De hoofdvraag in het aanhoudende dividenddebat: wie bestuurt Nederland écht

Gewone mensen betalen geen dividendbelasting. De voorgenomen afschaffing door het kabinet-Rutte III is een traktatie voor buitenlandse beleggers en bedrijven die internationaal hun werkkapitaal verzamelen. Maar dat gebaar kost Nederland wel 1,4 miljard per jaar. Daar kunnen veel leraren en wijkverpleegkundigen beter van worden betaald, huren betaalbaarder van worden gemaakt.

Dat is de binnenlandse tegenstelling waar de oppositiepartijen van SP en GroenLinks tot en met PVV eensgezind op inhaken. Voorlopig tevergeefs. Zij hebben wel beet: hoogstens intuïtief beargumenteerd geld gaat naar toch al rijke instellingen en buitenlandse schatkisten. De machteloosheid van burgers wordt even heel pijnlijk zichtbaar.

Na hardnekkige openbaarheidsverzoeken bleek dat het vooral Shell en Unilever waren die tijdens de formatie aandrongen op afschaffing van de dividendbelasting, die in geen enkel verkiezingsprogramma stond.

Nu heeft Trouw alvast gegevens gepubliceerd, die de Amsterdamse hoogleraar Jan Van de Streek binnenkort openbaart in Weekblad Fiscaal Recht. Wat blijkt: Shell kreeg in 2005 toestemming van de Nederlandse Belastingdienst om een deel van aandeelhouders belastingvrij dividend uit te betalen via Kanaaleiland Jersey.

Het ging om voormalige aandeelhouders van de Britse Shell-poot, die na de samensmelting van de Britse en de Nederlandse Shell-maatschappijen onder de Nederlandse dividendbelasting zouden vallen. In het Verenigd Koninkrijk bestaat die belasting niet. Voor Nederlandse aandeelhouders deed het probleem zich niet voor omdat die hun dividendbelasting mogen verrekenen met de inkomstenbelasting.

Volgens Shell heeft Trouw tendentieus bericht over deze dividendroute via een Kanaaleiland

Volgens Shell heeft Trouw tendentieus bericht over deze dividendroute via een Kanaaleiland. De constructie was er alleen op gericht de situatie voor de aandeelhouders van het Britse deel van Shell na de fusie niet slechter te maken. Bovendien, onderstreept Shell nog maar eens, zorgt het hoofdkantoor in Nederland voor veel werk en inkomen.

Dat neemt niet weg dat de Nederlandse staat als huisvester van het toen Nederlandse bedrijf Shell 7,5 miljard aan dividendbelasting weggaf. Met als tegenprestatie dat het hoofdkantoor formeel in Nederland zou komen.

Europarlementariër Paul Tang meent dat de toestemming die de Belastingsdienst ondershands aan Shell gaf om de voormalige Britse aandeelhouders via Jersey uit te betalen, in strijd is met het Europees recht.

GroenLinks-voorman Jesse Klaver dringt aan op een parlementaire enquête naar de banden tussen de Nederlandse overheid en grote ondernemingen als Shell.

De klemmende onderliggende vraag is natuurlijk: is zo’n kabinet zelf baas in eigen land? Of komt de oude, antikapitalistische overtuiging steeds meer uit: het grootkapitaal doet wat het wil, regeringen zijn slechts hun butlers en beschermers.

Nederland gaat nu openlijk de belastingconcurrentie aan

Er is ook een buitenlandse tegenstelling. Nederland, de nobele padvinder onder de EU-landen, gaat met afschaffing van de dividendbelasting openlijk de belastingconcurrentie aan met Frankrijk en Duitsland, die wél dividendbelasting heffen, en het post-Brexit-Verenigd Koninkrijk dat van plan is hard te concurreren op de wereldmarkt.

Die daad van straatvechten volgt op de recente publicatie van de Paradise Papers. Die bevestigden de toch al bestaande indruk van Nederland als een betrekkelijk gewetensarme makelaar in fiscale handigheden die veel grote internationale bedrijven helpt om hun wereldwijde belastingafdracht te minimaliseren.

De Paradise Papers bevestigden de indruk van Nederland als een betrekkelijk gewetensarme makelaar in fiscale handigheden

In de binnenlandse politiek weet vrijwel niemand precies welke rol die Nederland hierin speelt. Opeenvolgende kabinetten zijn bijzonder weinig scheutig met details. Individuele belastinginspecteurs blijken voor honderden miljoenen deals te sluiten met multinationals. Een ongehoord schandaal – als het niet zo gebruikelijk was.

In het relevante buitenland wordt Nederland gezien als een soort Kaaimaneiland aan de Noordzee. Een uiterst dubieuze eer, als je bedenkt dat Nederland het in hoge mate moet hebben van een open handelsverkeer met Europa en de rest van de wereld. Sinds Hugo de Groot pleiten we daarbij voor transparante, voor iedereen geldende rechtsregels. Zelf matsen en rommelen we bij het leven. Met hetzelfde soort legalistisch vrome gezicht waar het apartheidsregime in Zuid-Afrika bekend om stond.

