Trap niet in het Trumpiaanse theater: op de NAVO-top heerste totale consensus over de noodzaak van meer geld en wapens

‘Soms is er meer aandacht voor het lawaai op de achtergrond dan voor de muziek die wordt gespeeld.’ Aldus de Franse president Emmanuel Macron, donderdagmiddag bij de persconferentie na de NAVO-top in Brussel.

Voor lawaai had de Amerikaanse president Donald Trump in de uren daarvoor volop gezorgd. Hij zou gedreigd hebben uit de NAVO te stappen – wat Macron en ook Rutte overigens later ontkenden – als de andere leden van het militair bondgenootschap hun uitgaven aan defensie niet flink zouden opvoeren.

In een persconferentie rond het middaguur speelde Trump de grote triomfator. Vele Amerikaanse presidenten voor hem hadden Europa gewaarschuwd dat ze hun defensie-inspanningen moesten verhogen. Maar ze waren te soft geweest en hadden het bij woorden alleen gelaten, stelde hij. Terwijl hij zijn Europese bondgenoten eindelijk tot daden had gedwongen.

‘We hebben het in 2014 afgesproken doel de defensie-uitgaven te laten stijgen tot 2 procent van het bruto nationaal product opnieuw bevestigd’, relativeerde Macron even later Trumps gepoch. ‘Dat is alles.’

Wat hij op de top voor elkaar zou hebben gebokst, was zeker niet het enige waar Trump zijn verbeeldingskracht op losliet. Nadat hij zijn bondgenoten had vernederd en verward, noemde hij de NAVO ‘heel eendrachtig en krachtig’.

Over de invasie in Irak zei hij dat hij daar ‘altijd tegen was geweest’. De eigen wapenindustrie vond hij ‘veruit superieur’. Op de vraag of hij kon besluiten de VS uit de NAVO te laten stappen zonder instemming van het Amerikaanse Congres, antwoordde hij: ‘Waarschijnlijk wel’. En hij had nog een waarschuwing voor ons: immigranten nemen Europa over.

Totale consensus

Nu kun je op zijn Macrons zeggen: de hond Trump blaft, de karavaan trekt verder. Hij had de slotverklaring^* immers al op woensdag netjes getekend. Al zijn theater van de dag daarop veranderde daar niets aan.

Toch is dat iets te simpel. Want heel de top stond in het teken van pogingen om Trump gelijk te geven.

‘We zijn het er allemaal over eens dat de lasten niet eerlijk zijn verdeeld en dat we meer geld nodig hebben’, bezwoer de secretaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg. Op zijn gedachtewisseling met de Nederlandse pers stelde premier Rutte dat ‘Amerika het terecht oneerlijk vindt’ dat het land de zwaarste lasten draagt.

‘We moeten voldoen aan het verzoek van de Verenigde Staten’, zei ook Paolo Alli, de Italiaanse voorzitter van de parlementaire assemblee van de NAVO. ‘We hebben zeventig jaar onder de paraplu van Amerika hebben geleefd’.

Voor Trump gaat het allemaal nog niet snel genoeg. Maar zijn bondgenoten zijn al hard bezig hun defensiebegrotingen op te krikken. Vorig jaar stegen die van de Europese landen en Canada met ruim 5 procent.^* Het is de grootste toename sinds het einde van de Koude Oorlog, zei Stoltenberg trots.

Op de NAVO-top was er een totale consensus dat dit broodnodig is. Na jaren van kaalslag zou het in deze tijden vol internationale spanning noodzakelijk zijn dat de uitgaven aan defensie omhoog gaan.

Jens Stoltenberg vertelde dat hij als Noorse minister van Financiën in de jaren negentig ook had bezuinigd op defensie. Dat was begrijpelijk, want na de val van de Berlijnse muur dacht iedereen dat de eeuwige vrede was aangebroken. Maar nu, in tijden van nieuwe bedreigingen en spanningen, vervolgde hij, was er een dwingende noodzaak de uitgaven naar zeker 2 procent van het bruto binnenlands product op krikken.

De heilige 2 procent (volgens Trump 4 procent)

Over die 2 procent schreef een gewezen Belgische kolonel aan de vooravond van de top: ‘Zou het niet meer steek houden om de eigenlijke en waarschijnlijke dreigingen waarmee ons land geconfronteerd wordt te evalueren, vervolgens de optimale middelen te bepalen om deze dreigingen het hoofd te bieden en dan de kosten te berekenen om deze middelen te verwerven of in te zetten? Of dit bedrag nu 0,5 procent of 5 procent van het bbp zou zijn, is irrelevant.’

