Halbe Zijlstra loog niet eens de waarheid. Dat krijg je met een minister zonder papieren

De waarheid is een vloeibaar begrip als je politieke doelen wilt bereiken, of je reputatie beschermen. Zolang je niet wordt betrapt, kan het doel de gefantaseerde werkelijkheid heiligen. Politiek is niet voor bange mensen, heet het dan.

Minister Halbe Zijlstra van Buitenlandse Zaken is wel betrapt, en hoe. Natalie Righton van de Volkskrant heeft hem net zo lang aan zijn jas getrokken tot hij moest toegeven dat hij op het VVD-congres in 2016 een verzonnen verhaal heeft verteld over zijn aanwezigheid, tien jaar eerder, in de datsja van Vladimir Poetin.

Zijlstra zou bij een ontmoeting van de Russische leider met Shell-topman Jeroen van der Veer als een vlieg op de muur hebben gezeten. Hij zou hebben gehoord hoe Poetin hardop droomde van een Groot Rusland dat Oekraïne, Wit-Rusland, de Krim, de Baltische staten en liefst ook Kazachstan omvat.

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

Wat moet een kleine ict-ondernemer in Poetins buitenhuis?

De fractievoorzitter van de VVD vond die Russische visie in 2016 nog steeds zo dreigend en actueel dat hij zijn partijgenoten in een ingestudeerde congrestoespraak voor de mogelijke gevolgen wilde waarschuwen. Estland, Letland en Litouwen zijn NAVO-leden. Worden zij aangevallen, dan beschouwen alle NAVO-lidstaten zich aangevallen. Dus ook Nederland. We konden in een oorlog terechtkomen.

Het verhaal was altijd moeilijk te geloven voor wie de moeite nam er even over na te denken. Zijlstra was destijds zelfstandig ict-leverancier voor een creditcardproject binnen Shell. Waarom zou topman Van der Veer een zo marginale buitenstaander zonder bijzondere Ruslandkennis meenemen naar een topontmoeting met Poetin? Voor Shell stond in 2006 de miljardeninvestering op het eiland Sachalin, in het verre oosten van Rusland, op het spel.

De inhoud klopt?

Halbe Zijlstra zegt nu dat hij het verslag over het dreigende wereldbeeld van Poetin zo belangrijk vond dat hij het naar buiten wilde brengen. Om zijn bron te beschermen eigende hij zich het verhaal toe en creëerde zichzelf als bron tevens waarnemer. Dat noemt hij nu onverstandig, maar de inhoud van het verhaal klopt wel, hield hij vol.

Dat is zeer de vraag.

Premier Mark Rutte zei maandag dat Zijlstra minister kon blijven omdat hij zijn onverstandige bronbescherming had erkend, maar de inhoud stond overeind.

Maar ook dat is de vraag. Met die verdedigingslijn tekende Rutte het doodvonnis van zijn tweede man binnen de VVD.

Van der Veer had bij herhaling laten weten dat hij zich niets herinnerde van Zijlstra’s aanwezigheid in Poetins datsja. Wie zijn bron was, wilde Zijlstra niet zeggen. De Volkskrant onthulde maandagavond uiteindelijk dat het om Van der Veer zelf ging. De krant voelde zich gedwongen dat te publiceren toen Zijlstra rondvertelde dat ‘de bron’ zijn versie van de gebeurtenissen had bevestigd.

Zijlstra kon minister blijven. Hij had zijn onverstandige bronbescherming erkend en de inhoud stond overeind, vond Rutte

Dat was niet het geval. Volgens Van der Veer waren Poetins opmerkingen over Groot Rusland historisch bedoeld. Natuurlijk is het vroegere Rusland groter dan het huidige. Maar de agressieve uitleg van die woorden voor de toekomst had de Shelltopman Zijlstra niet ingegeven.

Die pijnlijke toelichting op zijn vertrouwelijk gedane verslag aan toenmalig VVD-fractievoorzitter Zijlstra stemt overeen met hoe de oud-Shell-topman opereert: behoedzaam, in afgewogen bewoordingen, gericht op optimale betrekkingen van het olie- en gasconcern met het moeilijke maar cruciale energieland Rusland.

Of heeft de Shell-topman zijn herinneringen aan het contact met Zijlstra in zijn geheugen toch wat gehergroepeerd? In Nieuwsuur scheerde hij begin 2015 langs dezelfde thema’s die Zijlstra zich herinnert van hun gesprek uit 2014. Van der Veer herinnert zich hardop zijn vraag aan Poetin: ‘Hoe ziet u Rusland, meneer de president? De Baltische staten, Kazachstan, daar hebben we geïnvesteerd.’ Hij lijkt de strategische intenties van Poetin te willen weten. Wat Poetin antwoordde, houdt Van der Veer in dat interview voor zichzelf.

Wat betekent dit?

Hoe dan ook:

• Halbe Zijlstra heeft gejokt dat hij Poetin in 2006 diens wereldvisie persoonlijk heeft horen ontvouwen.
• Wat er wel werd gezegd heeft hij verkeerd begrepen, of althans aangedikt voor politiek gebruik.
• Zijlstra heeft bij het opscheppen en waarschuwen zijn gebrek aan kennis verraden door een beeld te schetsen dat in 2016 algemeen bekend was, en bovendien volgens Ruslandkenners^* op deze manier niet geschetst zou worden door de Russische president ten overstaan van een bezoekend zakenman.

