Europese autowegen: voor verbroedering of voor tanks?

Met kolen en staal - de grondstoffen van de oorlogsmachine die het continent kort daarvoor in puin had gelegd – ging de Europese samenwerking in 1951 van start.

Maar enkele jaren eerder - in 1947 - kwamen in Genève vertegenwoordigers van de Europese landen bijeen om van gedachten te wisselen over een ander bindmiddel voor Europa: een netwerk van verkeersslagaders dat het continent tot een geheel moest smeden. Onderlinge bereikbaarheid, was het idee, zou hechtere banden scheppen. Zo werden de E-wegen geboren.

Aan de verwezenlijking van dat idee wordt in Genève nog steeds gewerkt. Eva Molnar, chef E-wegen van het Economisch Comité voor Europa van de Verenigde Naties, jaagt daar ‘het visioen van brede, eenvormige en grensoverschrijdende wegen voor het transport van handel, ideeën en goede bedoelingen’ na.

Dit citaat ontleen ik aan Over oude wegen^* van Mathijs Deen. In dat prachtige boek zoekt de schrijver naar de betekenis van lange, doorgaande wegen door te vertellen over Europese reizigers door de eeuwen heen.

Deens zoektocht komt voort uit zijn verbazing dat die lange wegen geen rol in de Europese verbeelding lijken te spelen. Wat is onze Highway 61?

Aan Eva Molnar vraagt hij of de ‘grensoverschrijdende wegen’ wellicht ontbreken ‘in Europese visioenen van grootsheid en identiteit, omdat ze altijd werden aangelegd om vlotte verplaatsing en bevoorrading mogelijk te maken van potentiële bezetters?’ Maar het idealisme van het opperhoofd der E-wegen is onwankelbaar: ze blijft geloven dat doorgaande routes de Europeanen nader tot elkaar zullen brengen.

Wegen waren evenwel ook altijd tapijten waarover legers oprukten, suggereert Deen.

Bruggen en wegen op maat van tanks

Juist in de dagen dat ik zijn boek las, lanceerde de Europese Commissie een plan voor militaire mobiliteit.^*

‘Vroeger was het transport van legers een van de belangrijkste doelen van transportnetwerken’, zei Violeta Bulc, commissaris van mobiliteit en transport, bij de persconferentie hierover. Ze was blij dat wegen tegenwoordig vooral de burgers dienen.

Toch vond ze het heel zinvol ze ook geschikt te maken voor militaire doeleinden. Want, zei ze, ‘we moeten volledig gebruik maken van onze infrastructuur om de veiligheid van onze burgers te verhogen’.

In samenspraak met de lidstaten van de EU gaat de Europese Commissie later dit jaar een lijst maken van zwakke plekken in het transportnetwerk. Welke bruggen en wegen zijn sterk genoeg om tanks te dragen? Welke noodzakelijke verbindingen ontbreken? Op grond daarvan stelt ze een prioriteitenlijst op voor de versterking van het ‘trans-Europese transportnetwerk’.

De plannen voor de verkeersaders, passen in het plaatje van de militarisering van de EU

Dat is niet het netwerk van E-wegen waar VN-functionaris Molnar zo ijverig aan werkt. De EU heeft haar eigen netwerk van negen Core Corridors.^* Voor de versterking van deze verkeersaders – langs asfalt, water of het spoor - is in de huidige meerjarenbegroting 24 miljard euro uitgetrokken.

Tot nu toe zijn die centen bestemd voor projecten zonder militaire doeleinden. Zoals de hogesnelheidslijn Bilbao-Bordeaux. En het Seine-Noord-Europa-kanaal, dat de rivieren Seine, Schelde en Maas en de landen Frankrijk, België en Nederland moet verbinden.

Maar nu wil de Europese Commissie onderzoeken of het nodig is de wetgeving over de Europese transportnetwerken te veranderen, om er ook militaire doelen in op te nemen. Ook wil ze de mogelijkheid verkennen van EU-financiering voor dual use civilian-military infrastructure projects.

Nadat de EU onlangs voor het eerst in haar geschiedenis miljoenen uittrok voor militair onderzoek, wil de Europese Commissie nu ook geld voor transport besteden aan defensie-doeleinden.

Ook al wilde Bulc daar tijdens haar persconferentie niets van weten, de ontwikkeling past helemaal in het plaatje van de militarisering van de EU.

