Witwasmachine ING snapt er nog steeds niks van (ook al hangen de vuile lakens al jaren buiten)

Wie wil weten of Nederland iets heeft geleerd van de grootste financiële crash van de afgelopen negentig jaar, moet goed opletten wat er de komende weken gebeurt met de reputatie, bankrekening, dienstbetrekking en vrijheid van ING-topman Ralph Hamers. Onder zijn leiding konden klanten hun rekening misbruiken voor het witwassen van honderden miljoenen euro’s.

Moet de topman zijn bonussen van de afgelopen jaren terugstorten? Moet hij opstappen en vrezen voor vervolging wegens criminele nalatigheid? Worden er tegelijkertijd zowel door justitie als intern door ING keiharde juridische klappen uitgedeeld aan allen die verantwoordelijk waren voor het nieuwe witwasschandaal?

Als de antwoorden op deze vragen driewerf ‘nee’ blijven, is glashelder hoe we ervoor staan, tien jaar nadat ING tweemaal failliet dreigde te gaan – meestal eufemistisch omschreven als de tijd dat ING ‘staatssteun nodig had’ omdat het anders zou ‘omvallen’.

Banken hoefden nooit kritisch naar risico’s te kijken

Na de crash deed ik uitgebreid onderzoek naar de bancaire sector in de Londense City. Daarin komt duidelijk naar voren dat de megabanken van vandaag te groot en te gecompliceerd zijn geworden om nog te overzien. Niet alleen too big to fail (te groot om failliet te kunnen laten gaan) maar vooral ook too big to manage – de facto onbestuurbaar.

Tegelijkertijd krijgen de managers en bestuurders bij die banken wel een bonus als het goed gaat, maar is er geen malus als het slecht gaat. En dus had niemand een echte prikkel om werkelijk kritisch naar de risico’s en het gedrag van de eigen bank te kijken. De rekening voor foute besluiten zou toch ergens anders terechtkomen.

ING probeerde kort voor het dreigende eigen faillissement nog Fortis Nederland over te nemen

Daarom werden de CEO’s stuk voor stuk totaal overvallen door de financiële crash van 2008 en de vele, vele schandalen die nadien naar boven kwamen: ze hebben geen idee wat er in hun bank gebeurde. Nota bene ING probeerde in 2008 kort voor het dreigende eigen faillissement nog Fortis Nederland over te nemen – men had simpelweg geen benul hoe slecht men er zelf voor stond.

Gevraagd naar mijn onderzoek zei Ralph Hamers: ‘het zal goed geschreven zijn’ om daarna te benadrukken dat de City ‘echt een andere wereld is’. Al wilden de Nederlandse bankiers dan wel weer hetzelfde verdienen als in die City.

Maar ook na de crash ging het machtsmisbruik door

Maar zo enorm verschillen de Nederlandse grootbanken niet van die in de Londense City. Inderdaad kun je aan de Zuidas niet binnen vijf minuten worden ontslagen – een recept voor kortetermijndenken – en inderdaad behalen Nederlandse grootbanken het merendeel van hun omzet met financiële diensten van een wezenlijk andere aard dan in de City. Maar de onderliggende mentaliteit is vrijwel hetzelfde en Nederlandse banken werden na de crash net zo goed herhaaldelijk betrapt op zeer ernstig machtsmisbruik.

De grootste financiële instelling van ons land fungeerde jarenlang als huisbankier voor de vaderlandse georganiseerde criminaliteit

Denk aan de schandalen rond de Libor-rente en met derivaten, rond woekerhypotheken en nu dus ING’s directe betrokkenheid bij crimineel witwassen op industriële schaal. Iedereen die landen in Afrika en de Arabische wereld graag afdoet als ‘bananenrepublieken’, zou de volgende zin eens een paar keer hardop moeten uitspreken:

De grootste financiële instelling van ons land, tevens sponsor van het Nederlands voetbal, fungeerde jarenlang als huisbankier voor de vaderlandse georganiseerde criminaliteit.

En ten slotte: denk eens aan al die culturele instellingen die ING sponsort om de reputatie van de bank als maatschappelijk betrokken onderneming op te vijzelen. Dat is dus gebeurd met geld dat mede is verdiend met financiële dienstverlening aan misdadigers. Zoals ING op de eigen site trots vaststelt: ‘The colour orange, the lion in our logo and the traditional Dutch mentality are just some of the things that the KNVB and ING have in common.’ Daar kan de KNVB het mee doen.

