Voorbeelden gezocht: wat kun je doen tegen de cijferdictatuur?

Ik weet niet hoe oud je bent, waar je woont of wat je doet. Maar ik durf met zekerheid te zeggen: cijfers spelen een grote rol in je leven.

Neem een normale doordeweekse dag. Wat is het eerste dat je doet? Je opent je ogen, rekt je uit en checkt, waarschijnlijk, de tijd. Of het nou op je telefoon, een ledverlichte radio of een ouderwetse wekker is: je dag begint met cijfers.

Op naar je ontbijt. Misschien pak je de krant erbij met berichten over de laatste economische cijfers of een politieke peiling. Misschien check je liever YouTube, Facebook of Instagram, die je aandacht trekken naar berichten met veel likes, views of shares. Of je zet de televisie aan, waar je alleen programma’s zult zien die voldoende kijkcijfers halen.

Moet je een jas aan? Even het weerbericht checken met de verwachte temperatuur en de kans op regen.

Als je daarna naar school gaat, dan ben je vast op een of andere manier met cijfers bezig. Als je al geen toets hebt waarvoor je een voldoende moet halen, dan verdiep je je wel in lesstof die uiteindelijk geëxamineerd zal worden.

Heb je een baan? Hoe je je inkomen (nog zo’n getal) ook verdient, je prestaties worden vast en zeker gemeten: hoeveel uur je werkt, hoeveel geld je binnenhaalt, hoeveel klanten je helpt, hoeveel publicaties je hebt.

Of misschien werk je niet, omdat de winst van het bedrijf waar je werkte tegenviel of omdat je de pensioenleeftijd passeerde.

Data als de nieuwe olie

Zo kan ik nog heel lang doorgaan: je medicijnen die statistisch onderzocht zijn, de maximumsnelheid op de snelweg, de prijs van een kopje koffie. Als je erop gaat letten, zie je dat cijfers werkelijk overal zijn.

Soms maken die getallen je leven mooier, zoals de cijfers die in de geneeskunde worden gebruikt om nieuwe medicijnen te analyseren. Maar steeds vaker lijkt het cijfergebruik te zijn doorgeslagen. Verkiezingen worden gedomineerd door peilingen, de gezondheidszorg door productiecijfers, het onderwijs door een eindeloos defilé aan toetsen.

En cijfers lijken alleen maar belangrijker te worden. Er worden meer data verzameld dan ooit tevoren. Per minuut voert Google 3,6 miljoen zoekopdrachten uit, speelt YouTube meer dan 4 miljoen video’s af en posten Instagramgebruikers bijna 50.000 foto’s.^*

Data, wordt ook wel gezegd, zijn de nieuwe olie. Want met die cijfers kunnen bedrijven en overheden de wereld beter begrijpen en daarmee beter beïnvloeden. Zo gebruikt YouTube je gegevens om je langer video’s te laten kijken, de Belastingdienst om te zien of je een potentiële fraudeur bent, smart city Eindhoven om je veilig te houden.

Steeds vaker ligt ons lot niet in de handen van andere mensen, maar van big-data-algoritmes.

Vol vooroordelen en belangen

Ik maak me zorgen over deze ontwikkelingen. Niet omdat ik tegen cijfers ben – integendeel, ik ben er gek op – maar omdat de dominantie is gestoeld op een groot misverstand: dat cijfers objectief zijn.

De dominantie is gestoeld op een groot misverstand: dat cijfers objectief zijn

Niet alleen worden er aan de lopende band fouten gemaakt – flutpeilingen, gammel onderzoek, nutteloze prestatiecijfers – ook staan cijfers bol van de belangen en vooroordelen.

Waarom neemt het bruto binnenlands product (bbp) wél vervuilende industrie mee en geen vrijwilligerswerk? Waarom krijgen kinderen al in de kinderopvang cijfers voor hun ontwikkeling? Waarom laat YouTube video’s zien die niet waarheidsgetrouw zijn, maar wel lekker wegkijken?

Dat heeft allemaal te maken met de ideeën van de mensen achter de cijfers over wat belangrijk is, wat meetbaar is, wat je met de cijfers wilt bereiken. Het zijn geen statistische, maar morele vragen.

Ik heb jouw hulp nodig

Ik kan nog pagina’s vol schrijven over dit onderwerp. En dat doe ik ook: ik schrijf een boek over de invloed van cijfers op je leven en welke denkfouten, vooroordelen en belangen schuilgaan achter die getallen.

In mijn slothoofdstuk wil ik ingaan op vraag: hoe kunnen we cijfers op een gezondere manier gaan gebruiken? Daar is natuurlijk geen eenduidig antwoord op. De bureaucratie in de zorg is iets anders dan het Facebook-algoritme, het bbp is niet te vergelijken met voedingsonderzoek.

Ik ben dan ook niet op zoek naar alomvattende oplossingen, maar naar voorbeelden die kunnen inspireren. En daar heb ik jouw hulp bij nodig. Ken jij organisaties of mensen die op een originele manier met cijfers omgaan? Zijn er, bijvoorbeeld, scholen die gestopt zijn met cijfers geven? Bedrijven die anders zijn gaan meten? Mensen die hun leven anders hebben ingericht?

Alle voorbeelden zijn welkom. Er zijn slechts twee voorwaarden: ze moeten (a) concreet zijn en (b) direct met cijfers te maken hebben. Ik ben dus niet op zoek naar nieuwe organisatietheorieën of ideeën voor een algehele systeemverandering.

Weet je iets? Deel het hieronder in de bijdragen of mail naar sanne@decorrespondent.nl. Veel dank!

Lees verder...