En dat terwijl Europa in 2017 al de regio in de wereld was waar de defensieuitgaven het snelst^* zijn gegroeid, met 3,6 procent. Bestaat er een dringende noodzaak om daarbovenop nog meer EU-geld vrij te maken voor defensie?

Is het de Russische dreiging?

Het lijkt logisch om de Europese samenwerking op defensiegebied te versterken in tijden van toenemende internationale spanningen. Denk aan de huidige schermutselingen met Rusland.

Maar dan is de eerste vraag die je moet stellen: op welke manier precies? Welke defensie-capaciteiten hebben we op Europees niveau nodig, om het doel te dienen waar het volgens Bulc allemaal om te doen is: veiligheid van de Europese burgers?

Blijkbaar denkt Bulc dat onze veiligheid erbij gebaat is als zwaar militair materiaal nog vrijelijker kan rollen over het continent. Maar, het boek van Deen indachtig: wegen kunnen ook aanvoerroutes zijn voor vreemde legers. En op welke dreiging is snel over land verplaatsbaar militair materieel eigenlijk een antwoord?

Het heeft er alles van dat de Europese Commissie toch vooral Rusland in gedachte heeft. Het plan voor militaire mobiliteit dat ze lanceerde, draagt er volgens persbureau Bloomberg^* aan bij dat de NAVO snel troepen en materieel in Europa kan verplaatsen als een leger het Europese grondgebied vanuit het oosten binnendringt. De Koude Oorlog revisited.

Hoe reëel is die dreiging? Feit is dat het defensiebudget van de EU-landen samen bijna vier keer zo hoog is als dat van Rusland. Poetin is slim genoeg om in te zien dat hij zijn hand zou overspelen als hij een EU-land binnenvalt.

‘De kans op een militaire aanval op een Europees land, zelfs op dat geen lid van de NAVO zou zijn, is extreem klein’, zegt Fraser Cameron,^* directeur van het EU-Asia Centre, een denktank gericht op relaties tussen de EU en Azië. ‘De risico’s zijn simpelweg te groot voor Poetin.’ Veel reëler is in zijn ogen de bedreiging die Rusland vormt door cyberaanvallen en pogingen de publieke opinie en verkiezingsresultaten te beïnvloeden.

Spierballenvertoon

Daar kunnen we sinds kort ook aanvallen met gifgas aan toevoegen, als we inderdaad de vergiftiging in het Engelse Salisbury van oud-spion Sergei Skripal en zijn dochter Joela aan Rusland kunnen toeschrijven.

Deze week zetten vele EU-landen in reactie op die gebeurtenis Russische diplomaten uit. Ook Nederland. Minister Blok verantwoordde dat in een brief aan de Tweede Kamer^* door te schrijven dat de Europese Raad ‘het eens is met de analyse van het Verenigd Koninkrijk dat het zeer waarschijnlijk is dat Rusland verantwoordelijk is en dat er geen geloofwaardige alternatieve verklaring is’.

De reactie van de EU heeft veel van een politiek op basis van vermoedens en meningen, in plaats van op zekerheden

Het is een zin om op te kauwen. Eens. Zeer waarschijnlijk. Geen geloofwaardige alternatieve verklaring. Het heeft veel van politiek op basis van vermoedens en meningen, in plaats van zekerheden.

Er waren in de afgelopen jaren meer redenen om stevig diplomatiek en economisch op te treden jegens Rusland. De annexatie van de Krim. De rol bij het neerschieten van de MH17 en de oorlog in Oekraïne.

Bij die gebeurtenissen hebben de EU-landen niet massaal Russische diplomaten uitgewezen. Maar nu komt het vertoon van spierballen de Europese leiders beter uit. Om aan het Verenigd Koninkrijk te laten zien dat de Brexit de Europese solidariteit niet aantast. En misschien ook wel om de publieke opinie duidelijk te maken dat Rusland niet terugdeinst voor aanvallen op Europees grondgebied en dat militaire opbouw daarom noodzakelijk is.

Oorlog materieel onmogelijk maken. Daarom wilde Robert Schuman, toen hij op 9 mei 1950 het plan voor een gemeenschap van kolen en staal lanceerde, de grondstoffen van de oorlogsindustrie onder Europees gezag brengen.

Ditmaal wil de EU haar greep op de Europese wegen vergroten. Om te zorgen dat niet ideeën en goede bedoelingen, maar tanks en troepen zich straks makkelijker kunnen verplaatsen. Het kan verkeren.