Wat Correspondentleden me leerden over het UWV en mediation

Hans Schipper^* reageerde op mijn artikel over de juridische strijd waarin je kunt belanden als je het niet eens bent met een besluit van een overheidsorgaan. In dit geval ging het om een herbeoordeling voor de Wajong door het UWV.

Schipper kent het UWV van binnenuit. Hij werkte 12,5 jaar bij de afdeling Bezwaar en Beroep. In die tijd zag hij de wetgeving voor de sociale zekerheid steeds strenger worden.

Wie informatie niet tijdig doorgeeft, wordt inmiddels al snel gezien als fraudeur en krijgt een boete. En alleen mensen die echt nooit meer kunnen werken, hebben nog recht op een Wajong-uitkering.

De keuringen die daarbij horen, zijn volgens hem heel lastig. ‘Als je op een stoel kunt zitten en je kunt je armen bewegen, kun je al snel meer dan het minimumloon verdienen met zittend, licht montagewerk. Dat die banen er in werkelijkheid niet zijn, doet er niet toe volgens de wetgeving.’

Amper banen voor ‘goedgekeurde’ Wajongers

Bij de herbeoordeling van de kwart miljoen arbeidsgehandicapten met een Wajong-uitkering, was bij bijna de helft van hen het oordeel dat ze nu of in de toekomst kunnen werken. In 2016 zijn 7.700 Wajongers aan het werk geholpen.^* Dat doet vermoeden dat veel Wajongers na de herbeoordeling niet aan het werk komen, maar – goedkoper – aan de kant zitten.

Wie zulke strenge regels moet uitvoeren, gaat volgens Schipper zichzelf beschermen door met bureaucratische middelen afstand te scheppen.

De leiding van UWV vindt dat onwenselijk en heeft daarom alle medewerkers naar de film I, Daniel Blake gestuurd. In die film wordt iemand met hartklachten gedwongen toch te werken. Het drijft Daniel Blake tot razernij en uiteindelijk sterft hij bij zijn herkeuring aan een hartstilstand.

Dus proberen UWV-medewerkers op een zo menselijk mogelijke manier onmenselijke wetgeving uit te voeren

De vertoning van de film moet medewerkers van UWV eraan herinneren dat ze met mensen vandoen hebben. ‘Dus proberen medewerkers vervolgens op een zo menselijk mogelijke manier onmenselijke wetgeving uit te voeren’, zegt Schipper.

Volgens Schipper zit de onmenselijkheid in de wetgeving en niet in de uitvoering ervan. Mijn pleidooi om niet elk conflict met de overheid te laten uitgroeien tot een juridisch gevecht, levert dan niks op.

Een lezer^* noemt het voorstel ‘typisch PvdA’. Bij navraag blijkt dat geen compliment te zijn. ‘Je idee komt erop neer dat er alleen maar een extra laagje hulpverleners (in dit geval mediators) over een volkomen failliete constructie wordt geschilderd.’

Probeer altijd overleg

Mijn alternatief is overigens niet dat bij elk conflict met de overheid mediators moeten worden ingesteld, maar wel dat overheden altijd moeten proberen in overleg te gaan met burgers die bezwaar maken om te kijken of er een voor beide partijen aanvaardbare oplossing mogelijk is. Een aantal lezers heeft geschreven dat ze niet wisten dat bij UWV mediation mogelijk is.

In veel gevallen is het moeilijk voorstelbaar dat zulk overleg niet tot een bijstelling van het oordeel zou leiden. Zo mailt een lezer dat UWV haar liet weten dat ‘cliënt schoonmaker grote gebouwen of hulp in de huishouding (kan) worden, omdat schoonmaken licht fysiek werk is dat voornamelijk zittend uitgevoerd wordt’.

Een andere lezer^* laat weten dat ze zelfs voor het doorgeven van feitelijke onjuistheden (zoals de verkeerde of onjuist gespelde naam van de werkgever of een niet correct uurloon) gedwongen werd een bezwaarprocedure te doorlopen.

De regionale krant De Stentor heeft een paar jaar geleden een zwartboek UWV samengesteld.^* Het staat vol voorbeelden waarbij op een oplossing gericht overleg veel ellende had kunnen voorkomen.

