Dit is het Onvrijheidsbeeld van de Verenigde Staten (en daarom des te relevanter)

Leuk weetje voor verjaardagsfeestjes: het beroemde Vrijheidsbeeld is gemodelleerd naar een boerenvrouw uit Egypte. En het beeld was bedoeld voor het Suezkanaal, in plaats van voor de New York Bay.

Echt waar: de ontwerper van het beeld, Frédéric Auguste Bartholdi, wilde zijn kolossale sculptuur eerst aan Egypte slijten. ‘Egypte draagt het licht naar Azië’ heette het beeld toen.

Maar Egypte vond het te duur. Toen doopte Bartholdi het beeld om tot ‘Liberty Enlightening the World’ en verkocht het aan New York.

Nu is het internationaal gezien ongetwijfeld het meest bekende en geliefde Amerikaanse monument. En Lady Liberty heet nog steeds massa’s toeristen welkom, zoals ze vroeger immigranten hartelijk ontving.

Het is tijd dat Amerika een eerlijker icoon krijgt

Maar is het Vrijheidsbeeld nog wel een geschikt icoon voor de VS? Vertelt ze het echte verhaal? Zijn de VS wel zo vriendelijk en vrij als ze suggereert?

Het land sluit zich juist. Het heeft nu een president die een muur wil bouwen om immigranten tegen te houden, in plaats van ze te verwelkomen. Die grenzen dichtgooit, die ‘America first’ zegt.

Tijd dat de VS een ander icoon krijgt: een eerlijk logo dat de wereld waarschuwt.

Ik zou een monument naar voren willen schuiven dat even goed kan dienen als toeristische trekpleister. Gelukkig hoeft het niet te worden gebouwd, het bestaat al: de Gateway Arch van St. Louis, een glanzende stalen boog van 192 meter hoog en 192 meter breed.

Dit monument staat niet in een kosmopolitische kuststad, maar in ‘Flyover Country’, USA. Het is internationaal minder bekend, maar kolossaal genoeg. Ik zag het zelf pas toen ik, door toeval, een tijdje in St. Louis kwam wonen.

De Arch getuigt ook van de schaduwzijden van de VS

Het monument werd in 1967 geschonken ‘aan het Amerikaanse volk’, als een ‘monument voor de westwaartse expansie van de Verenigde Staten’. Het bouwwerk werd dus voltooid vlak voordat de eerste mens op de maan werd gezet, als ode aan de pioniersgeest. De Archis daarmee echt een monument voor de height of American power, aldus historicus Tracy Campbell, die er een ‘biografie’ over schreef. Maar de boog getuigt ook van de schaduwzijden, maak ik op uit zijn boek.

Op de ‘westwaartse expansie’ volgde al gauw het verjagen en vermoorden van de oorspronkelijke bevolking

De bouw ervan was een handig voorwendsel om veertig verpauperde huizenblokken – waar veel zwarte Amerikanen woonden – te kunnen slopen. En het was een slinkse manier om federaal geld binnen te halen. Ook die officiële reden voor het monument is niet heel fraai, trouwens: op die ‘westwaartse expansie’ volgde al gauw het verjagen en vermoorden van de oorspronkelijke bevolking.

Sommige inwoners van St. Louis zien de Arch dus als monument voor ongelijkheid. Dit is niet alleen een verhaal voor geschiedenisboeken. Vanuit de Arch kun je Ferguson bijna zien liggen: de suburb waar een paar jaar geleden inwoners in opstand kwamen tegen actueel onrecht.

De Finse beeldhouwer en architect Eero Saarinen, die de Arch ontwierp, had zowel een toegangspoort als een Romeinse triomfboog voor ogen. Hij kreeg later overigens kritiek van een fascistische, Italiaanse architect, die beweerde dat Saarinen zijn ontwerp gestolen had.

De Arch is dus letterlijk gebouwd op de plek waar minderheden werden verdreven, ter nagedachtenis aan een genocide, met een ontwerp waar een zweem van fascisme aan kleeft.

Een onvrijheidsbeeld: het nieuwe logo van de VS

De Arch is een Onvrijheidsbeeld. Het monument leert je dat al ver voor Trump de vrijheid altijd gepaard ging met onvrijheid.

Tegelijk verbeeldt het monument ook die prachtige bravoure, dat optimisme, die poging om de hemel aan te tikken. De boog is niet zomaar een boog, maar een kromme in de vorm van een compleet vrijhangende halsketting. Het staal wisselt met het licht mee van kleur. Prachtig.

De Arch is even megalomaan als elegant: al het goede en het kwade van Amerika komen in de Arch samen. En die twee poten houden een gepolariseerd land bij elkaar als een kram.

Onlangs is het monument voor liefst 380 miljoen dollar gerenoveerd. Op 3 juli was de feestelijke opening. Uitstekend moment om de Arch uit te roepen tot nieuw logo van de VS.