De Hongaarse premier Viktor Orbán sloopt de democratie. En Europa? Dat kijkt vooralsnog toe

Laten we elkaar geen slechte Europeanen noemen, maar met elkaar in gesprek blijven en bruggen bouwen. Dat is volgens Manfred Weber,^* fractieleider van de Europese Volkspartij in het Europees Parlement, wat we moeten doen nu de Hongaarse premier Viktor Orbán de liberale democratie een zaak van het verleden noemt en de rechtsstaat in eigen land afbreekt.

Afgelopen week maakte Weber bekend dat hij voorzitter van de Europese Commissie wil worden na de Europese verkiezingen in het voorjaar van 2019. Voorspellen is een gevaarlijk ambacht, zeker in de politiek, maar volgens doorgaans wijze commentatoren is het ook zo goed als zeker dat dit hem zal lukken. Want de Europese Volkspartij zal volgens de peilingen de grootste fractie in het parlement blijven, en Weber geniet de steun van bondskanselier Angela Merkel. Zij zou zo haar Beierse partnerpartij CSU, waar Weber toe behoort, te vriend willen houden.

Komende week woensdag stemt het Europees Parlement over de vraag of Viktor Orbán een slechte Europeaan is

Komende week woensdag stemt het Europees Parlement over de vraag of Viktor Orbán wél een slechte Europeaan is. Op tafel ligt een rapport van Judith Sargentini (GroenLinks) waarin ze stelt dat Hongarije zo systematisch de Europese waarden schendt dat het starten van een artikel-7-procedure^* jegens het land is gerechtvaardigd. Deze noodrem kan de EU aantrekken wanneer een lidstaat grondbeginselen als respect voor de mensenrechten, de democratie en de rechtsstaat aan de laars lapt.

Alleen vergt het inzetten van dit zware instrument een tweederdemeerderheid in het Europees Parlement. Afgelopen donderdag gaf Sargentini een persontbijt waarbij ze haar kansen besprak en nog eens uitlegde wat er loos is in Hongarije.

De hete Hongaarse zomer

Nadat ze haar bevindingen in april op papier zette, is er, vertelde Sargentini, een hete zomer gevolgd in Hongarije. Het laatste onafhankelijke TV-station, Hír TV, is overgenomen^* door een vriend van Orbán en in een vloek en een zucht veranderd in een spreekbuis van de Hongaarse regering. In detentiecentra vastgehouden asielzoekers is voeding onthouden.^* De ‘Stop Soros-wetten’ die hulporganisaties die migranten bijstaan criminaliseren, zijn aangenomen. En de academische vrijheid is verder beknot door het schrappen van studies^* door de regering.

Sargentini wees er ook op dat Orbán, die zich opwerpt als verdediger van een christelijk Europa, de godsdienstvrijheid ernstig inperkt. Onder zijn regime is aan allerlei kerken, ook christelijke, hun wettelijke status ontnomen.

Dat geldt ook voor de kerk waar twee van Orbáns kinderen zijn gedoopt. De pastoor ervan, Gábor Iványi, zei onlangs ^* dat het gedrag van het regime – het uithongeren van vluchtelingen en het verspreiden van fake news over asielzoekers – ‘uitgesproken anti-christelijk is’.

Webers evenwichtsoefening

Sargentini heeft in alle parlementaire commissies die zich erover bogen, ruime meerderheden voor haar rapport gekregen. Zoals de cultuurcommissie,^* die haar zorgen uitsprak over het beknotten van de academische en persvrijheid in Hongarije en het betreurde dat een aan de regering getrouwe nieuwswebsite een zwarte lijst van journalisten heeft gepubliceerd die ‘propagandisten voor Soros’ zouden zijn. En de begrotingscontrolecommissie,^* die constateerde dat er sprake is van corruptie en gebrek aan transparantie bij de inzet van EU-fondsen.

Maar die tweederdemeerderheid, zit die er ook in? Sargentini vertelde dat ze in de afgelopen maanden het meeste tijd had besteed aan het overtuigen van de leden van de grootste fractie in het Europees Parlement, de Europese Volkspartij, waar ook Orbáns Fidesz deel van uitmaakt. Veel leden zouden haar hebben gezegd dat niet haar rapport, maar de wetten van de partijpolitiek het probleem zijn. Ze vroegen zich af of ze wel voldoende vrij zouden zijn de stem van hun hart te volgen.

