Mini-experiment: wat is jouw eerste indruk van deze kunstwerken?

Hoe onbevooroordeeld kun je naar kunst kijken? Wat zijn je eerste indrukken van een kunstwerk als je verder geen informatie krijgt? Hoe ver kom je met je eigen referentiekader en je persoonlijke smaak?

Laten we het uitproberen.

Kijk goed naar de beelden bij dit stuk en probeer de vragen te beantwoorden. Denk er niet te lang over na: je eerste ingeving is vaak het meest interessant. Onthoud je antwoorden goed of schrijf ze even op voordat je verder leest. Ik ben namelijk heel benieuwd naar jullie eerste indruk!

• Spreekt deze kunst je aan? Waarom wel of niet?
• Welke associaties roept het werk op?
• Uit welke periode denk je dat het komt?
• Bij welke kunststroming zou het horen?
• Doe een wilde gok: welke kunstenaar zou dit gemaakt hebben?

Dit zei mijn testpubliek: dorpskunstenaar, Xenos-servies en schoorsteenmantelkitsch

Ik legde eerder een aantal andere werken van deze kunstenaar voor aan een testpubliek. Bijna iedereen gokte (goed) dat de kunst uit het midden van de vorige eeuw kwam. Veel mensen noemden verder de stroming Cobra en kunstenaars als Karel Appel en Corneille. Maar ook Gummbah en ‘een kruising tussen Herman Brood en primitieve kunst (maar dat mag je vast niet meer zeggen)’. Woorden als stoffig, kinderlijk en grof kwamen veel terug.

Een greep uit de antwoorden:

‘Deze beelden kom je tegen in een bejaardenhuis of een treurig stadsparkje.’

‘Dit zou zo op een Xenos-servies kunnen staan.’

‘Beeldjes die overblijven in de kringloopwinkel, met van die noppen eronder zodat je meubels niet beschadigen.’

‘Mijn moeder had zoiets op de schoorsteenmantel staan – ik heb het weggeflikkerd, want ik vond het fucking lelijk. Ik hoop niet dat het veel waard is?’

‘Het was vast niet zo’n heel vrolijke man.’

‘Dit kan alleen maar door een vrouw zijn gemaakt.’

Ik testte de plaatjes ook bij meer geoefende kunstkijkers die zich professioneel bezighouden met moderne en hedendaagse kunst. Ook zij herkenden de jaren vijftig, noemden het vaakst de stromingen Cobra en primitivisme, en kunstenaars als Karel Appel.

Verdere namen: Jean Dubuffet, Ossip Zadkine en Henry Moore. Verder ‘spiegelgrachtkunst’, ‘dorpskunstenaars’ en ‘waarschijnlijk een bejaarde vrouw uit West-Vlaanderen met een lichte snor’.

Ook bij de professionals was het enthousiasme ver te zoeken:

‘Overbodige Rietveldkunst uit eind jaren 2000.’

‘Beeldhouwkunst van sjieke dames in Zuid-Frankrijk, jaren zeventig.’

‘Het zullen wel allemaal mannelijke kunstenaars zijn.’

Van grote doorbraak naar vergetelheid: wat is er gebeurd?

De werken zijn gemaakt door de Nederlandse kunstenaar Lotti van der Gaag (1923 – 1999). Voor de goede orde: ik had zelf ook nog nooit van haar gehoord. Ik denk dat haar naam bij bijna niemand een belletje doet rinkelen, afgezien van een klein groepje kenners.

De afgelopen edities van deze serie onderzocht ik waarom bepaalde kunst populair is. Deze keer wil ik het omgekeerde doen: hoe komt het dat Van der Gaag zo onbekend is?

Van der Gaag woonde in Parijs, haar beelden werden tentoongesteld tussen die van Picasso en Giacometti

De ingrediënten voor succes lijken aanwezig. Van der Gaag maakte in de jaren vijftig naam met kinderlijk aandoende fantasiewezens. Haar beeldhouwkunst – experimenteel, origineel en spontaan – sloot perfect aan bij de naoorlogse tijdgeest. Invloedrijke kunstcritici prezen haar ‘natuurtalent’, haar werk werd tentoongesteld op belangrijke plekken in binnen- en buitenland en ze kreeg veel opdrachten.

Ook aan haar sociale netwerk ligt het niet. Van der Gaag woonde in Parijs, waar ze in de leer was bij de bekende beeldhouwer Zadkine en waar haar beelden werden tentoongesteld tussen die van Picasso en Giacometti. Aan de Rue Santeuil deelde ze een ateliergebouw met Cobra-voormannen Appel en Corneille. Ze had een tijdje een relatie met Jan Cremer, was bevriend met Simon Vinkenoog en Hugo Claus wijdde een gedicht aan haar.

Waarom is het werk van Van der Gaag, na het aanvankelijke succes, in de vergetelheid geraakt? Het is niet alleen een kwestie van mode. De schilderijen en beelden doen in onze tijd misschien wat gedateerd aan, maar Cobra-kunst is nog altijd populair.

Wellicht komt het doordat vrouwelijke kunstenaars eeuwenlang structureel onderbelicht zijn. Pas sinds kort besteden musea en galeries aandacht aan ‘vergeten’ vrouwelijke kunstenaars uit de vorige eeuw.

Of is Van der Gaags kunst niet zo bekend omdat het gewoon… niet zo goed is?

Omdat er niet veel over Van der Gaag is geschreven, wil ik graag persoonlijke reacties op haar werk als uitgangspunt nemen voor mijn onderzoek. Daarbij kan ik jullie hulp dus goed gebruiken. Brand maar los!