Onzekere hemelbestormer, lees de koning van de gelatenheid
Voor de serie ‘Moderne Klassiekers’ kijk en lees ik samen met andere correspondenten meesterwerken die ook in deze tijd nog indruk maken. Velen van jullie tipten Slaughterhouse-Five van de cultschrijver Kurt Vonnegut. Een uitstekende schrijver om te lezen wanneer je bijna ten onder gaat aan je ambities.
‘Ladies and gentlemen of the class of ’97: wear sunscreen.’
Dat waren de eerste woorden van een speech die schrijver Kurt Vonnegut in 1997 gaf aan afgestudeerden van het Massachusetts Institute of Technology. Elke onzekere hemelbestormer zou de dag moeten beginnen met zijn geruststellende adviezen:
‘Don’t waste your time on jealousy. Sometimes you’re ahead, sometimes you’re behind. The race is long and, in the end, it’s only with yourself.’
En:
‘Know that worrying is as effective as trying to solve an algebra equation by chewing bubble gum. The real troubles in your life are apt to be things that never crossed your worried mind, the kind that blindside you at 4 pm on some idle Tuesday.’
De speech werd een internethit en filmmaker Baz Luhrmann zette de tekst op muziek. Zeventien jaar later wordt Vonnegut nog steeds geroemd om zijn speech.
Jammer alleen dat Vonnegut niets met de toespraak te maken had.
In werkelijkheid schreef journalist Mary Schmich hem als column voor de Chicago Tribune.
Vonnegut is een auteur die je niet hoeft te lezen om van hem te houden.
Het is geen toeval dat tot vandaag de dag mensen geloven dat Vonnegut de toespraak geschreven heeft. De liefdevolle adviezen, recht tegen het adagium van zo snel mogelijk carrière en fortuin maken in, pasten goed bij de man die bij zijn dood in 2007 door The New York Times ‘ the counterculture novelist’ werd genoemd. In een gehaaste kapitalistische maatschappij schetste Vonnegut altijd een alternatief, vaak gebaseerd op het humanisme en altijd met zwarte humor gebracht - ‘There’s only one rule that I know of, babies — ‘God damn it, you’ve got to be kind’.’
Op sociale netwerken als Tumblr circuleren de adviezen van Vonnegut nog steeds. Hij heeft de culstatus van een oude wijze auteur, altijd met een spottende grijns op zijn besnorde gezicht en vaak gehuld in sigarettenrook:
Zo leerde ik Vonnegut een jaar of vijf geleden kennen. Ik kwam erachter dat Vonnegut een auteur is die je niet hoeft te lezen om van hem te houden. Hij is de surrogaat-opa die de aan keuzestress-lijdende twintiger continu dwingt tot relativeren. Een opa die je met miljoenen andere internetters moet delen.
Omdat zijn boek Slaughterhouse-Five (1969)door velen van jullie getipt werd als een Moderne Klassieker, besloot ik mijn virtuele opa beter te leren kennen.
In Slaugherhouse-Five komt 106 keer de term ‘so it goes’ voor
Slaughterhouse-Five is Vonneguts meest invloedrijke boek. Het gaat over het geallieerde bombardement op Dresden in 1945. Vonnegut was daar bij, als krijgsgevangene, en overleefde de vuurzee omdat de Duitsers hem naar een diepe kelder hadden meegesleept.
We volgen Billy Pilgrim, een nietsnut van een soldaat die tot het moment dat hij gevangen genomen werd alleen maar gejammer aan de oorlog had bijgedragen. Billy denkt door de tijd te kunnen reizen en is meermaals ontvoerd door buitenaardse wezens, die hem in een soort dierentuin tentoonstellen aan hun soortgenoten.
Daardoor weet Billy precies wanneer er wat gaat gebeuren, hij weet zelfs wanneer en hoe hij komt te overlijden. Als hij in Dresden te werk wordt gesteld, vagen zijn landgenoten de stad weg. Hij zit in dezelfde kelder als Vonnegut. Als ze weer buiten staan, zijn er zoveel lijken om op te ruimen dat de Duitsers vlammenwerpers gebruiken om de lichamen ter plekke te cremeren.
Koning van de gelatenheid
In Slaugherhouse-Five komt 106 keer de frase ‘so it goes’ voor, altijd nadat de dood toegeslagen heeft. Tienduizenden mensen dood? So it goes. Billy’s vrouw die komt te overlijden? So it goes. Het staat wat mij betreft symbool voor de ironische gelatendheid van Vonneguts boek.
Sterker nog, na het lezen van dit boek en alle citaten uit Vonneguts oeuvre die ik de afgelopen vijf jaar voorbij zag komen, durf ik Vonnegut wel de koning van de gelatenheid te noemen.
Vonnegut is humanist en pacifist en draagt dat uit, maar tegelijkertijd legt hij zich met zwarte humor neer bij het menselijk leed. So it goes.
Natuurlijk, hij schreef boze boeken als Slaughterhouse-Five en liet zich in de laatste jaren van zijn leven zeer hard uit over de Irak-oorlog (‘The only difference between Hitler and Bush is that Hitler was elected’), maar tegelijkertijd zag Vonnegut de kunsten niet als een manier om menselijk leed te voorkomen. Volgens zijn Wikipedia-pagina zei hij in 2003 in een interview:
‘During the Vietnam War every respectable artist in this country was against the war. It was like a laser beam. We were all aimed in the same direction. The power of this weapon turns out to be that of a custard pie dropped from a stepladder six feet high.’
Oorlogen blijven komen als gletsjers
Die gelatenheid en het eindeloze relativeren komt heerlijk van pas wanneer je als ambitieuze afgestudeerde de prestatiedruk voelt toenemen. Dan ga je naar opa Vonnegut, die je voorhoudt dat je vooral mag genieten van de kleine momenten, omdat die achteraf de grote momenten blijken. Dat je best een sigaretje mag opsteken - ‘a classy way to commit suicide’ - en ‘if this ain’t nice, I don’t know what is’ mag verzuchten. Dan geloof je meteen dat zo’n zonnebrandtoespraak door hem geschreven is.
Maar wanneer je met dezelfde levenshouding de oorlog beschouwt, word je er moedeloos van. Vonnegut toonde met het schitterende Slaugherhouse-Five de waanzin van massaslachtingen aan en zegt daarna dat die dingen nu eenmaal zo gaan. Dan is het geen geruststelling meer, dan is het alleen nog verschrikkelijk angstaanjagend. ‘Oorlogen blijven komen als gletsjers,’ schrijft Vonnegut.
So it goes.
Lees ook mijn boek
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