Zo wordt een werkloze docent gedwongen om de cursus te volgen die ze vroeger zelf gaf

Zo wordt een werkloze docent gedwongen om de cursus te volgen die ze vroeger zelf gaf. Een andere werkloze krijgt een boete ondanks 26 sollicitaties (meer dan de benodigde 20) omdat dit alleen sollicitaties op haar niveau waren (hbo) en niet onder haar niveau.

Weer een ander had een baan voor 20 uur voor ze werkloos werd, maar moet 40 uur beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt en daarom haar vrijwilligerswerk opgeven.

Het zijn stuk voor stuk voorbeelden waarbij ‘bestuursorganen zich verliezen in de procedures en het eindresultaat uit het oog verliezen’, zoals een Correspondentlid^* schrijft.

Mediation geeft de burger lang niet altijd gelijk

Mediation betekent niet dat de burger altijd gelijk krijgt. Voor burgers die de boel willen flessen is mediation zelfs onaantrekkelijk, omdat het makkelijker is om op papier te liegen dan recht in iemands gezicht. Vooral als die ander ook vervolgvragen kan stellen en het overleg een kwestie is van geven en nemen.

Wel is het zo dat zelfs burgers die na conflictbemiddeling in het ongelijk zijn gesteld vaker tevreden zijn^* over de uitslag.

Een Correspondentlid^* dat als mediator heeft gewerkt, onder meer bij zaken waarbij UWV partij was, stelt dat conflictbemiddeling alleen kan slagen onder bepaalde voorwaarden. ‘Het probleem is dat een vertegenwoordiger (van het UWV) niet alleen de beslissingen van het UWV kan veranderen, hij of zij moet andere afdelingen en beslissers mee krijgen’.

Dat is ook een conclusie van Arnt Mein. Hij is lector Legal Management aan de Hogeschool van Amsterdam en deed onderzoek naar een alternatieve omgang met bezwaren in Amsterdam-Zuid. Om zo’n aanpak te laten slagen, moet de hele organisatie bereid zijn beslissingen te herzien na het overleg. Daar schort het nog weleens aan.

De alternatieve aanpak betekent dat niet de letter van de wet, maar de geest van de wet voorop moet staan

De alternatieve aanpak is dan meer dan een cosmetische ingreep. Het betekent dat niet de letter van de wet, maar de geest van de wet, het doel ervan, voorop moet staan.

Ofwel: medewerkers moeten de ruimte krijgen een eigen afweging te maken over de situatie van de burger die ze tegenover zich hebben. Zij moeten kunnen beslissen dat het onzinnig is iemand te dwingen een cursus te volgen die ze vroeger zelf gaf.

Hans Schipper vindt het tijd om de barricades op te gaan, om verdere afbraak van de sociale zekerheid te voorkomen. Hij betwijfelt alleen of het gaat gebeuren.

Ik geloof dat een keuze om anders om te gaan met bezwaarschriften een breekijzer kan zijn om een fundamentele verandering tot stand te brengen. Voorwaarde is wel dat er lering wordt getrokken uit de verhalen waarin mensen zich in bochten moeten wringen om aan de regels te voldoen.

Het CJIB beterde zijn leven

Het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) heeft laten zien dat dit kan. Enkele jaren geleden is het mensen gaan bellen die bezwaar maakten tegen boetes.

Dat leidde er niet alleen toe dat boetes veel sneller werden betaald of afgehandeld (de omlooptijd daalde van zeven weken naar drie weken), maar het leerde het CJIB hoe raar het was dat er voor boetes geen betaalregelingen kunnen worden getroffen. Terwijl dagelijks ruim honderd mensen belden met de mededeling dat ze een boete niet in één keer konden ophoesten.^*

Dat is nu veranderd. Boetes vanaf 225 euro kunnen in termijnen worden betaald. Het is een kleine stap, maar wel een stap in de goede richting.

Het laat zien dat organisaties kunnen leren van bezwaren van burgers en hun manier van werken kunnen veranderen. Hoe meer organisaties medewerkers de ruimte geven bij bezwaren te speuren naar een oplossing, hoe meer de onbedoelde gevolgen van sommige regels bloot komen te liggen bij de organisaties zelf.

Zo wordt de verandering niet vanaf de barricade afgedwongen, maar komt hij ook van binnenuit. Noem het de opstand van het gezond verstand.