Voor het klimaat is radicale verandering nodig. Maar Shell zit muurvast

Beter lezen. Dat was het advies van Shell-CEO Ben van Beurden aan iedereen die hem afgelopen dinsdag tijdens de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering een kritische vraag stelde over zijn klimaatbeleid. Vooral beter het Sky-scenario lezen. Daarin legt Shell uit hoe de wereld klimaatverandering zou kunnen beperken.

‘Je zult versteld staan’, zei Van Beurden tegen een jonge vrouwelijke aandeelhouder die hem had gevraagd of gokken op toekomstige ‘negatieve emissies’ niet wat riskant was. Uit haar vraag bleek dat ze zich juist goed had ingelezen, maar dat merkte de CEO niet op. Sky lezen om het ‘gevoel van de schaal van verandering’ te krijgen, raadde hij haar aan.

In Shells scenario Sky gaat de wereld voorlopig door met het gebruik van fossiele brandstoffen, maar wordt klimaatverandering toch beperkt, omdat in de tweede helft van de eeuw een gebied ter grootte van Australië wordt volgeplant met gewassen die CO2 uit de atmosfeer halen.

Toen een andere aandeelhouder het bestuur vroeg om ‘heel helder en eerlijk’ te zijn over de haalbaarheid van dit plan, kwam er een kort antwoord van president-commissaris Chad Holliday. ‘Sky is een scenario, het is niet het beleid van de onderneming.’

Welkom op de aandeelhoudersvergadering van Shell, waar verschillende werkelijkheden botsen. Activisten, kritische aandeelhouders, Shell-bestuurders: ze kwamen geen stap dichter bij elkaar. Aan het eind van de dag, toen de activisten buiten het Circustheater waren begonnen aan een ‘lawaaiprotest’, zat iedereen nog steeds in zijn eigen groef.

Ik zat zelf ook in zo’n groef. De laatste paar jaar heb ik veel onderzoek gedaan naar Shell, en gaandeweg begon ik patronen te zien.

Een voorbeeld. In november 2017 deed Shell in een strategie-update uit de doeken^* hoe het niet alleen het aanbod van vloeibaar aardgas vergroot, maar ook de vraag probeert aan te wakkeren – met marketing, ‘advocacy’ en langetermijncontracten.^*

Vergelijk dat met deze uitspraak van president-directeur Marjan van Loon in Het Financieele Dagblad vorige week: ‘Vertraagt de vraag naar duurzame energie, dan wordt het voor ons moeilijk om vooruit te lopen.’

Op de bres voor de ene energiebron, afwachtend bij de ander. Dat is precies wat je sinds de jaren negentig ziet bij Shell: een tragisch gebrek aan bereidheid serieus in te zetten op schone energie.

Ik verwachtte daarom geen verrassingen in het Circustheater in Scheveningen, en zo’n houding, ergens tussen scepsis en cynisme, is voor iemand van 30 best dodelijk.

Toen Van Beurden met het Sky-rapport begon te wapperen, was het alsof ik in de tijd was teruggezet. Twee jaar geleden wapperde hij herhaaldelijk met de voorganger van Sky.

Toen waren er nog vragen van de aandeelhouders over het dividend. Dinsdag gingen de vragen bijna alleen maar over milieu, mensenrechten en klimaat. Je zou kunnen zeggen dat dat vooruitgang is.

Maar de resolutie van aandeelhouderscollectief Follow This, die Shell vroeg harde doelen te stellen in lijn met het klimaatakkoord van Parijs, haalde het niet. Kreeg met 5,5 procent^* van de stemmen zelfs minder steun dan vorig jaar, toen de resolutie ruim 6 procent^* vergaarde.

Ik had zelf juist een groeiend percentage voor-stemmers voorspeld, op grond van de vooraf aangekondigde steun van grote Nederlandse beleggers. Vijf van de grootste fondsen waaronder Aegon en Nationale Nederlanden stemden uiteindelijk inderdaad voor de resolutie.

Vier fondsen waaronder het ABP en Achmea onthielden zich van stemming, wat Follow This een deel van de steun van vorig jaar kostte. Van Lanschot Kempen was door een administratieve fout te laat met stemmen, wat Follow This nog eens 0,026 procent steun kostte.

Geen van de tien grootste Nederlandse beleggers deed wat het Shell-bestuur herhaaldelijk vroeg, namelijk tegen de resolutie van Follow This stemmen.

De overige aandeelhouders hebben gestemd zoals de Amerikaanse stemadviesbureaus adviseerden: tegen al te ambitieuze resoluties die ‘de handen van het bestuur’ zouden ‘vastbinden’.

Een groep grote beleggers met samen 7.800 miljard dollar aan belegd vermogen steunde de klimaatresolutie niet, maar vroeg het bestuur wél om concrete doelen voor de korte en middellange termijn. Shell zal daar volgend jaar weer op aangesproken worden, en zo neemt de druk ieder jaar een beetje toe. Ook dat kun je vooruitgang noemen.

