Een betere wereld begint bij je dankbare zelf

Mensch, wees dankbaar!

Dat schreef ik al een aantal keer op De Correspondent. Want van het beoefenen van dankbaarheid word je tevredener en optimistischer.

Maar, kreeg ik de terechte vraag, wat merken anderen van jouw dankbaarheid? Heeft de samenleving iets aan dankbare burgers? Of is dankbaarheid een ‘fopspeen’, zoals Arnon Grunberg^* meent? Iets om ons rustig te houden, terwijl een gevestigde orde van onze gelatenheid profiteert?

Of heeft het een positief effect op onze sociale omgeving?

Met die vraag in het achterhoofd las ik De kracht van dankbaarheid. Een nieuw boek van psycholoog Monique Hulsbergen en hoogleraar Mentale Gezondheidsbevordering Ernst Bohlmeijer.

Zij verdiepten zich in onderzoek naar dankbaarheid en trokken een hoopgevende conclusie: een dankbare levenshouding zorgt ervoor dat we ons meer om het welzijn van anderen bekommeren én daarnaar handelen.

Wat doet dankbaarheid?

Waarom worden we socialer van dankbaarheid? Anders gezegd: een dankbare levenshouding heeft de potentie om ons van egomane piekeraars te veranderen in behulpzame doeners.

We hebben namelijk twee typen motivatiesystemen:

1. Als we vanuit onze egomotivatie handelen, denken we vooral in onze eigen belangen. Andere mensen staan daar in dienst van en bedreigen onze positie. We piekeren ons suf over ons eigen hachje, zijn vatbaarder voor depressie en interpreteren andermans gedrag vaak negatiever.
2. Een ecomotivatie is een ‘zelfoverstijgend perspectief’, waarbij we niet alleen aan onze eigen behoeften denken, maar er ook op gericht zijn goede omstandigheden voor anderen te creëren. Door samen te werken, kunnen we voor iedereen betere omstandigheden scheppen.

Stel nou dat je met angst en beven de egomotivatie-omschrijving las - ‘daar laat ik me te vaak door sturen’. Valt het aan te leren vaker uit een ecomotivatie te handelen?

Het antwoord van Hulsbergen en Bohlmeijer op die vragen: ‘Het ontwikkelen van dankbaarheid draagt bij aan de transformatie van egomotivatie naar ecomotivatie.’

Waarom?

Dankbaarheid is zowel het resultaat van moreel gedrag als een stimulans vóór moreel gedrag

Welnu, als we gemotiveerd zijn om andere mensen te helpen, noemen we dat ‘moreel gedrag’. En nu komt het: dankbaarheid is zowel het resultaat van moreel gedrag - ‘ik ben dankbaar dat mijn vriendin me hielp met verhuizen’ - als een stimulans vóór moreel gedrag - ‘ik ben mijn vriendin dankbaar voor onze vriendschap en daarom help ik haar graag met verhuizen’.

Dankbaarheid zet allerlei positieve mechanismen in werking.

Door dankbaarheid ervaar je bijvoorbeeld meer verbondenheid met je dierbaren. Je bent je immers sterk bewust hoe belangrijk ze voor je geluk zijn, anders zou je er geen dankbaarheid voor kunnen ervaren.

Door die grotere verbondenheid, ben je meer gemotiveerd om hen te helpen - waardoor je relatie met hen nóg sterker wordt… en jij wéér meer dankbaarheid ervaart - et cetera.

Zo hielpen deelnemers aan Amerikaans onderzoek^* een wildvreemde vaker en langer bij het uitvoeren van een saaie en vervelende klus, als ze in het uur daarvoor dankbaarheid hadden ervaren.

Nog een voorbeeld: wie dankbaarheid ervaart, is geneigd andermans gedrag positiever te interpreteren. Waardoor je positiever reageert en daardoor meer goede sociale ervaringen hebt. Die vergroten je verbondenheid met de mensen om je heen, waardoor je meer dankbaarheid ervaart - et cetera!

Minder materialisme, minder verspilling

Een ander maatschappelijk voordeel van dankbaarheid is dat dankbare mensen minder gevoelig zijn voor de in reclames en media uitgedragen illusie dat meer consumeren tot meer geluk leidt.

Zo liet psycholoog Jeffrey Froh ruim duizend scholieren vragenlijsten invullen over onder andere dankbaarheid, tevredenheid, depressie én materialisme. Wat bleek:^* de dankbare scholieren scoorden vaker goed op welzijn en positief functioneren, en veel minder op materialisme.

Volgens Froh komt dat onder andere omdat materialisme onze relaties negatief kan beïnvloeden. Bijvoorbeeld omdat we jaloers zijn op andermans bezit. Terwijl dankbaarheid relaties juist kan versterken - en die relaties zijn weer goed voor ons welzijn.

Door dankbaarheid realiseren we beter wat ons gelukkig maakt en wat we wél hebben

Daarnaast realiseren we ons door dankbaarheid beter wat ons gelukkig maakt en wat we wél hebben. Daarom hebben we minder het verlangen naar nog meer spullen.

En dat is uitstekend nieuws voor onze planeet. Want hoe minder we consumeren, hoe minder verspilling en hoe minder vervuiling. Kortom: dankbaarheid kan onze ecologische voetafdruk verkleinen.

