Wie de migratiecrisis wil begrijpen, kijkt naar Nigeria. Reis daarom met me mee (en stel je vragen)

In de zomers van 2015 en 2016 waren de beelden niet weg te slaan uit het nieuws. Bootjes. Afgeladen, tjokvolle bootjes. Honderdduizenden mensen die de Middellandse Zee overstaken, op zoek naar veiligheid, op zoek naar welvaart, op zoek naar een toekomst.

Afgelopen zomer was dat plots anders. Natuurlijk, er komen nog steeds scheepjes aan vol oranje reddingsvesten en lege blikken. Maar brachten die boten in 2016 nog zo’n 335.000 migranten de zee over, in 2017 waren dat er nog ‘maar’ 150.000.^* Minder dan de helft.

Ik kon me het vreugdedansje in Brussel voorstellen. Door ‘samenwerkingen’ aan te gaan met landen waar de migranten doorheen reizen op weg naar Europa (denk aan Niger, Libië en - natuurlijk - Turkije) wordt de Middellandse Zee een steeds minder bevaarde migratieroute. Halleluja, hoor ik ze in Brussel zingen, ons migratiebeleid werkt!

Tenminste - als je het stoppen van migratie als enige maatstaf neemt.

En voorlopig is dat zo. Niet alleen voor Brussel, ook voor onze eigen regering.

Want lees je hoofdstuk vier van ons regeerakkoord, ‘Nederland in de wereld’, dan lees je de kroniek van Fort Europa. Alles draait om het stoppen van migratie. Hoe houden we ze daar, in eigen land, of als dat niet kan, in eigen regio? Of als dát niet kan, in ‘veilige derde landen’?

Het doel van ontwikkelingssamenwerking, schrijven VVD, CDA, D66 en ChristenUnie, is ‘de bestrijding van de grondoorzaken van armoede, migratie, terreur en klimaatverandering’. Migratie staat daar knus middenin een rijtje verschrikkelijke zaken die we de wereld uit willen helpen. Alsof een bomaanslag en een migrant één pot nat is.

En zo geven we dus bakken met geld aan dubieuze regimes om migranten voor ons tegen te houden. Trainen we politieagenten diep in de Sahel om migratieroutes te sluiten. Geven we migranten geld toe, als ze zelf op een vlucht naar huis stappen. En instrueren we de Libische kustwacht - als laatste toren op het Fort - zelf migranten te onderscheppen en terug te varen naar Libië. Gisteren bijvoorbeeld onderschepte de Libische kustwacht nog 500 migranten die de oversteek probeerden te maken.^*

Wat we niet zien...

Deze zomer zul je dan ook hoogstwaarschijnlijk niet zo veel bootjes meer op het journaal zien. En waar geen beelden zijn, is geen nieuws.

Maar juist nu de migratiestroom door ons beleid afzwakt, zie ik een cruciale rol voor de journalistiek weggelegd. Want het uitbouwen van Fort Europa tot diep op het Afrikaanse continent gebeurt nu veelal in de luwte, buiten de schijnwerpers. En in die luwte blijven allerlei gevolgen van ons beleid verborgen.

Zo waarschuwen mensenrechtenorganisaties dat mensensmokkelaars professioneler en crimineler te werk zullen gaan - en hoe ondergrondser de smokkelnetwerken moeten duiken, hoe meer geld ze kunnen vragen van migranten.

Het uitbouwen van Fort Europa tot diep op het Afrikaanse continent gebeurt nu veelal in de luwte, buiten de schijnwerpers

Onderzoekers wijzen bovendien op de desastreuze gevolgen voor seizoensmigratie in West-Afrika: het EU-beleid snijdt niet alleen de routes naar Europa af, maar álle migratieroutes. James en Yusuf, die elk jaar een paar maanden in een buurland cacao gaan plukken, worden nu gezien als criminelen.

Lokale economieën van tóch al arme landen raken zo nog verder verwoest^* - James en Yusuf hebben geen andere inkomsten nu ze niet meer kunnen reizen. En: wie profiteerde van hun doortocht wordt óók armer: hoteleigenaren, verkopers van water en voedsel, chauffeurs.

