Verguisd door linkse hardliners, toegejuicht door GeenStijl: Shirin Musa vecht voor vrouwenrechten (en alle hulp is welkom)

Het meisje was zestien, ongewenst zwanger en stompte zichzelf net zolang in haar buik tot ze een miskraam kreeg. Ze was verkracht door haar neef – die sinds hun gedwongen huwelijk in Mogadishu tevens haar man was.

Ze was geboren en getogen in Nederland, verhuisde toen ze twaalf was met haar Somalische ouders naar Londen. Daar puberde ze, ging ze uit, had ze vriendjes. Haar conservatieve moeder stuurde haar ‘terug’ naar Somalië, ter heropvoeding. Na het gedwongen huwelijk en de miskraam zwoer het meisje zelfmoord te plegen als ze niet snel terug zou kunnen naar Nederland.

‘Dat was mijn eerste zaak, zes jaar geleden.’ Shirin Musa, vrouwenrechtenactivist en oprichter van de stichting Femmes For Freedom, vertelt het met gebalde vuisten, de knokkels wit van het knijpen.

Met haar stichting komt ze op voor vrouwenrechten en strijdt ze onder meer tegen gedwongen (kind)huwelijken, seksueel geweld, polygamie, eerwraak en huwelijkse gevangenschap: vrouwen die gedwongen religieus getrouwd blijven omdat hun man weigert te scheiden.

Na maanden vergeefs te hebben gezocht naar hulp om het 16-jarige meisje in Mogadishu bij te staan, eerst bij de Nederlandse overheid, toen bij allerlei instanties, kocht Musa van haar eigen geld een ticket voor haar. ‘Achthonderd euro voor een mensenleven, ik snap niet dat ik die optie niet eerder zag. In een land zo bureaucratisch als Nederland moet je soms het heft in eigen hand nemen.’

Het meisje ontsnapte uiteindelijk naar het vliegveld toen haar man naar zijn werk was. In Nederland ving Musa haar tijdelijk thuis op.

Religieuze scheiding bij de rechter

Musa (40) maakte het zelf ook mee, ‘huwelijkse gevangenschap’. Die term bedacht ze overigens zelf: er was in het Nederlandse recht nog geen woord voor. Haar Nederlands-Pakistaanse man mishandelde haar.

Hoewel het huwelijk voor de wet snel ontbonden was, weigerde hij een religieuze scheiding. Volgens de islam behield hij daarmee het recht op zijn vrouw. Na zes jaar gedwongen huwelijk wist Musa, die rechten ging studeren om zich uit de situatie te redden, als eerste vrouw in Nederland een religieuze scheiding af te dwingen via een kort geding.

En ik wil nu zo graag verder, want er wachten nog meer meisjes in Mogadishu. En Saoedi-Arabië. En Vinkeveen.

Maar daar wil ze het niet meer over hebben. Op advies van een spindoctor deelde ze haar persoonlijke leed om naamsbekendheid voor haar in 2011 opgerichte stichting Femmes For Freedom (FFF) te krijgen.

Met succes. Ze besprak het eerder dit jaar nog uitgebreid toen ze werd geprofileerd door de Volkskrant en NRC Handelsblad. ‘Alleen gaat het sindsdien bijna alleen nog maar over de persoon Musa’, vertelt ze op haar kantoor, een kleine kamer in een hoge toren in Den Haag. ‘En ik wil nu zo graag verder, want er wachten nog meer meisjes in Mogadishu. En Saoedi-Arabië. En Vinkeveen.’

Last van identiteitspolitiek

Je zou denken dat haar strijd voor gelijkheid tussen mannen en vrouwen en de vrijheid om te trouwen met (en te scheiden van) wie je wil in Nederland, het gros van de mensen aanspreekt.

Toch lijken velen niet te weten wat ze met haar aan moeten. Want ze is een feminist met een hoofddoek, die wordt ondersteund door conservatieven als Paul Cliteur en Frits Bolkestein. Iemand die openlijk is bejubeld door vrouw- en moslimonvriendelijke media als GeenStijl, PowNed en De Dagelijkse Standaard. Een deel van links Nederland wil daarom niks van haar weten.

Tegelijkertijd is ze een belijdend moslima die meisjes aanspoort tot vrije partnerkeuze. En dus een verraadster, menen conservatieve geloofsgenoten.