Op zijn slechtst crimineel, op zijn best incompetent

Ralph Hamers is eindverantwoordelijke bij ING en verwacht daarvoor een miljoenensalaris. Nog dit voorjaar wilde hij een forse loonsverhoging. Dat zou noodzakelijk zijn om iemand met zijn kwalificaties te behouden, meende ook de raad van commissarissen. Nu blijkt dat zijn bank een serieuze rol speelde in de Nederlandse onderwereld. Als hij dit wist, is Hamers zelf een crimineel. Als hij het niet wist, is hij op zijn minst incompetent.

Als Hamers nu blijft zitten, is het signaal aan de rest van de bank en de Nederlandse financiële sector in zijn geheel evident: ga je gang, in het ergste geval word je gepakt en hebben onze aandeelhouders door de te verwachten boete wat minder winst.

Maar zelfs als Hamers opstapt, is de kous daarmee niet af.

Een gezonde organisatie die wordt betrapt op wat ING heeft gedaan, zou direct een onafhankelijke onderzoekscommissie benoemen. Deze brengt een rapport uit dat openbaar wordt gemaakt. Daarna worden alle schuldigen en verantwoordelijken niet alleen ontslagen maar wordt ook alle bewijs aan justitie overgedragen met het verzoek deze mensen te vervolgen. Vervolgens start die organisatie een civiele procedure om de schuldigen en verantwoordelijken ook financieel hard te raken.

ING denkt nog steeds overal mee weg te komen

Zo’n proces is afschuwelijk, in iedere zin van het woord. Maar iedereen die achterblijft bij ING zou zo precies de les leren die nu, tien jaar na de crash, overduidelijk nog altijd niet is opgepikt: als je het hier goed doet, krijg je een bonus. Maar als je faalt, is er ook een échte malus. Ralph Hamers’ opvolger op haar beurt zou de interne controles enorm opvoeren want ook zij heeft gezien dat er een werkelijke prijs moet worden betaald voor incompetentie en machtsmisbruik.

Zal het ervan komen? Tot nu toe houdt ING geheim welke stappen intern zijn genomen tegen wie, al zegt het dat het ‘intern onderzoek’ heeft verricht en strafmaatregelen nam. Dit is alvast weinig hoopgevend. Verder zien Hamers en zijn collega’s in de raad van bestuur – het dagelijks management van de bank – voor dit jaar af van hun bonus.

Gezien de maatschappelijke schade die ING heeft aangericht is dit laatste een lachertje. Dat ze bij ING kennelijk denken dat de buitenwereld dit zal pikken, toont eens te meer aan welke les daar is geleerd in 2008: na een golf slechte publiciteit komen wij uiteindelijk overal mee weg.

We zullen zien hoe de overheid nu reageert

Wat een contrast met het Nederlandse Openbaar Ministerie. Vroeger eiste het zeer bescheiden boetes van banken, nauwelijks groter dan de kosten van een uitje voor het personeel. Het idee was dat banken zo vreesden voor hun reputatie dat een symbolische tik op de vingers genoeg was. De boete van deze week is de grootste uit de geschiedenis en toont aan dat althans bij justitie wel van 2008 is geleerd.

Een fout gemaakt in de administratie van je onderneming? Pats, een enorme boete

Vorig jaar hield ik een onderzoek onder PVV-stemmers en -sympathisanten. Van de lager opgeleiden onder hen had vrijwel iedereen een verhaal over de hardvochtigheid waarmee de Nederlandse overheid tegenwoordig optreedt. Een fout gemaakt in de administratie van je onderneming? Pats, een enorme boete. Je verkeersboete niet op tijd betaald? Meteen is-ie verdriedubbeld. Per ongeluk met je krantenwijkje iets te veel verdiend bovenop je AOW van duizend euro per maand? Je toeslag voor een paar maanden kwijt.

Bij de zwakkeren en kwetsbaren in onze samenleving weet onze overheid de knuppel tegenwoordig moeiteloos te vinden. Hoe kabinet, Tweede Kamer en de rest van de maatschappij reageren op het ING-schandaal, zal aantonen of dezelfde normen gelden wanneer een prominent lid van de elite ernstig tekortschiet.

Zo nee, dan is andermaal bewezen dat de grootbanken niet alleen too big to fail zijn maar ook too big to jail.

Lees ook: