Je weet vaak meteen: dit is mooie kunst (of niet). Laten we uitzoeken waarop we dat baseren

Nog leuker dan kunst kijken vind ik de gesprekken die eruit voortkomen. Het is altijd interessant met elkaar te delen wat je van een kunstwerk vindt – al is het maar omdat het je dwingt je gedachten in woorden om te zetten.

Het is soms een behoorlijke uitdaging om betekenisvolle gesprekken over kunst te voeren. In de bijdragen onder mijn eerdere artikelen voor De Correspondent strandde de discussie vaak bij uitspraken als ‘dit is geen kunst’ of ‘over smaak valt niet te twisten’. Dooddoeners die een goed gesprek snel doen verstommen.

Van ‘dit is geen kunst’ naar ‘dit is geen goede kunst, want…’

Want tja, wat is kunst? De geleerdste denkers buigen zich er al eeuwenlang over, maar vooralsnog is niemand er nog uit. Het mag een intrigerende vraag zijn, maar boeiende gesprekken over kunstwerken levert hij zelden op. Het is dan ook veel interessanter jezelf af te vragen: waaróm vind ik iets een goed of een slecht kunstwerk?

Over de kwaliteit van kunst doen allerlei clichés de ronde. Ze klinken diepzinnig, maar zeggen eigenlijk niet zoveel. ‘Kunst moet schuren’ is er eentje, net als ‘een goede kunstenaar laat je de wereld door nieuwe ogen zien’. Of het immer populaire ‘kunst moet vragen stellen’. Maar wat dat concreet inhoudt, blijft behoorlijk vaag.

Toch is de waardering van kunst niet enkel een kwestie van gevoel, van liefde op het eerste gezicht. Of iets dat je alleen door jarenlange studie en ervaring onder de knie krijgt. Iedereen kan goede gesprekken voeren over kunst.

Tja, wat is kunst? De geleerdste denkers buigen zich er al eeuwenlang over, maar vooralsnog is niemand er nog uit

Het helpt daarbij om je te realiseren dat je – meestal onbewust – een aantal criteria hanteert wanneer je je oordeel velt over een kunstwerk. Vind je bijvoorbeeld dat iets mooi moet zijn? Een evenwichtige compositie die prettig is om naar te kijken? Met kleuren waar je blij van wordt, vormen die in balans zijn?

Veel mensen zijn van mening dat een goed kunstwerk er niet mag uitzien alsof je het zelf ook had kunnen maken: er moet buitengewone vakkundigheid en beheersing van het materiaal uit spreken.

Toch zou iemand die in 2018 precies zo’n virtuoze Nachtwacht als Rembrandt schildert niet als een even groot kunstenaar beschouwd worden. Originaliteit en vernieuwing zijn ook essentieel. En misschien vind je het even belangrijk dat er een goed verhaal achter een kunstwerk zit, dat het aandacht vraagt voor urgente maatschappelijke kwesties of dat de kunstenaar mooi kan verwoorden welk concept er achter het werk schuilgaat.

De vraag of je een kunstwerk al dan niet goed vindt, is dus op te delen in een reeks overzichtelijke, concrete vragen die gekoppeld zijn aan een set waarden waar je blijkbaar aan hecht. Dit geldt voor liefhebbers en argeloze kunstkijkers, maar evengoed voor museumdirecteuren, galeriehouders, subsidieverleners, kunstdocenten, taxateurs, recensenten én kunstenaars zelf.

Kwesties van smaak

Met het voorgaande in mijn achterhoofd begin ik voor De Correspondent aan een nieuwe serie: Kwesties van smaak. Iedere maand zal ik me richten op een kunstenaar wiens werk op dat moment in Nederland te zien is. Aan de hand van jullie input ga ik aandachtig kijken, onderzoek doen, en gesprekken voeren met mensen die een interessante blik op het werk hebben.

Aan het einde van de maand deel ik mijn bevindingen in een profiel van de kunstenaar, dat hopelijk stof voor meer gesprekken oplevert. En wie nieuwsgierig of enthousiast is geworden, kan eropuit om het werk in het echt te bekijken.

Waarom lijkt iedereen Rineke Dijkstra’s werk goed te vinden?

Deze maand begin ik met Rineke Dijkstra: een van de beroemdste Nederlandse kunstenaars van deze tijd. Ze staat bekend om haar indringende portretten: foto’s en video’s, meestal series. De geportretteerden ondergaan vaak een transformatie. Pubers bij wie onbevangenheid plaatsmaakt voor ongemakkelijk zelfbewustzijn; moeders die momenten geleden zijn bevallen; soldaten voor, tijdens en na hun diensttijd.

Wanneer ik werk van Dijkstra zie, ben ik altijd onder de indruk. En dat is eigenlijk best uitzonderlijk. Meestal kom ik van kunstenaars, hoe goed ik ze ook vind, altijd wel tegenvallende werken tegen. Maar Dijkstra lijkt continu topkwaliteit af te leveren.

Ik kan me zelfs niet herinneren dat ik ooit met iemand sprak die haar werk vond tegenvallen. Curatoren, kunstenaars, schoonmoeders: iedereen lijkt fan. Dat intrigeert me – ik wil graag uitzoeken hoe dat komt.

Ik denk dat persoonlijke verhalen me hierbij meer kunnen vertellen dan juryrapporten en catalogi. Daarom hoop ik van harte dat jullie je ervaringen met het werk van Dijkstra willen delen. Weet je nog wanneer je haar werk voor het eerst zag en wat je toen dacht? Ben je wel eens not impressed door haar foto’s of video’s? En waar ligt dat aan?

Er is op dit moment een grote overzichtstentoonstelling De tentoonstelling Rineke Dijkstra is nog tot en met 22 juli te zien in De Pont. in museum De Pont in Tilburg – ik hoor natuurlijk graag wat jullie hiervan vinden.

Rineke Dijkstra: overzichtstentoonstelling in museum De Pont in Tilburg Tot 22 juli kun je foto’s en video’s van Rineke Dijkstra bekijken in museum De Pont. Op de overzichtstentoonstelling zijn ruim tachtig werken te zien. Ze werd samengesteld in samenwerking met het Deense Louisianamuseum. Lees er hier meer over