En rechts Nederland? Dat vraagt zich af: als je dan zo vrijgevochten bent, wat doe je dan met die hoofddoek op? Musa heeft het allemaal al gehoord. En ze snapt de kritiek, beredeneerd vanuit wat zij noemt ‘de kampen’.

Farah Marzak, projectleider bij FFF en aanwezig bij het gesprek, begrijpt wel hoe die kampen en de tijdsgeest van identiteitspolitiek zijn ontstaan. ‘Het voelt veilig ergens bij te horen, in tijden waarin van alles in beweging is’, zegt ze. ‘Je kunt het mensen in hun strijd tegen ongelijkheid niet kwalijk nemen dat ze het gevoel hebben te moeten opkomen voor ‘de eigen groep.’

Munitie voor xenofoben

Leefbaar Rotterdam, Forum voor Democratie, het zijn niet haar enige contacten, want Musa werkt samen met tientallen stichtingen, gemeenten en activisten. Een kijkje in de jaarverslagen van de stichting sinds 2011 laat zien dat die rechtse samenwerkingen zelfs vrij zeldzaam zijn. Maar het zijn wel die partijen waardoor sommige linkse activisten en feministen afstand van haar hebben genomen. Juist de activisten die – op het eerste oog – dezelfde doelstelling als zij lijken te hebben.

Heel kort door de bocht: Musa wil vrouwen helpen. En snel. Er hangen soms letterlijk mensenlevens af van hóe snel. Soms schieten rechtse partijen haar te hulp. Partijen die er vaak een islamofobe agenda op nahouden en Musa als voorbeeld stellen: ‘Dít is het soort zelfkritische moslim dat we nodig hebben.’

Ik wil gewoon nú vrouwen helpen. Iedereen die zich geroepen voelt daarbij te assisteren, is welkom

Musa knikt en heft haar handen op, verontschuldigend. ‘Maar… Ik heb haast. Ik wil gewoon nú vrouwen helpen. Iedereen die zich geroepen voelt daarbij te assisteren, is welkom. Wie dat dan is, maakt me geen fuck uit.’ Die ‘fuck’ komt er zachter uit dan de rest van de zin. Niet vertwijfeld, maar gedempt. Haar frustratie frustreert haar zelf.

Vervolgens komt de kritiek van links, hoort ze de beschuldiging dat ze zich laat gebruiken als voorbeeld en dat ze op die manier xenofoob rechts munitie en legitimiteit verschaft.

De constante kritiek op de partners met wie ze samenwerkt, begint haar dwars te zitten. ‘Als ik een aanvraag doe bij een fonds, of als een stichting me benadert om samen te werken, moet er altijd eerst een uur gepraat worden over hoe dat nou precies zit met die-en-die samenwerking of steunbetuiging.’

Ook de aandacht voor het persoonlijke zit haar dwars. Zozeer, dat het maanden duurt om een eerste interviewafspraak met Musa te maken – ze is huiverig geworden voor journalisten.

‘Ik ben er klaar mee om als slachtoffer te worden neergezet. Doordat ik mijn persoonlijke verhaal over de scheiding heb gedeeld, voelen mensen zich vrij heel intieme dingen te vragen. Echt hoor, niemand die aan de baas van Amnesty vraagt met wie hij mag trouwen van z’n familie.

Niemand die de eigenaar van Women Inc. naar haar liefdesleven of geloofsbeleving vraagt. Directeuren van andere hulporganisaties hebben niet dezelfde achtergrond als ik, mijn persoon wordt gelijkgesteld aan mijn werk, dat is hoe ik al dat gepraat maar verklaar.’

Ze is er overgevoelig voor geworden, merkt ze. Tijdens het eerste van drie gesprekken vraagt ze ineens: ‘Zijn die aantekeningen die je daar maakt meteen voor het artikel? Want ik las in een ander verhaal van je dat je de kleren van iemand beschreef, enzo.’

‘De Volkskrant deed dat ook bij mij. Ging het er ineens over dat ik lakschoenen aan had. Dan denk ik: waarom? Probeer je te zeggen dat ik een allochtoon ben die in goedkope lakschoenen loopt ofzo?’

Ik opper dat zulke details dienen om een beeld scheppen van de geïnterviewde. Musa: ‘Er stond gewoon een foto bij. Ze noemden ook eens dat ik donkerrood gelakte nagels, zwarte kousen en een handtas van Longchamp had, wat wil je daarmee bereiken?’

Haat van links...

