De nieuwste pornotrend leert: nepnieuws 2.0 is in aantocht
Er is een theorie dat alle technologische innovatie begint in de porno. Daar zit een kern van waarheid in: Super 8, en later VHS, werden de standaard in video doordat de porno-industrie deze technologieën omarmde. En ook online creditcardtransacties begonnen als pornohandeltje.
Mocht de theorie ook nu nog opgaan, dan kunnen we onze borst natmaken (pun not intended). Want wie dacht dat nepnieuws nu al een probleem is, moet vrezen voor het moment dat de nieuwste pornotrend gemeengoed wordt.
Die trend is in feite de pornovariant van nepnieuws: pornofilmpjes met mensen in de hoofdrol die nooit echt in dat filmpje hebben gezeten. Met behulp van kunstmatige intelligentie is het mogelijk andere mensen - nu nog voornamelijk beroemdheden - in een pornoscène te klussen.
Dit is, bijvoorbeeld, de Engelse actrice Daisy Ridley in een pornoscène waar ze nooit in heeft geacteerd - haar hoofd is nagenoeg perfect op een ander lichaam gezet:
Combineer dit met een andere technologie die nu in opkomst is en je hebt de natte droom van nepnieuwsfabrikanten: de mogelijkheid om iemands woorden volledig uit de context te halen. Kijk bijvoorbeeld eens hoe makkelijk het is om oud-president Barack Obama dingen te laten zeggen die hij niet daadwerkelijk op dat moment uitspreekt:
Geef het een paar jaar en je voorziet al wat er gebeurt: een golf aan prominente en minder-prominente mensen die in levensechte filmpjes opduiken waarin ze dingen verkondigen die ze nooit hebben verkondigd.
Nepnieuws 2.0.
‘Je gelooft je eigen ogen niet’ wordt steeds actueler
Deze ontwikkelingen doen sterk denken aan een fenomeen dat ik eerder beschreef in een essay: context collapse. In een notendop: door de digitalisering van onze informatie zijn contexten nóg manipuleerbaarder geworden dan ze al waren. Natuurlijk, manipulatie van informatie is al zo oud als de menselijke communicatie zelf - maar niet eerder was het zo gemakkelijk de ‘werkelijkheid’ naar je eigen hand te zetten.
Je kunt, letterlijk, levensechte opnames produceren van gebeurtenissen die nooit hebben plaatsgevonden of mensen dingen laten zeggen die ze nooit hebben gezegd. Het mantra ‘je gelooft je eigen ogen niet’ is actueler dan ooit.
Deze ontwikkeling past ook in een millenialange trend van de menselijke communicatie. Grofweg zou je die communicatie kunnen onderverdelen in vier tijdperken: 1) het orale tijdperk, 2) het schriftelijke tijdperk, 3) het gedrukte tijdperk en 4) het digitale tijdperk.
Het voert hier te ver al die tijdperken volledig uit de doeken te doen, maar waar het mij hier om te doen is, is de rode draad erdoorheen. Elk nieuw tijdperk kenmerkt zich door een steeds grotere afstand tussen zender en ontvanger van informatie - en daardoor door een steeds grotere ruimte voor manipulatie en interpretatie.
Anders gezegd: toen onze communicatie nog voornamelijk mondeling was, was er relatief veel controle van de spreker over (de interpretatie van) zijn boodschap. Nu, in het digitale tijdperk, is die controle nagenoeg verdwenen - zie de filmpjes waarin mensen in contexten worden geplaatst en uitspraken in de mond worden gelegd die zelfs nooit echt hebben plaatsgevonden.
De afstand tot ‘waarheid’ groeit
Je zou deze groeiende ‘kneedbaarheid’ van informatie ook anders kunnen omschrijven, namelijk: als een groeiende afstand tot waarheid. Daarmee bedoel ik: hoe vloeibaarder informatie wordt, en hoe maakbaarder de context waarin deze zich openbaart, hoe moeilijker het wordt om de waarachtigheid van iets te bepalen.
Voor de goede orde: daarmee bedoel ik niet dat er vroeger meer ‘waarheid’ was en nu ‘minder waarheid’ - het is subtieler: de manieren waarop - en middelen waarmee - mensen waarheid vaststellen worden steeds ontoereikender.
Simpeler gezegd: we weten écht steeds minder goed wat we kunnen geloven.
Onze realiteit wordt, in fundamentele zin, steeds virtueler. Niet alleen door VR-brillen die ons in staat stellen door een virtuele wereld te lopen, maar ook in filosofische zin: wat waar is, en ook wáár waarheid zich precies bevindt, is steeds virtueler. Gemaakter. Gemanipuleerder. Geproduceerder. Iets waar ik in mijn essay Hoe waarheid een product werd al eerder op inging:
Mijn nieuwe collectie: over waarheid in tijden van nepnieuws
De rol van waarheid in tijden van nepnieuws en feitenvrije politiek heeft al langer mijn bijzondere interesse - ik schreef er al over toen De Correspondent net online was.
In totaal heb ik inmiddels achttien grotere essays over het onderwerp geschreven, die je heel gemakkelijk kunt terugvinden met onze nieuwste functie: Collecties.
Deze collecties zijn verzamelingen van de beste verhalen van verschillende correspondenten, gesorteerd op onderwerp of serie. We hebben nu elf collecties gelanceerd - en er zullen nog vele volgen. Je kunt de collecties hier terugvinden (of via het hoofdmenu).
Mijn collectie - Waarheid & nepnieuws - vind je hier:
Tot de volgende!
Rob