Tegen het einde van de vergadering zei Mark van Baal van Follow This dat Van Beurden aandeelhouders misleidt door te doen alsof de klimaatambitie van Shell volledig consistent is met het akkoord van Parijs. ‘Ik misleid aandeelhouders niet’, reageerde Van Beurden geïrriteerd, even zijn zelfbeheersing kwijt. Even later herstelde hij zich: ‘Ik raad u aan onze publicaties te lezen.’

De CEO bepleitte realisme en ‘intellectuele eerlijkheid’, niet ‘mensen misleiden met verhalen die niet zullen uitkomen’. ‘Zelfs in 2070 zal er nog olie en gas gebruikt worden’, zei hij.

En om dat te illustreren, vertelde hij dat veel mensen ‘elektriciteit’ en ‘energie’ door elkaar halen. In Nederland bijvoorbeeld is slechts 17 procent van de energie die we gebruiken elektriciteit, zei Van Beurden, dus met zonnepanelen en windmolens kon je maar een deel van het probleem oplossen.

Was dit intellectuele eerlijkheid? Van Beurden liet ongenoemd dat het idee – in alle gangbare beleidsplannen én in Shells eigen Sky – juist is om vrijwel alle energieverbruik te ‘elektrificeren’. Wat we nu nog met olie, kolen en gas doen – verwarming, vervoer en productie van materialen – doen we in de toekomst met stroom, en die kan wel degelijk van zonnepanelen en windmolens komen.

Daarmee slaan we een enorme efficiëntieslag. Want gemiddeld twee derde van alle olie, kolen en gas die we nu verbruiken, gaat tijdens de energieproductie verloren als nutteloze restwarmte. Die twee derde van alle fossiele brandstoffen die we nu verbruiken, hoeven we dus helemaal niet te vervangen als we overstappen op een elektrisch systeem (en daar zijn we mee bezig).

Als Shell dit over het hoofd ziet – en daar lijkt het op – ‘laat het een wetenschappelijke onbekwaamheid zien die aandeelhouders zorgen moet baren’, zegt Tom Burke, voorzitter van de groene denktank E3G en tussen 2012 en 2014 lid van Shells externe evaluatiecommissie.

Maar goed, dit kwam niet aan de orde, en zelfs als Shell er wel naar gevraagd zou worden, had Van Beurden waarschijnlijk verwezen naar een rapport dat nog gelezen moest worden. Next question.

Leidt de ‘dialoog’ tussen aandeelhouders en ondernemingen als Shell tot voldoende verandering? Volgens klimaatjournalist en activist Bill McKibben niet. Geleidelijke aanpassing van een businessmodel dat is gebaseerd op het aanboren en verkopen van fossiele brandstoffen is per definitie onvoldoende, meent hij.

De cijfers geven hem gelijk. Shell besteedde in 2017, ondanks het ‘engagement’ van verantwoordelijke investeerders, ongeveer zes keer zoveel aan het zoeken naar meer olie en gas dan aan de bedrijfstak ‘New Energies’. Het bedrijf deed dat in de wetenschap dat verbranding van de reserves die fossiele-energiebedrijven wereldwijd nu al op hun balans hebben staan, het klimaatdoel keihard zal verbrijzelen.

Investeerders die echt invloed willen uitoefenen, kunnen beter hun aandelen in fossiele-energiebedrijven verkopen en ergens anders in investeren, bepleit McKibben met zijn divestment-beweging. Honderden instellingen en tienduizenden individuele beleggers met een gezamenlijk vermogen van 6.000 miljard dollar hebben zich inmiddels geheel of gedeeltelijk uit de fossiele industrie teruggetrokken. Deze beweging beperkt de toegang tot kapitaal – en dus ook de opties – voor bedrijven zoals Shell.^*

En dan zijn er nog de rechtszaken die tegen het bedrijf gevoerd worden. Uiterlijk volgende week woensdag reageert Shell op de recente aansprakelijkheidsstelling van Milieudefensie. Naar verwachting zal Shell proberen uit te leggen dat het nu al voldoende doet en dat een gang naar de rechter zinloos en contraproductief is. Milieudefensie zal daarop aankondigen dat het inderdaad een dagvaarding voorbereidt. Ook in de VS is het bedrijf aangeklaagd voor zijn bijdrage aan klimaatverandering. Maar ook de rechtszaken zijn slechts een middel, en behoorlijk traag bovendien.

We zullen klimaatverandering alleen beperken als de uitstoot van de wereldeconomie snel naar beneden gaat. Een wondermiddel hebben we helaas niet. De meeste investeerders willen bedrijven als Shell niet vastpinnen op ‘Parijs’. Overheden willen dat evenmin: er is onvoldoende politiek draagvlak om de hele sector aan banden te leggen.

Toch is er hoop. Een onvoorziene samenloop van verschillende ontwikkelingen, de manier waarop ze in elkaar grijpen, de ruimte die ontstaat voor nieuwe initiatieven als oude systemen vastlopen. Duurzame technologie wordt volwassen en nog altijd goedkoper, om de haverklap worden innovaties gelanceerd. Wie zich ervoor openstelt, kan die verandering overal zien.

Een advies van mij: ga er niet voor naar de aandeelhoudersvergadering van Shell.

Lees verder: