Waarom in Europa duizenden kinderen van de radar verdwijnen

In België verdwenen vorig jaar 618 minderjarige, onbegeleide asielzoekers in de mist. En in Nederland? De Belgische europarlementariër Hilde Vautmans^* zit achter Nederlandse cijfers aan, maar heeft ze nog niet kunnen bemachtigen.

De liberale politica publiceerde afgelopen week het boekje Waar zijn ze? Sinds Europol in januari 2016 liet weten^* dat in de twee jaar daarvoor in Europa minstens tienduizend onbegeleide minderjarige asielzoekers zoek waren geraakt, zet ze zich in om zicht te krijgen op het lot van deze kinderen.

In Waar zijn ze? citeert Vautmans Brian Donald, stafchef bij Europol. ‘In het beste geval zijn de kinderen naar een ander land gegaan en zitten ze bij familie’, zegt hij. ‘Ofwel worden ze gebruikt voor kinderarbeid en/of prostitutie, ofwel worden ze gedood voor hun organen.’

Onthutsende feiten. Maar op welke schaal dit gebeurt? ‘Ik heb daar geen cijfers van’, zegt Vautmans aan de telefoon. ‘We kennen verhalen van kinderen die op een vrachtwagen naar Engeland zijn gesprongen maar nooit aankwamen. Zijn ze verdronken of verongelukt? Zitten ze in een kelder? In de prostitutie?’

Dat dit laatste voorkomt, staat vast. Want bij het oprollen van netwerken van kinderprostitutie stuiten politiediensten op dergelijke kinderen.

Ik hoorde verhalen over mensen-smokkelaars die in politieuniform meisjes verkrachten om ze in te prenten dat ze de politie nooit mogen vertrouwen

Waarom kinderen ontsnappen aan het controlerende oog van de instanties? Vaak zijn ze bedrogen, geïndoctrineerd of mishandeld door mensensmokkelaars en vertrouwen ze door deze en andere gruwelijke ervaringen tijdens hun reis niets en niemand meer.

‘Ik heb verhalen gehoord over mensensmokkelaars die een politieuniform aantrekken en meisjes verkrachten, om hen in te prenten dat ze nooit vertrouwen mogen hebben in de politie’, zegt Vautmans.

Kinderen die elke hulp weigeren, trof Vautmans ook aan rond Duinkerke en Calais, waar het kamp de Jungle eind oktober 2016 is ontruimd, maar waar zich nog steeds honderden migranten in bosjes schuilhouden in de hoop op een goede dag de oversteek naar Engeland te kunnen maken.

‘Wat je daar ziet, tart elke verbeelding. Dertienjarige kinderen die zich schuilhouden onder een zeil tussen de struiken, die leven tussen de ratten en niets anders eten dan witte bonen in tomatensaus. Ze zijn gebrainwasht door mensensmokkelaars en willen geen opvang. Dat oplossen is niet eenvoudig. Maar we moeten niet doen alsof het niet bestaat.’

Niet eens een foto

Om het probleem van de verdwijnende kinderen aan te pakken, stelt Vautmans een reeks maatregelen voor. Allereerst een goede administratie van alle kinderen die Europa binnenkomen.

‘We hebben niet van elk kind een foto om het op te kunnen sporen’, zegt ze. ‘Dan denk ik: hoe kan dat anno 2018, nu haast iedereen een smartphone heeft. We hebben een naam waarvan we niet weten of het de echte is, een leeftijd waarvan we niet weten of die klopt, en niet eens een foto. Hoe moet je dan zo’n kind gaan zoeken?’

‘Mijn eerste aanbeveling is een veel robuustere registratie. Een foto, de lengte en wat mij betreft mogen ook vingerafdrukken genomen worden. Op een speelse, kindvriendelijke manier.’

Karen Mets van Save the Children heeft haar bedenkingen. Op dit moment lopen de onderhandelingen over nieuwe Europese regels voor het nemen van vingerafdrukken.^* Het voorstel is om de leeftijd waarop ze mogen worden gemaakt te verlagen van 14 naar 6 jaar. En om dwang als uiterste middel toe te staan.

‘In het recht bestaat geen eenduidige omschrijving van dat woord’, zegt Mets. ‘Iedereen kan dwang interpreteren zoals hij of zij wil. Wij zijn bang voor de invulling die een politieagent in bijvoorbeeld Hongarije daaraan kan geven.’

Kinderdetentie

Waar Vautmans en Mets het wel volledig over eens zijn, is het belang van een kindvriendelijke opvang, waar in een warme omgeving het geknakte vertrouwen van het kind kan worden hersteld. Onder begeleiding van een binnen 24 uur aangewezen voogd. Bij voorkeur in een pleeggezin.