Halbe Zijlstra heeft zich groter proberen te maken dan hij is. Alsof hij in 2016 zijn beperkte buitenlandse ervaring in één klap wilde weerleggen, verzon hij zijn datsjamoment, droeg het voor op het VVD-podium en liet toe dat anderen het wapenfeit rondbazuinden toen hij betrekkelijk verrassend de post van minister van Buitenlandse Zaken claimde, nadat zijn eerste voorkeur – Sociale Zaken – aan D66 was toegevallen.

Anders dan in Rusland heeft Nederland een vrije en regelmatig vasthoudend onderzoekende pers. En als die zo’n leugen om jezelf groot te maken niet achterhaalt is er nog een legioen argwanend zoemende burgers die via sociale media je fabeltjes tegen het licht houden.

De beloning voor bewezen pitbulldiensten

Halbe Zijlstra heeft niet alleen gelogen, hij heeft ook met terugwerkende kracht gedemonstreerd dat hij de papieren niet bezat om de Nederlandse diplomatie te leiden. Zijn verhaal was onverstandig want ongeloofwaardig.

Dat premier Rutte hem desondanks op deze belangrijke post neerzette, toont voor de zoveelste keer de inteelt die het selectieproces van het politieke toppersoneel in dit land kenmerkt.

Zijlstra mocht kiezen wat hij begeerde als beloning voor bewezen pitbulldiensten als fractievoorzitter van de VVD. Ervaring of kennis van zaken worden de kandidaat niet aangerekend, maar zijn geen zwaar criterium.

Zijlstra’s benoeming toont de inteelt die het selectieproces van het politieke toppersoneel in dit land kenmerkt

Had Halbe Zijlstra eerder bewezen een goede bewindspersoon te zijn? Dus overal inzetbaar? Tijdens zijn eerdere periode als staatssecretaris van Cultuur was Zijlstra een provocateur die koketteerde met zijn beperkte affiniteit met literatuur en het kunstenveld.

De 200 miljoen die hij bezuinigde leverde relatief weinig geld op en veroorzaakte relatief veel schade aan muziekscholen, orkesten en andere breed vormende gezelschappen.

Als VVD-fractievoorzitter in de Tweede Kamer rekende Zijlstra het zich tot taak de concurrentie op de rechterflank te bestrijden. Hij zei in die periode onder meer dat asielzoekers alleen de meest noodzakelijke medische zorg moesten krijgen, zij zouden hier toch maar komen voor luxe behandelingen als ooglidcorrecties en borstvergrotingen. Later betreurde^* hij die opmerking.

Wanneer gaat het Kremlin dit cadeautje uitpakken?

Zijn datsjagate van deze week moet als een welkome verrassing zijn gekomen voor het Kremlin. Of zou daar het oorspronkelijke lek hebben gezeten? Een westerse minister van Buitenlandse Zaken die de Russen de les komt lezen over hun nepnieuwsaanvallen op Europa, krijgt een hartelijk spottende ontvangst als hij zelf door de mand is gevallen wegens het produceren en volhouden van nepnieuws.

Zijlstra schreef de Kamer vorig jaar als minister van Buitenlandse Zaken dat Nederland in de strijd tegen nepnieuws ‘de grens trekt bij het bewust verspreiden van onwaarheden’ – dat zou ‘haaks staan op beginselen van democratie en goed bestuur.’ Als hij zijn eigen brief nog eens herleest, weet hij wat hem te doen staat.

In de rest van de wereld heeft Zijlstra’s fabel ook de aandacht getrokken. Datsjagate zet hem noch in de Veiligheidsraad (waarin Nederland dit jaar tijdelijk zetelt) noch elders als een veelbelovende nieuweling in de diplomatieke schijnwerper.

Als hij zijn eigen brief nog eens herleest, weet hij wat hem te doen staat

Zijlstra zou deze week naar Moskou gaan om eens stoer te stampen op de tenen van de Russische beer over de annexatie van de Krim, de destabilisatie van Oekraïne en het neerhalen van de MH17. Het Kremlin siddert. Van het lachen.

De blunder ligt als een cadeaubon in de kluis van het Kremlin. Om te verzilveren op ieder gewenst moment. Zelfs een opvolger van Zijlstra wordt hierdoor bij voorbaat verzwakt.

Nu Zijlstra is vertrokken, heeft D66 in de persoon van Sigrid Kaag al een gekwalificeerde vervanger op hetzelfde ministerie rondlopen. Maar reken er niet op dat de VVD de zwaarste post op Buitenlandse Zaken weggeeft aan een andere coalitiepartij. De illusie van macht hecht zeer aan de gemaakte sommetjes over verdeling van posten.

Of gaat Rutte – een paar maanden te laat – leiderschap tonen? Kunnen het kabinet en de gevestigde politieke middenpartijen de kiezer vijf weken vóór de gemeenteraadsverkiezingen verrassen door het getalsmatige geneuzel eens een keer te vergeten en de beste vrouw op deze belangrijke post benoemen? Het zou goed zijn voor het vertrouwen in de politiek.

Zoiets als ‘eerlijk duurt het langst.’ En: ‘kwaliteit geen bezwaar.’

Deze analyse is na het definitieve vertrek van Zijlstra aangepast.

In mijn Politiek Dagboek probeer ik achtergrond te geven bij het nieuws over politiek en democratie. Het zijn persoonlijke notities bij de actuele gang van zaken. Volgende week kan de invalshoek weer anders zijn.