Het lijkt mij een logische gedachtegang. Maar in plaats van de dreigingen voor de NAVO te analyseren, en te kijken wat het militaire bondgenootschap daar aan moet doen, ging het gesprek op de top bijna alleen over hoeveel geld iedereen moet uitgeven: die heilige 2 procent of de 4 procent die volgens Trump nodig zou zijn.

Er volgden wat gemeenplaatsen over de dreiging van Rusland, cyberoorlog, terrorisme en ‘Afrika’ – alsof het noemen van het continent al genoeg was

Op de conferentie NATO Engages kreeg viersterrengeneraal Curtis Scaparrotti, Supreme Allied Commander Europe van de NAVO, donderdag de gelegenheid het veiligheidslandschap te schetsen. Hij sprak van ‘dramatische veranderingen in de omgeving’. Er volgden wat gemeenplaatsen over de toegenomen Russische dreiging, het gevaar van cyberoorlog, terrorisme en ‘Afrika’ – alsof alleen al het noemen van het continent al voldoende was. Een concrete schets van wat de NAVO-landen moeten doen om deze bedreigingen te pareren, bleef uit.

En al helemaal niet aan de orde was de vraag of de geconstateerde bedreigingen wellicht deels van eigen makelij waren. Of de oorlog in Irak niet een belangrijke voedingsbodem is geweest voor het terrorisme bijvoorbeeld. En of de toegenomen agressiviteit van Rusland wellicht ook iets te maken heeft met de uitbreiding van de NAVO richting diens grenzen.

NAVO en EU: dezelfde waarden en doelen?

Ter discussie stond evenmin de steeds intensievere samenwerking tussen de NAVO en de Europese Unie. In de slotverklaring was te lezen dat de EU een unieke en essentiële partner voor de NAVO is. Vlak voor de top hadden de voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker en de secretaris-generaal van de NAVO al een gemeenschappelijke verklaring afgegeven waarin ze schreven dat de EU en de NAVO ‘dezelfde waarden delen’.

Alleen: de EU doet soms pogingen lidstaten als Polen te manen als ze die waarden schenden, terwijl de NAVO zich stilhoudt over Turkije

Inderdaad staan in de stichtende verdragen van zowel NAVO^* als EU ^* vrome woorden over democratie en rechtsstaat. Alleen: de EU doet soms pogingen lidstaten als Polen tot de orde te roepen als ze zich niet aan die waarden houden, terwijl de NAVO zich stilhoudt als lidstaat Turkije academici, mensenrechtenactivisten en journalisten in het gevang gooit.

Ook hebben EU en NAVO een nogal verschillend karakter en bestaansreden. De Europese Unie is voortkomen uit het interne verlangen oorlog tussen de lidstaten te voorkomen door economische en politieke samenwerking.De NAVO was een poging een externe dreiging, namelijk de Sovjet-Unie, te beantwoorden door militaire samenwerking.

Van defensie-organisatie tot interventiemacht

Na het wegvallen van de Sovjet-dreiging ging de NAVO op zoek naar een nieuwe bestaansgrond. Volgens het NAVO-verdrag is het een defensie-organisatie, gericht op het weerstaan van militaire aanvallen en de bewaking van de territoriale integriteit van de leden.

Maar van een bondgenootschap dat het eigen grondgebied verdedigt, ontwikkelde het zich tot een interventiemacht die overal ter wereld, vaak onder het mom van humanitaire interventie, ingrijpt. Niet altijd met een onverdeeld succes. Denk aan Libië.

Je zou denken dat er alle reden is nog eens goed na te denken over de vraag waartoe de NAVO eigenlijk op aarde is. Vredesactivist Ludo De Brabander zette kort voor de top ‘tien redenen waarom we de NAVO beter kwijt dan rijk zijn’ op een rij.

Wie twijfelt aan het nut van de NAVO, wordt in het huidige politieke klimaat nauwelijks gehoord

Ook hoogleraar internationale politiek Tom Sauer oordeelde dat de NAVO meer kwaad dan goed doet. Een groep activisten en intellectuelen zoals Nobelprijswinnaar Paul Crutzen wees erop dat het militaire budget van de NAVO al het grootste van de wereld is en dat we moeten ontwapenen in plaats van bewapenen om de wereld veiliger te maken. Maar het zijn dissidente stemmen die in het huidige politieke klimaat nauwelijks gehoord worden.

Dat is de ware triomf van Trump: zijn frontale aanval leidt ertoe dat Europa de NAVO te vuur en te zwaard verdedigt en dat de enige discussie nog gaat over het tempo waarin de militaire uitgaven omhoog moeten.