Het kost weinig moeite een paar gebeurtenissen aan te wijzen die haar, naar eigen zeggen, zo ‘overgevoelig’ hebben gemaakt. In 2015, nadat ze klachten had gehad van vrouwen die ze had doorverwezen naar een blijf-van-mijn-lijfhuis in Haarlem, haalde ze in een opiniestuk in NRC Handelsblad fel uit naar feministen die volgens haar wel subsidie kregen, maar niet daadwerkelijk vrouwen hielpen.

De Blijf Groep, eigenaar van de opvang, stelde dat de beschuldiging onwaar was en spande een kort geding aan. Het doel van die rechtszaak: verwijzingen naar artikelen waarin de misstanden werden beschreven van de FFF-website halen en rectificeren.

De stichting had, ondanks de steun van andere feministen, nog niet genoeg geld niet voor een advocaat om zich te verdedigen, tot het rechtse blog GeenStijl een oproep plaatste: ‘Een vrouw met hoofddoek wil uw geld. En wij vinden dat u dat aan haar moet geven. Ha! Eerlijk zijn, dit zagen wij ook niet aankomen.’

Musa was blij met de oproep, bedankte GeenStijl. Afgelopen juni nog zei ze op Twitter: ‘@geenstijl is vast seksistisch, maar zij & hun aanhang steunden @femmes4freedom in woord & daad toen @BlijfGroep via een kortgeding FFF’ [aanklaagde, VM].

Reacties onder haar tweet:

‘Adolf Eichmann had ook Joden geholpen.’

‘Met sommige ‘vrienden’ heb je geen vijanden nodig…’ En: ‘O.M.G. die @ShirinMusa vindt Geenstijl/Dumpert helemaal okidoki, want die hebben haar project gesteund met donaties. #hersenrot’

...en haat van rechts

Maar voordat je denkt te weten vanuit welke hoek Musa steun mag verwachten: de reacties van reaguurders van GeenStijl, onder de eigen oproep, zijn ook veelzeggend.

‘Illegaal en uitgeprocedeerd, vaak met kindertjes. Schurft en vuil, omdat ze te beroerd zijn om zelf de boel schoon te houden. Blijven zo lang mogelijk plakken in Nederland in de hoop op een pardon oid. Opzouten. Ga lekker de hoer uithangen in je eigen land’, zegt ‘Worajai.’

‘Moslims kosten mij, als belastingbetaler, al veel te veel. Ik sla over’, zegt ‘Watergeus’. Weer een ander meldt: ‘Ik wil best helpen maar dan moeten zij eerst hun hoofddoek aan de wilgen hangen en hun geloof (islam) naar de stort brengen. Want anders is het paarlen voor de zwijnen.’

Hoe die zaak trouwens afliep: de gemeente Haarlem deed onderzoek naar de klachten en stelde in hun rapport vast ‘dat van de misstanden die gemeld zijn geen sprake is geweest.’ Toch hoefden FFF en Musa hun verhalen over de zaak niet te rectificeren, de rechter vond wel dat ‘enige terughoudendheid van de stichting gepast was.’

Ik zie dit vooral als een verkiezingsuitlating van Leefbaar Rotterdam. Het is roeptoeteren.

Een andere zaak waarover ophef was: de postercampagne rond vrije partnerkeuze die ze samen met de gemeente Rotterdam (onder meer met de vaak xenofoob genoemde rechtse partij Leefbaar Rotterdam) ontwikkelde. Op de posters, met ook de tekst: ‘In Nederland kies je je partner zelf’, waren zoenende stelletjes van verschillende afkomsten te zien, bijvoorbeeld een meisje met een hoofddoek en een jongen met een keppeltje.

PvdA-raadslid Fatima Talbi vond de poster ‘stigmatiserend’ en zei erover: ‘Ik zie dit vooral als een verkiezingsuitlating van Leefbaar Rotterdam. Het is roeptoeteren en van de zotte om een serieus probleem zo neer te zetten.’

Anderen noemden de campagne hypocriet: ‘Alsof Leefbaar zelf zo divers en ruimdenkend is.’ Ook zouden de poster averechts werken doordat hij weerstand opriep bij de doelgroep. Musa en haar stichting, die het idee erachter ontwikkelden, lagen lange tijd onder vuur.

Het frame voorbij

Ondanks de verschillende frames die aan Musa kleven - opgehangen aan haar samenwerkingen, de vrouwen die ze helpt en de verschillende culturen waar ze mee te maken heeft - heeft ze ook veel om trots op te zijn.