(En als we minder uitgeven, hoeven we minder te werken, waardoor we meer tijd met onze dierbaren door kunnen brengen, waardoor onze sociale relaties sterker worden, waardoor we anderen meer gaan helpen, waardoor we weer meer dankbaarheid ervaren - weer een positief mechanisme!)

Hoe dan? Probeer deze drie rituelen

Oké, oké - dankbaarheid is goed voor iedereen. I get it! Maar wat als je van nature geen dankbaar mens bent? Wanhoop dan niet. Dankbaarheid is aan te leren, schrijven Hulsbergen en Bohlmeijer. Met een aantal terugkerende oefeningen kun je jezelf een dankbare houding aanleren.

Uit studies die naar deze rituelen zijn gedaan, blijkt dat mensen - soms nog maanden later - hoger dan voorheen scoorden op een dankbaarheidsschaal.

Je kunt bijvoorbeeld een dankbare levenshouding aanleren door geregeld op te schrijven waar je dankbaar voor bent.

En door erop te letten vaker - en gemeend - je dankbaarheid te uiten. Dat daar nog wel wat te winnen is, blijkt uit een Amerikaanse enquête uit 2012. Ongeveer 90 procent van de respondenten gaf aan dat ze zich dankbaar voelen tegenover hun dierbaren. Maar slechts 52 procent van de vrouwen en 44 procent van de mannen uit regelmatig zijn of haar dankbaarheid.

Martin Seligman, beroemd om zijn onderzoeken naar ‘positieve psychologie’, beveelt aan een brief te schrijven aan een dierbare die veel voor je betekent en die voor te lezen (doodeng). Je kunt je ook gewoon een periode voornemen je dankbaarheid uit te spreken als je die ervaart.

Als je op een gemeende en specifieke manier je dankbaarheid uit, bevestig je aan de ander wat jullie voor elkaar betekenen

Schrijf het desnoods in je agenda. Omdat de reacties die je krijgt waarschijnlijk zeer positief zijn, wordt het vanzelf een gewoonte.

Want als je op een gemeende en specifieke manier je dankbaarheid uit, bevestig je aan de ander wat jullie voor elkaar betekenen. Daardoor houd je meer rekening met elkaars belangen en behoeftes.

En, leuke bijkomstigheid, als je die persoon nog niet zo goed kent, kan het uiten van je dankbaarheid een signaal zijn dat daar misschien verandering in zou kunnen komen.

Een derde manier om dankbaarheid onderdeel te maken van je leven is het doen van een dankbaarheidsmeditatie. Daarbij neem je iemand in gedachten die je heel dankbaar bent en probeer je de dankbaarheid te voelen.

Volgens een vorig jaar verschenen Koreaans onderzoek in het wetenschappelijk tijdschrift Nature ervaar je dan de positieve effecten die bij dankbaarheid horen.

Je kunt je ook bedenken wie je allemaal geholpen heeft gedurende de dag. Van een collega die espresso voor je haalde, tot de koffieboer die de bonen voor jouw bakkie teelde. Dan visualiseer je van hoeveel andere mensen je afhankelijk bent, en hoe dankbaar je hun kunt zijn voor hun bijdrage.

Er zijn geen trucjes - alleen een levenslang streven

Dit zijn geen trucjes die je eventjes toepast. Nee, ze groeien hopelijk uit tot gewoontes, en zorgen er zo voor dat je een meer dankbare levenshouding krijgt. Dat is nooit ‘klaar’, of ‘af’, maar een levenslang streven.

Ik merk overigens zelf dat de positiviteit die ik door dankbaarheid ervaar zo sterk is, dat het me weinig moeite kost om ernaar te streven.

Zo ben ik door het bijhouden van een dankboek veel opmerkzamer geworden voor de positieve gebeurtenissen in mijn leven en merk ik dat mijn relaties met anderen er door het uiten van mijn dankbaarheid op vooruitgaan. Vooral ook omdat ik nu vaker geneigd ben andermans gedrag positiever te interpreteren - waardoor ik ook weer vaker positief reageer.

Mag ik nu nooit meer klagen? Nee, nadrukkelijk niet.

Dankbaarheid is niet het uitsluiten van negatieve gevoelens. ‘Het impliceert niet dat je geen kritiek mag hebben wanneer zaken niet in orde zijn of niet boos mag zijn over misstanden’, schrijven Hulsbergen en Bohlmeijer. En: ‘ruimte voor het ervaren van negatieve emoties is cruciaal. Het gaat erom dat dankbare mensen daarnaast ook positieve emoties kunnen ervaren.’

Ik denk dat je effectiever actie kunt ondernemen tegen misstanden als je dat vanuit een gezonde en stabiele basis doet

Ik geloof ook niet in de aanname dat dankbaarheid ons in een gezapig volkje verandert dat niet in opstand komt tegen misstanden - zoals de drug soma bewerkstelligt uit Aldous Huxley’s Brave New World.

Sterker nog, ik denk dat je effectiever actie kunt ondernemen tegen misstanden als je dat vanuit een gezonde en stabiele basis doet. Als je niet gehinderd wordt door gepieker over je eigenbelang, maar je zo veel mogelijk kunt richten op het welzijn van anderen. Bovendien voel je je door dankbaarheid sterker verbonden met je sociale omgeving, en ben je eerder geneigd daarvoor op te komen.

Een betere wereld begint bij je dankbare zelf!