Kom op 5 mei naar de Godwinlezing van Amade M’charek over genetica en privacy

Aanstaande Bevrijdingsdag, op zaterdag 5 mei, organiseert De Correspondent samen met digitale burgerrechtenbeweging Bits of Freedom en Artis voor de vijfde keer de Godwinlezing. Dit jaar wordt de lezing gegeven door hoogleraar wetenschapsantropologie Amade M’charek, over hoe de genetica leidt tot etnisch profileren en het racialiseren van identiteiten.

Amade M’charek is hoogleraar wetenschapsantropologie aan de Universiteit van Amsterdam. Zij doet spraakmakend onderzoek naar de manier waarop raciale denkbeelden doorwerken in de wetenschap en forensisch onderzoek. 

Volgens M’charek rust er sinds de Tweede Wereldoorlog een taboe op het denken in termen van biologisch ras. Tegelijkertijd speelt het een steeds grotere rol in publieke en politieke discussies. Wetenschappers claimen opnieuw een biologische basis voor raciale verschillen en breken daarmee met de naoorlogse consensus dat ‘ras’ niet bestaat. Moeten we deze wetenschappers bevechten of juist serieus nemen?

Ook het genetisch onderzoek heeft een moeizame verhouding met ras-denken. De genetica belooft personalisering en individualisering (medicijnen op maat en toegang tot je eigen persoonlijke geschiedenis), maar veroorzaakt volgens M’charek etnisch profileren en het racialiseren van identiteiten.

In haar lezing vertelt M’charek over de gevolgen hiervan voor privacy en de rechtsstaat.

Godwin: elke discussie eindigt met de Tweede Wereldoorlog

De titel Godwinlezing is een verwijzing naar de ‘wet van Godwin’,^* de internetwijsheid die stelt dat iedere online discussie uiteindelijk uitmondt in een discussie over de Tweede Wereldoorlog, Hitler of nazi’s. Een wet die ervoor gezorgd heeft dat er een taboe rust op vergelijkingen met de Tweede Wereldoorlog - wie het aandurft de verwijzing te maken, krijgt een ‘Godwin’ naar zijn hoofd.

Bits of Freedom wil met de Godwinlezing dat taboe doorbreken. ‘Een abstract begrip als privacy is makkelijker te begrijpen als je kijkt naar wat er met mensen gebeurt als ze in een extreme situatie zónder privacy terechtkomen’, zegt directeur Hans de Zwart. ‘Volgens Primo Levi, een overlever van Auschwitz, was alleen kunnen zijn in het kamp schaarser en kostbaarder dan brood. Als je dit uitlegt, kunnen mensen hopelijk beter inzien welke vrijheden ze op dit moment langzaam aan het opgeven zijn.’

Ik sluit mij daar namens De Correspondent voor het vijfde jaar op rij bij aan. Het verleden kan het heden inzichtelijk maken. Niet omdat de geschiedenis zich op identieke wijze herhaalt, wel omdat er belangrijke lessen uit te trekken zijn.

De vorige lezingen

De eerste Godwinlezing werd in 2014 door Hans de Zwart gegeven. Daarin beschreef hij de aanslag van het Amsterdamse verzet op het hoofdstedelijk bevolkingsregister in 1943. Het doelwit: de zeer gedetailleerde persoonsdossiers die daar lagen opgeslagen.

Volgens De Zwart is er geen sterker voorbeeld van de schaduwzijden van de opslag van persoonsgegevens: de dossiers, met de beste bedoelingen samengesteld door de Nederlandse ambtenaren, werden voor de bezetter opeens ook heel waardevol - ook de gegevens over de 70.000 Amsterdamse Joden en verzetslieden. De titel van zijn lezing luidde dan ook: ‘In de Tweede Wereldoorlog hadden we wél wat te verbergen.’

In de Godwinlezing van 2015, van de wereldberoemde auteur en activist Cory Doctorow, stond een andere historische episode centraal: de staatssurveillance van de Stasi in Oost-Duitsland. Doctorow vergeleek in zijn eclectische lezing onder meer de surveillanceprogramma’s van de National Security Agency met die van de Stasi.

Al in 2016 besprak emeritus hoogleraar politieke theorie Herman van Gunsteren de gevolgen van vijftien jaar terrorismebestrijding na 11 september. ‘Regels van recht, democratie en privacy zijn geen luxe die we ons enkel kunnen permitteren voor zover de veiligheid dat toelaat’, aldus Van Gunsteren. ‘Het zijn de krachten en instituties waaraan de rechtsstatelijke democratie veerkracht ontleent. Veerkracht waardoor terreur beter buiten de deur kan worden gehouden en waardoor, als die zich voordoet, de impact ervan beter kan worden verwerkt.’

Vorig jaar hield Maxim Februari de lezing. Hij hield een weergaloos verhaal over hoe de datahonger van staten en bedrijven veel meer op het spel zet dan onze privacy alleen.

Wees erbij!