag aan de NPO hoeveel reclame-inkomsten hij daardoor zou mislopen, zegt de omroep dit ‘niet relevant’ te vinden. Zijn handelwijze is nu eenmaal ‘gebruikelijk in de markt.’ ‘De STER is volgens de Mediawet verantwoordelijk voor het verzorgen van reclame op de kanalen, sites en apps van de NPO. De inkomsten vloeien daarom ook niet rechtstreeks naar de NPO maar naar het ministerie van OCW.’

Kortom, die arme NPO schaadt het vertrouwen van zijn gebruikers zonder er beter van te worden. Onmiddellijk mee stoppen, zou je denken. Maar nee, ‘gebruikelijk in de markt’ is daar de omgangstaal. Als de striktere Europese richtlijn van kracht is, wil men de terugkijker wel een keuzemogelijkheid bieden, maar dat is technisch ingewikkeld en duurt dus nog even.

Concurreren met Netflix is een illusie

De NPO probeert de tekenen van de tijd te verstaan en te overleven op een immer krimpend budget. Hij denkt met NPO Start te kunnen concurreren met Netflix en zo een derde inkomstenbron aan te boren, naast belasting- en reclamegeld.

Daartoe hoopt NPO via cookies en trackers meer te weten te komen over onze smaak om zo gericht mogelijk oud materiaal van de omroepen te kunnen aanbieden, en daar geld mee te verdienen door die gegevens aan te bieden aan adverteerders.

Het enige probleem is dat kijkers op Netflix, Amazon en dergelijke gewend zijn geraakt aan reclamevrije programma’s. Online verweren kijkers zich met adblockers tegen een deel van de ongevraagde reclame. Commerciële omroepen leggen het ook al af tegen die realiteit.

De dominante advertentieleveranciers, Google en Facebook, hebben de klantinformatie van de omroep nauwelijks nodig. Die weten door hun nietsontziende informatielust al alles over onze smaak, welstand en gewoontes. Zij lachen om de grotendeels ongerichte advertenties van de STER en de commerciëlen.

Burgers zijn gewend aan advertentievrij kijken

NPO Start is een even kansarm idee als Nederland Ziet, de voorganger waarbij de NPO samen met de commerciële omroepen oude uitzendingen tegen betaling uitventte. Terwijl de overheid zich nog steeds tracht te modelleren naar het bedrijfsleven en de politiek de publieke omroep ook die richting op duwt, raakt de burger steeds meer gewend aan advertentievrij kijken.

Bovendien is het aanbod van de publieke omroep over het algemeen niet exclusief, al uitgezonden en er is al voor betaald. De adverteerder kan bij de giganten goedkoper en effectiever terecht.

Onder leiding van de liberalen is het parlement al jaren bezig de publieke omroep zachtjes aan af te knijpen. Steeds wat geld eraf, soms behoorlijk veel tegelijk. Als er 60 miljoen van de STER-inkomsten wegvalt, dan misschien ook wel 100 miljoen. Tegen die tijd rijst de vraagt of het zinvol is die hele STER-organisatie in de lucht te houden.

Amusement mag ook al niet, dus worden de kijkcijfers vanzelf kleiner

Waarom geen advertentievrije NPO? Gaat er weer een kwart van de publieke omroep-begroting af. Kan er misschien beter een zender af. Amusement mag ook al niet, dus worden de kijkcijfers vanzelf kleiner en hou je een rompvoorziening over voor nieuws en sport en cursussen.

De NPO hoopt zelf de publieke programma’s te kunnen doorverkopen en wil mede daarom niet dat omroepen op hun eigen website en via commerciële kanalen als YouTube te veel weggeven. De kranten en commerciële omroepen maken daar ook bezwaar tegen, alsof de publieke omroep hun grootste concurrent is. Terwijl de echte concurrent natuurlijk de Googles, Facebooks en YouTubes zijn.

Zij hollen alle Nederlandse unieke programma’s, gedrukte en online media financieel uit. Maar hen weet de politiek niet binnen dezelfde Nederlandse wettelijke kaders te dwingen als de omroep.

Omroepen zijn straks alleen nog iets voor ouderen

Zo tuimelt de Nederlandse publieke omroep gestaag achteruit. Alleen de NOS ziet kans via al die andere niet-lineaire kanalen als Facebook en YouTube gebruikers vast te houden en nieuwe aan zich te binden. Alleen meten de gewone kijkcijfers dat bereik niet. De andere omroepen dreigen binnen het NPO-reservaat iets voor ouderen te worden. Met acuut functieverlies als perspectief.

Ieder Tweede Kamerlid dat dit laat gebeuren is medeverantwoordelijk voor de teloorgang van een krachtige, gezonde publieke omroep. Het wordt tijd dat de Kamer stopt te klagen over ditjes en datjes in Hilversum, als de twee oude mannetjes in de Muppetshow, terwijl helemaal niemand de moed heeft onder woorden te brengen waarom een sterke publieke omroep onmisbaar is voor een vitale democratie.

Toen ik Shula Rijxman, voorzitter van de raad van bestuur, vroeg hoe de NPO met geheven hoofd de eigen roeping gestalte kon geven, antwoordde zij fier: ‘Door het hele verhaal te vertellen. Door zelfs de meest pijnlijke discussies niet uit de weg te gaan en door alle Nederlanders een stem te geven. Mijn drive is een NPO die, onafhankelijk van politiek en commercie, informeert, inspireert en ontspanning biedt. Dat maakt de NPO zo belangrijk voor Nederland en voor alle Nederlanders en daar ben ik ontzettend trots op.’

Er moet zowel in Hilversum als in Den Haag veel gebeuren vóór het zover is.

In mijn Politiek Dagboek probeer ik achtergrond te geven bij het nieuws over politiek en democratie. Het zijn persoonlijke notities bij de actuele gang van zaken. Volgende week kan de invalshoek weer anders zijn.

Meer lezen hierover?