Door de jaren heen ben ik regelmatig wanhopig geworden van slecht cijfergebruik. De denkfouten die maar op blijven duiken, de onderbuikgevoelens die tot verkeerde interpretaties leiden, de belangen die de waarheidsvinding overheersen — het is om mismoedig van te worden.

Zo zonde, want cijfers kunnen ons helpen de wereld beter te begrijpen en mooier te maken. Maar dan moeten we wel zorgvuldig met ze omspringen. En ze net zo kritisch bekijken als woorden.

Het is tijd om cijfers op hun plek te zetten. Maar hoe dan? Laat me je op weg helpen.

Stel, je komt een cijfer tegen, bijvoorbeeld in het nieuws. Wil je weten of het deugt? Stel dan de volgende zes vragen. Kun je de vragen niet beantwoorden omdat de verantwoording voor het onderzoek nergens te vinden is, laat het cijfer dan meteen links liggen. Als een onderzoeker niet duidelijk is over zijn of haar methoden, dan is het onderzoek je aandacht niet waard.

1. Wie brengt het cijfer?

Komt een politicus met een statistiekje waaruit blijkt dat zijn beleid goed is voor de economie? Heeft Mars onderzoek gefinancierd dat laat zien dat chocola gezond is? Kijk dan extra goed en zoek aanvullende bronnen.

2. Wat voel ik?

Maakt het cijfer je blij of juist bang, boos of verdrietig? Pas op dat je het cijfer niet zomaar accepteert of wegwuift. Wees je bewust van je onderbuikgevoelens en zoek naar bronnen met een andere invalshoek.

3. Hoe is er gestandaardiseerd?

Gaat het cijfer over een bedacht concept, zoals economische groei of intelligentie? Let dan extra goed op. Welke (morele) keuzes zijn gemaakt bij het meten? Wordt het cijfer opgeblazen tot iets wat het niet is? Probeer cijfers te zoeken die het concept op andere manieren meten.

4. Hoe zijn de cijfers verzameld?

Stel je voor dat je zelf deelnemer bent aan het onderzoek. Zijn er vragen die je een bepaalde richting op sturen? Zijn de omstandigheden zo dat je liever niet de waarheid zou vertellen? Neem de cijfers dan met een extra korrel zout. En is de steekproef willekeurig tot stand gekomen? Zo niet, bedenk dan dat de cijfers alleen gelden voor de specifieke groep die is onderzocht.

5. Hoe zijn de cijfers geanalyseerd?

Betreffen de cijfers een oorzakelijk verband? Stel dan de volgende drie vragen: Kan het toeval zijn? Zijn er andere factoren die meespelen? Zou het causale verband ook andersom kunnen zijn? Neem sowieso nooit één onderzoek voor waar aan. Zoek naar metastudies die laten zien wat het gehele onderzoeksveld zegt. Of zoek naar een verzameling van peilingen, zoals de

6. Hoe zijn de cijfers gepresenteerd?

Tot slot nog wat veelgemaakte fouten in de presentatie van cijfers.

  • Een gemiddelde: Zijn er uitschieters die het gemiddelde veel omhoog of omlaag kunnen trekken, dan zegt het cijfer niet veel over een doorsnee situatie.
  • Een precies getal: Er zijn allerlei redenen dat cijfers niet heel precies kunnen zijn. Laat je niet in de luren leggen door schijnnauwkeurigheid.
  • Een ranglijst: Opeenvolgende plekken op een ranglijst verschillen regelmatig niet écht van elkaar, omdat er onzekerheidsmarges zijn.
  • Een risico: Het zegt weinig dat je x procent meer kans hebt op een bepaalde ziekte als je niet weet waarvan die x een percentage is. Is de kans op het krijgen van de ziekte in de eerste plaats al klein, dan is een toename van x procent ook klein.
  • Een grafiek: Een gekke verticale as kan de resultaten vertekenen. Let op dat ze niet uitgerekt of juist in elkaar gedrukt is. De as moet een betekenisvolle verandering kunnen tonen: als je bijvoorbeeld kijkt naar iemands lichaamsgewicht, dan heeft het geen zin om de as tot 5.000 kilogram te laten lopen, maar ook niet tot maar 1 kilogram.

Deze vragen zijn niet de oplossing voor alle flutcijfers, maar hopelijk helpen ze je om de zin van de onzin te scheiden. Want er gaat te veel nonsens rond, en daar moeten we wat aan doen.

Wil je op de hoogte blijven van mijn artikelen? Als correspondent Ontcijferen onderzoek ik de getallenwereld. In mijn wekelijkse mail houd ik je op de hoogte van wat ik schrijf, zie, hoor en lees. Een vast onderdeel: #NerdAlert, voor de getallenliefhebbers. Schrijf je in voor mijn wekelijkse mail

Lees verder...

Hoe schoolcijfers, calorieën en werktargets ook mijn leven beheersten (en hoe ik afkwam van mijn meetstoornis) Onze samenleving is geobsedeerd door cijfers, maar zelf kan ik er ook wat van. Nota bene tijdens het schrijven van mijn nieuwe boek over onze cijferwoede trapte ik in de valkuilen van onze meetstoornis. Lees mijn verhaal hier terug Algoritmes zijn even bevooroordeeld als de mensen die ze maken Steeds vaker ligt ons lot in handen van grote bergen data en snelle rekenmethodes. Ze beïnvloeden welke premie je betaalt voor je verzekering, welke advertenties je te zien krijgt en of je staande wordt gehouden door de politie. Kunnen we in tijden van big data blind vertrouwen op cijfers? Spoiler alert: nee. Lees mijn verhaal hier terug Waarom slimme mensen domme dingen zeggen Méér kennis. Het lijkt het medicijn tegen alternatieve feiten, of het nou gaat over klimaatbeleid of dividendbelasting. Maar wat als ons brein niet de oplossing, maar het probleem is? Lees mijn verhaal hier terug