Wat de liberale politica in ieder geval wil vermijden, is dat minderjarigen opgesloten worden. ‘Ik heb gesproken met kinderen die jaren onderweg zijn geweest en daarna zes maanden in een gevangenis hebben gezeten. Je kunt je niet voorstellen dat dit in Europa gebeurt, maar het gebeurt wel.’

Sterker nog, de Europese Commissie moedigt het aan, zegt Karen Mets. Ze wijst op een aanbeveling^* van de Commissie om het terugkeerbeleid effectiever te maken. En inderdaad is daarin te lezen dat de Commissie het ‘niet effectief’ vindt dat sommige EU-landen het opsluiten van minderjarige asielzoekers hebben verboden.

De EU is ook, vertelt Mets, een van de grootste tegenstanders van een verbod op detentie bij de onderhandelingen over de zogeheten global compact on refugees, gezamenlijke afspraken waar de vluchtelingenorganisatie van de VN aan werkt.

Eind vorig jaar schreef ze een opiniestuk^* waarin ze betoogde dat het Europese migratiebeleid het juist in de hand werkt dat kinderen onderduiken. Door de ellenlange procedures, de onzekerheid waarmee ze gepaard gaan en de slechte behandeling die ze krijgen, zien veel kinderen geen andere uitweg dan in de illegaliteit te verdwijnen.

Toen het EU-programma afliep voor hervestiging van asielzoekers uit Italië, verdwenen tal van kinderen uit Italiaanse asielcentra

Aan de telefoon heeft de medewerker van Save the Children daar nog wel een sprekend voorbeeld van. Toen op 26 september 2017 een eind kwam aan het Europese programma voor de hervestiging van asielzoekers uit Italië, verdwenen opeens vele kinderen uit Italiaanse asielcentra.

Zolang ze hoop hadden dat ze elders in Europa terechtkonden, waren ze gebleven. Zodra die hoop vervlogen was, doken ze onder. Eind 2017 waren er in Italië bijna zesduizend onbegeleide minderjarige asielzoekers met de noorderzon vertrokken.

Fnuikend is ook de onzekerheid van kinderen of ze na hun achttiende mogen blijven. In veel landen krijgen ze bescherming tot ze meerderjarig zijn. ‘We zien kinderen die depressief worden en zelfs zelfmoord plegen’, zegt Mets.

‘Dat is afschuwelijk’, beaamt Vautmans. ‘We kunnen niet zeggen: ze mogen allemaal blijven. Maar als een kind zijn 18de verjaardag nadert moet je als overheid een plan hebben hoe je het in een veilige omgeving verder kan laten opgroeien. Nu zien we kinderen in de illegaliteit verdwijnen. Dan heb je geen toekomst.’

Vooruitgang

Op één front konden Vautmans en Mets zich afgelopen week alvast verheugen op een beetje vooruitgang. In het Europees Parlement werd gestemd^* over een gemeenschappelijke Europese asielprocedure. Onder aanvoering van rapporteur Laura Ferrara van de Vijf Sterrenbeweging besloot het parlement dat alle onbegeleide minderjarigen binnen 24 uur een voogd toegewezen moeten krijgen, precies zoals Vautmans en Mets willen.

Ook versterkte het Europees Parlement de bescherming van kinderen nog op een andere manier. Het wil dat de huidige regel dat je alleen in het eerste land van aankomst asiel mag aanvragen niet meer van kracht is voor minderjarigen, behalve als dit aantoonbaar in hun eigen belang is.

En dat het concept van ‘veilig derde land’ (een land waar asielzoekers doorheen zijn gereisd voordat ze in Europa arriveerden, en waarheen ze moeten terugkeren als ze daar geen vervolging te vrezen hebben) voor hen voortaan evenmin meer van toepassing is.

Ik ben heel blij dat die termijn van 24 uur in de tekst van het parlement staat, zodat die kinderen meteen een voogd krijgen. Superbelangrijk

‘Ik ben heel blij dat die termijn van 24 uur in de tekst van het parlement staat’, zegt Mets. ‘Dat is superbelangrijk. Maar je weet ook hoe de Europese politiek werkt. Nu zijn de lidstaten in de Raad aan de beurt.’

Het zou niet voor het eerst zijn als daar plannetjes van het Parlement sneuvelen. De onderhandelingen over het commissievoorstel voor verspreiding van asielzoekers over alle EU-landen zitten in ieder geval muurvast. Of er overeenstemming wordt bereikt over de bescherming van de kwetsbaarsten onder hen, de kinderen, is allerminst zeker.

Om alle onderhandelende partijen een duwtje de goede kant op te geven, werkt Vautmans alvast aan een resolutie die volgende week in het Europees Parlement op de agenda staat. Punt één ervan herinnert eraan dat kinderen, wat ook hun status is, eerst en vooral kinderen zijn.