De jeugdwerkloosheid neemt toe, waardoor extremistische groepen gemakkelijker rekruten werven – zonder kansen radicaliseren James en Yusuf nu eenmaal sneller.

Kortom: buiten het zicht van de camera’s is misschien wel een nieuwe crisis in de maak.

Maar zolang deze gevolgen van ons migratiebeleid voor ons in Europa onzichtbaar blijven, kunnen onze politici pronken met de keurig gedaalde migratiecijfers; kunnen ze Fort Europa blijven framen als een succesverhaal. Ondertussen blijft een groot deel van het echte verhaal verborgen.

Daar wil ik wat aan doen.

Verhuizen naar Nigeria

Hoe ik dat ga aanpakken?

Door een tijdje te verhuizen naar het land waar ruim 1 op de 5 Afrikaanse migranten die in Europa aankomen, vandaan vertrekt: Nigeria. Het politieke en economische zwaargewicht in de regio, en de perfecte uitvalsbasis om de gevolgen van ons migratiebeleid te onderzoeken.

Nigerianen zijn de grootste groep Afrikaanse migranten die Europa bereiken. Van de 180.000 migranten die in 2016 via de Middellandse Zee in Italië aankwamen, was 21 procent Nigeriaan.^* Steevast staat Nigeria dan ook in de top 5 landen van oorsprong van asielzoekers in de EU.

Een Nigeriaanse ambtenaar noemde migratie een ‘codewoord’, waarmee hij plots alle aandacht van Europese beleidsmakers krijgt

Maar: slechts 9 procent van de Nigerianen krijgt asiel in de EU. De overige 91 procent zal dus teruggestuurd worden, of verdwijnt in de illegaliteit.

Eind 2016 begon de EU dan ook aan onderhandelingen voor een zogenoemd readmission agreement met Nigeria. Een soort Turkijedeal. Die onderhandelingen lopen nog steeds.^*

Een hooggeplaatste Nigeriaanse ambtenaar die ik sprak noemde migratie gekscherend een ‘codewoord’. Een soort Sesam Open U, waarmee hij plots alle aandacht van Europese beleidsmakers krijgt.

Kijken naar de andere kant van de migratiemedaille

Om beter inzicht in de gevolgen van ons migratiebeleid te krijgen, wil ik gaan kijken naar de andere kant van de migratiemedaille. Ik wil een blik werpen vanaf het vertrekpunt - en voor 91 procent van de migranten misschien ook het eindpunt - van de migratie waarover we het steeds hebben.

Voor Europese regeringsleiders draait alles om het potdicht maken van de grenzen, en om het zo snel mogelijk terugsturen van de migranten die toch over onze grenzen weten te glippen.

Ik wil een blik werpen vanaf het vertrekpunt - en voor 91 procent van de migranten ook het eindpunt - van de migratie waarover we het steeds hebben

Maar wat weten we eigenlijk over de gevolgen van ons beleid voor West-Afrika, waarnaar de EU haar buitengrenzen verplaatst? Dragen we niet onbedoeld bij aan armoede en aan de vluchtelingenstromen van overmorgen?

En: hoe vergaat het de mensen eigenlijk die wij uitzetten? Wat zou er voor nodig zijn geweest om hen niet te laten vertrekken? En is dat wel een wenselijk uitgangspunt, gezien de vergrijzing in Europa en onze wens om Afrika te helpen ontwikkelen? Is er alternatief beleid denkbaar?

Dat ga ik de komende maanden onderzoeken in Nigeria.

Op pad met jullie kennis en vragen

Ik sta nog aan het begin van mijn journalistieke reis - de eerste dozen zijn al ingepakt, de eerste research is al verricht, maar ik kan pas écht op pad met jullie hulp.

Welke vragen hebben jullie? Maar ook: welke kennis? Samen met jullie wil ik mijn zoektocht richting geven. Jullie kunnen helpen door…

1. … experts aan te dragen in Europa en/of Nigeria op het gebied van migratie (dat mogen jullie zelf natuurlijk ook zijn).
2. … lees-, luister- en kijkvoer te tippen.
3. … vragen te stellen over ons migratiebeleid, die jullie graag beantwoord willen zien in mijn artikelen (geen vraag is te dom!).

Draag hieronder bij, of mail mij. Dan gaan we binnenkort samen op reis.