Om het gebrek aan nationale subtiliteit te onderstrepen beging premier Mark Rutte in een vorig Kamerdebat de brutaliteit zijn eigen ‘in al mijn vezels gevoelde’ beleidsvoornemen te verdedigen met een anti-Belgen-opmerking: als we de dividendbelasting niet afschaffen eindigen we in een net zo trieste positie als de Belgen, die nog maar één multinational overhebben. Excuses zijn daarvoor inmiddels gevraagd en gemaakt, maar hij meent het wel.

Het beetje nieuwe argument: Brexit

In de Nederlandse politieke arena zijn al verschillende Kamerdebatten gevoerd over afschaffing van de dividendbelasting. De oppositie bleef lekker vereend, zonder veel nieuwe argumenten te kunnen aandragen, of scheurtjes in de verdediging te kunnen oprekken.

Premier Rutte weet zich verzekerd van de solide steun van de bevriende fractievoorzitters. Zoals minister Kajsa Ollongren (D66, Binnenlandse Zaken) met lange tanden en enig uitstelgedrag de afschaffing van het raadgevend referendum verdedigt, zo heeft haar geestverwante fractievoorzitter Alexander Pechtold de dividendbelastingmaatregel verdedigd.

Pechtold verzette zich ook tegen nadere studie en uitstel, want dan ontnemen we het bedrijfsleven juist de zekerheid die we nu hebben gegeven over de aantrekkelijkheid van vestiging in Nederland. Als oppositiewoordvoerder wist hij wel raad met zulke gouvernementele praatjes.

Wat de minister-president en zijn bevriende fractievoorzitters ook aan vergeetachtigheid voorwendden, zij hebben uiteindelijk in april moeten toegeven dat de werkgeverslobby en die paar grote bedrijven in de kabinetsformatie kregen wat zij vroegen: afschaffing van een belasting die 1,4 miljard per jaar opbrengt.

De bestuurlijke elite komt elkaar overal tegen

Niet alleen Shell en Unilever, met dubbele hoofdkantoren in Nederland en Londen, moesten verleid worden hier te blijven. Ook bedrijven die na Brexit overwegen hun hoofdvestiging naar het vasteland te verhuizen, worden door de veronderstelde smakelijkheid van de maatregel verleid voor Amsterdam te kiezen. Het kabinet heeft daartoe ongetwijfeld min of meer officiële verzoeken gekregen, maar de vraag om stukken door de Kamer heeft iets naïefs, of machteloos.

De besturende elite komt elkaar permanent tegen in de smeerzones tussen openbaar bestuur en bedrijfsleven

De werkelijkheid van de besturende elite in Nederland is er een van elkaar permanent tegenkomen, veelal in Amsterdam, in de smeerzones tussen openbaar bestuur en bedrijfsleven, aangevuld met intermediaire beroepen als bankwereld en advocatuur. Het heeft niet zo veel zin daarbij te wijzen op individuele ontmoetingen, bijeenkomsten of plaatsen van samenkomst.

Men kent elkaar en weet wat men wenst en verstandig vindt. Het blijft voor de geschiedschrijving wel boeiend te weten wat dit jaar de beslissende stoot gaf tot het opnemen van het idee in het regeerakkoord. Maar essentieel is dat die overweldigende consensus omtrent het Nederlands belang een zeer gebrekkig nationaal zelfbeeld oplevert.

Waar het kabinet zich beter mee bezig kan houden

Nederland als prediker van internationaal fatsoen is zelf een piraat op de woelige zee van belastingconcurrentie. Of dat het ultieme Nederlands belang dient is zeer de vraag en wordt niet of nauwelijks besproken.

Het relatieve succes van de oppositie bij het aan de orde stellen van het onwaarschijnlijke, en geen partij in de verkiezingstijd bepleite thema van de afschaffing van de dividendbelasting komt ongetwijfeld voort uit de wereldwijd gevoelde onmacht om via democratische middelen de loop der dingen te beïnvloeden.

Steeds meer mensen, juist ook in rijke westerse landen, zien hun leven bungelen, zien dat hun kinderen het niet beter krijgen. Sociale grondrechten worden met moderne smoesjes naar de prullenbak verwezen. En de vraag wordt steeds nijpender of nationale regeringen nog wel bij machte zijn de grote vragen van deze tijd op te lossen.

In het wereldwijde fiscale free for all wordt die democratische machteloosheid en rechteloosheid misschien het meest bandeloos zichtbaar.

Het wordt hoog tijd dat de Nederlandse regering een fiscalecoming-outvoorbereidt. Een soort Anonieme Fiscale Fixers. Dit is wie wij zijn. Het bevalt ons niks, maar we meenden zo de nationale welvaart te bevorderen. Wij willen ervan af. Beste Europese en overige partners, democratische voorop, excuses voor onze hypocrisie, doet u mee met een opschoning van de spelregels én de praktijken?

Staatssecretaris Menno Snel (D66, belastingen) zegt dat hij wil afrekenen met Nederland’s slechte naam als belastingsparadijs. De uitkomst van dat streven zal onthullen wie het hier voor het zeggen hebben.

Afschaffing van de dividendbelasting. Dat gaat over Nederland en zijn fiscale #metoo.