Ze opende een 24-uursmeldpunt voor huwelijksdwang en lobbyt voor wetswijzigingen – regelmatig met succes. Ze bokste het voor elkaar om het begrip ‘huwelijksdwang’ onder de strafbaarheid van het algemene dwangartikel van artikel 284 van het Wetboek van Strafrecht op te nemen. Daaraan ging een eindeloze stroom brieven naar de Kamer, activistische publicaties waar Kamervragen uit voortkwamen en een stevige lobby bij wetenschappers, kenniscentra en (lokale) politici vooraf.

Ook heeft FFF een juridische helpdesk, aangevoerd door jurist Mup Maessen, die op vrijwillige basis vrouwen helpt met onder meer het voorbereiden van rechtszaken en het doen van aanvragen bij het Schadefonds Geweldsmisdrijven.

Musa lobbyde met succes voor subsidie voor vliegtickets om meisjes en vrouwen te kunnen laten terugkeren die ongewenst door hun man zijn achtergelaten of worden vastgehouden in het buitenland.

Daarnaast bemiddelt FFF per jaar bij de scheiding van zo’n vijftig tot zestig vrouwen die uit een gedwongen huwelijk willen stappen. Dat varieert van bemoedigende woorden aan de telefoon tot inschakelen van advocaten en bijwonen van rechtszaken.

De stichting ondersteunt politie, justitie en het juridisch loket met ervaringsdeskundigheid en is bezig om zogeheten Taskforces huwelijksdwang te ontwikkelen. Die taskforces moeten ervoor zorgen dat leerkrachten, welzijnswerkers en agenten worden getraind om de signalen van huwelijksdwang te herkennen.

Musa geeft college op hogescholen en universiteiten, verzorgt workshops over zelfbeschikkingsrecht en zit als raadgever in het Netwerk VN-Vrouwenverdrag. Ze werd een aantal keer genomineerd voor mensenrechten- en emancipatieprijzen.

Meegaan in discussies over dat links-rechtsverhaal, laat dat maar over aan de identiteitsgekkies in beide kampen

Op haar kantoor wijst ze, zonder om te kijken, naar een ingelijst, goedgekeurd wetsvoorstel achter haar aan de muur. ‘Het voelt soms alsof die successen niet echt zijn. Het lijkt een ver verleden, een droom. Omdat ik me, ondanks mijn staat van dienst, alsnog constant moet verdedigen.’

Aan haar bureau, onder de gele ‘We can do it’-poster, van Rosie the Riveter die haar spierballen toont en in bijna elk geschiedenisboek staat in hoofdstukken over feminisme, scrollt Musa even door haar twittertijdlijn. Ze zucht, mompelt wat over een domme reactie. Dan richt ze het hoofd op. ‘Ik zou dit niet meer doen. Meegaan in discussies over dat links-rechtsverhaal, laat dat maar over aan de identiteitsgekkies in beide kampen: wij hebben dingen te agenderen.’

Wat ze eigenlijk doet

Het allergrootste ‘ding’, iets agenderen op het allergrootste podium, doet ze kort daarop. In een hoorzaal van het Europees Parlement in Brussel spreekt ze vanuit heel Europa toegestroomde beleidsmakers, wetenschappers, algemeen publiek en geestverwanten toe. Titel van de dag: ‘The injustice of marital captivity’.

Op elke tafel een microfoon voor vragen uit de zaal, een boek met het programma en flessen water, rode dop met prik, blauwe dop zonder prik. Musa draait een rode dop open, ordent haar meegebrachte papieren en wacht tot de rest van het panel is gaan zitten.

Op de trap voor het parlement, een halfuur eerder, zegt Musa met grote ogen: ‘Europees niveau. Dit is het grootste dat we ooit hebben gedaan.’ Vijftien sprekers komen aan het woord, bijna allen vrouwen, afgereisd vanuit onder meer Israël, België, Duitsland, Rotterdam.

Ze hebben het over hoe huwelijksdwang en huwelijkse gevangenschap een rol spelen in hun land en welke nationale wetten er zijn om vrouwen te beschermen. Het idee: allereerst het probleem agenderen op EU-niveau en vervolgens kennis uitwisselen om een overkoepelende Europese aanpak te ontwikkelen die vrouwen beschermt.