Als een meerderheid tegen stemt, kan Orban zijn sloopwerk van de Hongaarse rechtsstaat en democratie ongestraft voortzetten

Of de kandidatuur van Manfred Weber daar invloed op heeft, durfde Sargentini niet te zeggen. Voor Weber dreigt wellicht het gevaar dat Orbán na de Europese verkiezingen van 2019 een nieuwe fractie probeert te vormen met onder meer zijn geestverwant^* Matteo Salvini, de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken. Wil Weber Orbán te vriend houden en vermijden dat de EVP aan omvang en macht verliest, dan zal hij moeten zorgen dat niet te veel EVP’ers zich achter Sargentini’s rapport scharen. Maar als hij de druk op zijn fractiegenoten te hoog opvoert, loopt hij het risico dat hij EVP’ers die vinden dat er alle reden is om Hongarije aan te pakken, zoals de CDA’er Jeroen Lenaers,^* van zich vervreemdt.

De uitkomst van deze evenwichtsoefening zal naar alle waarschijnlijkheid zijn dat een minderheid van de EVP’ers de ruimte krijgt voor het rapport te stemmen. Dat gebeurde ook al eerder, in mei 2017. Toen stemde^* ongeveer een derde van de christendemocraten vóór een kritische resolutie over Hongarije (onder wie de CDA-leden), een kleine helft tegen (onder wie Weber) en de rest onthield zich.

Dat zal niet voldoende zijn voor de tweederdemeerderheid. Want binnen de conservatieve fractie, de fractie van nationalisten en de fractie van eurosceptici zal een overgrote meerderheid tegen stemmen.

En dan is het spel over en kan Orbán zijn sloopwerk van de Hongaarse rechtsstaat en democratie ongestraft voortzetten.

Hongarije kan zijn stemrecht verliezen, maar dat is niet waarschijnlijk

Komende donderdag mag ik een avond over de opkomst van het antimigratiefront in Europa besluiten met een column. De opening verzorgt de Hongaarse politieke wetenschapper Péter Krekó. Van zijn hand verscheen onlangs een indringende analyse^* van ‘Orbáns laboratorium van illiberalisme’.

Krekó opent zijn stuk met een sprekende anekdote. Drie dagen na de verkiezingen van 8 april die Orbáns partij Fidesz een tweederdemeerderheid in het parlement bezorgde, bracht Orbán een video naar buiten. Daarin is te zien hoe hij door een gang struint met András Patyi, het hoofd van het comité dat de verkiezingen monitort. ‘Ik heb in de kranten gelezen dat Patyi mij een boete heeft gegeven,’ zegt Orbán spottend. ‘Het spijt me werkelijk, meneer de eerste minister’, antwoordt Patyi nederig.

De procedures die oorspronkelijk zijn bedacht om de uitvoerende macht in toom te houden bestaan nog wel, maar enkel als grap

Het feit dat Orbán die video triomfantelijk naar buiten brengt, zegt alles over de toestand van het land, schrijft Kreko. ‘De procedures die oorspronkelijk zijn bedacht om de uitvoerende macht in toom te houden bestaan nog wel, maar enkel als grap.’

Aan het slot van zijn artikel meldt Krekó dat het Europees Parlement een procedure is begonnen die als uiterste consequentie kan hebben dat Hongarije zijn stemrecht kan verliezen, maar dat dit geen waarschijnlijke uitkomst is. ‘Een meer realistisch scenario is dat de Europese Volkspartij Fidesz haar lidmaatschap ontneemt, wat haar aan het thuisfront zou verzwakken.’

Maar onder het leiderschap van ‘bruggenbouwer’ Manfred Weber lijkt dit evenmin een aannemelijke gang van zaken. Gerede kans dat Orbán, die naar verluidt^* dinsdag bij het debat de dag voor de stemming zal spreken, achteraf weer een video kan posten van hoe hij het parlement belachelijk maakt.

Naschrift 12 september 2017. Ik zat ernaast! Manfred Weber was dusdanig verontwaardigd over het gebrek aan bereidheid van Viktor Orbán om tegemoet te komen aan de kritiek van het Europees Parlement dat hij voor het starten van een artikel-7-procedure stemde. En met hem 447 andere parlementsleden, zodat er een tweederde meerderheid was in het Europees Parlement.