Er wordt voorgesteld het begrip ‘forced marriage’ uit te breiden, zodat ook de gedwongen voortzetting van een huwelijk voortaan strafbaar is. FFF-projectleider Marzak: ‘Dit wordt iets van de lange adem. Als er over zeven jaar langzaam iets begint te verschuiven, zal ik al blij zijn.’

Je eigen ouders als vijand

Musa is zelf maar kort aan het woord, toch wordt duidelijk dat zij degene is die deze groep van sprekers en beleidsmakers bij elkaar heeft gebracht: vrijwel elke spreker begint met een dankwoord, gericht aan Musa of Femmes For freedom.

Zo ook Anita Nanhoe, die momenteel samenwerkt met Musa en onderzoek doet naar sociale vraagstukken en zelfbeschikkingsrecht voor de gemeente Rotterdam. Ze vertelt tijdens het panel, na verhalen over scheiden in de Joodse en Islamitische cultuur, over hoe huwelijkse gevangenschap werkt in de Surinaams-Hindostaande gemeenschap.

‘Nog afgezien van hoe het wettelijk zit: als je een vrouw bent, zullen je eigen ouders vaak proberen een scheiding tegen te houden. Scheiden is oneervol, dat straalt slecht af op de hele familie.’

Het is de taak van mannen om hun vrouw totaal te controleren. Ook fysiek zwakke mannen moeten ernaar streven hun vrouw onder de duim te houden

‘Stel dat jij scheidt’, legt ze uit. ‘Dan nemen de huwelijkskansen voor je ongehuwde zussen af, is de gedachte. De enige manier om die eer gedeeltelijk te herstellen is een huwelijk met een nieuwe man en dat brengt vrouwen vaak in een nog kwetsbaardere positie: hun tweede man geniet hierdoor zo mogelijk nog meer macht over haar.’

Nanhoe toont een powerpoint met de zogenaamde ‘Manu Smriti’ , eeuwenoude Hindoewetten die volgens haar op de achtergrond nog altijd een rol spelen. Een greep daaruit: ‘Het is de taak van mannen om hun vrouw totaal te controleren. Ook fysiek zwakke mannen moeten ernaar streven hun vrouw onder de duim te houden.’

En: ‘Ook wanneer het mannen ontbreekt aan deugdzaamheid, ook wanneer ze seksueel pervers zijn: zelfs dan is het de taak van de vrouw om haar man, en alleen haar man, te dienen.’

Nanhoe, zelf Surinaams-Hindostaanse, heeft vergelijkbare ervaringen als Musa, als gevolg van haar kritiek op culturele gebruiken. ‘Het wordt niet op prijs gesteld als je de vuile was buitenhangt.’

‘Geweld tegen vrouwen is universeel’

Het zijn twee lagen van vooroordelen die Musa steeds benoemt: over haarzelf en over de mensen of partijen met wie ze geassocieerd wordt. Maar in haar werk komt daar vaak nog een derde laag bovenop: ‘Er mist nuance in het gesprek over de positie van vrouwen in minderheidsgroepen.’

Ze vervolgt: ‘Op basis van kille cijfers over de vrouwenopvang is het vooroordeel ontstaan dat allochtone mannen hun vrouwen vaker slaan dan autochtone mannen. Er zitten in Nederland immers relatief meer allochtone dan autochtone vrouwen in de opvang, wat zou gelden als bewijs hiervoor.’

‘Waar vaak aan voorbij gegaan wordt, is dat allochtone vrouwen vaak een kleiner netwerk hebben dan autochtone vrouwen om op terug te vallen, of simpelweg de middelen missen om zichzelf uit zo’n situatie te redden. Naast de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen is een gebrek aan economische zelfstandigheid het grootste probleem, niet dat een cultuur niet zou ‘deugen’. Geweld tegen vrouwen is universeel.’

Die gaten in de beeldvorming agenderen en zichtbaar maken, gaat vaak met een grote omweg. Musa vertelt: ‘In het geval van de vrouwen in de opvang ging het ongeveer zo: wij leverden input aan het VN-Vrouwencomité. Dat deelde tikken uit aan de Nederlandse overheid. Dat leidde er uiteindelijk toe dat er meer geld kwam voor onderzoek naar de zelfredzaamheid van niet-westerse vluchtelingenvrouwen, zodat er beleid gevormd kan worden om die kwetsbare groep te helpen, bijvoorbeeld door politie en justitie te trainen op het herkennen en voorkomen van huwelijkse gevangenschap.’

Jet Bussemaker, destijds minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, erkende dat verbetering in die aanpak nodig was.

Niet reageren op ‘modder’

Voor het Engelse ‘guilty by association’ zijn een paar, allemaal net niet dekkende Nederlandse vertalingen. Het lelijk letterlijke ‘schuldig door associatie’, of ‘schuldig door de omgang met iemand die schuldig is’ of ‘schuldig uit medeplichtigheid’. Voeg die termen samen en je komt uit bij waar Musa’s tegenstanders haar van betichten.

Ze is er niet altijd even gracieus mee omgegaan, geeft ze toe. Op Twitter riep ze afgelopen januari bijvoorbeeld alle Amsterdammers op om tijdens de gemeenteraadsverkiezingen niet op ‘De racisten van Bij1’ te stemmen.

Aanleiding: politicus Anja Meulenbelt van Bij1 stuurde eerder die week berichten, die later uitlekten, naar Mama Cash – een feministische organisatie die Musa destijds financieel steunde (de samenwerking is intussen gestopt). In die berichten zei Meulenbelt dat Musa aanpapt met islamofoob rechts. Musa reageerde fel en kreeg wederom massale bijval van rechtse trollen, die Bij1 sowieso graag zien mislukken.

Ik wilde geen conflict, maar doordat ik zo reageerde, lijkt dat wél zo

Die reactieve houding is veranderd, zegt ze. ‘Ik wilde geen conflict, maar doordat ik zo reageerde, lijkt dat wél zo. Ik reageer niet meer op modder, dat levert nooit iets op.’

Veel ophef was er ook over die eerder genoemde posters in Rotterdam. Maar Musa ‘had het nog wel diverser gewild’ en probeert het in de nieuwe steden ook nog diverser te maken. ‘Afghanen, Irakezen, Somalirs: zodat het nog herkenbaarder wordt voor nog meer mensen. Maar het moet wel realistisch blijven: welke vrouw met djellaba gaat eraan meewerken zo’n boodschap uit te dragen?’

Marzak vult aan: ‘Het lijkt misschien gezellig koffiedrinken, maar zulke besprekingen zijn heel intensief; als je ze eenmaal aan tafel hebt, wil je duidelijk maken waar we allemaal nog meer mee bezig zijn. Het gaat nooit over maar één ding.’

Als Musa de avond na het interview thuiskomt, moet ze nog aan de slag met telefonische noodkreten van drie vrouwen. Twee over huwelijkse gevangenschap en een over uithuwelijking in het buitenland.

Met de oren en ogen dicht door

De dag erna is weer overleg met de gemeente Haarlem, over een campagne rond vrije partnerkeuze, ongeacht geslacht, afkomst of religie.

Gek genoeg erger ik me meer aan de kritiek vanuit links dan vanuit rechts. Van andere feministen voelt kritiek persoonlijker en hypocrieter

‘Gek genoeg erger ik me meer aan de kritiek vanuit links dan vanuit rechts. Van andere feministen voelt kritiek persoonlijker en hypocrieter. Ik ben een vrouw, een moslima, een activist – met de beste wil van de wereld zou ik niet kunnen doen alsof racisme geen probleem is, of misogynie. We zouden dezelfde doelen moeten hebben.’

‘Die zogeheten social justice warriors hebben de mond vol over inclusiviteit en zeggen: ‘Not about us without us’. Maar ik ben toch ook ‘us’? Dat verandert niet omdat ik af en toe samenwerk met partijen die minder voor de hand liggen.’

‘Soms huilde ik. Ik zag mensen die ik hoog heb zitten vaak als een gek reageren en critici bijvallen op Twitter als iemand weer eens een mening over me had. Ik denk dan: je hebt m’n 06, bel me nou even. Maar ook als er dan eindelijk met haar wordt gepraat, gaat het vaak over vroeger.​

Musa blijft tegen die stereotyperingen aanlopen, maar probeert er ‘met de ogen en oren dicht doorheen te stormen’.

Ze wijst naar een gemiste oproep op haar telefoon. ‘Dit is een echte vrouw die ik vanavond nog moet terugbellen, die vastzit in een gedwongen huwelijk, rechteloos, wanhopig. En ik verwelkom de eerste persoon die opstaat als ik vraag: ‘Wie kan me hier alsjeblieft bij helpen?’

Lees verder