Samen met deskundige leden meer inzicht krijgen in hoe de wereld werkt. Dat is waar een correspondentschap om draait

Rob Wijnberg
Oprichter
Illustratie door Leon Postma (redactioneel vormgever)

Vijf jaar geleden positioneerde ik De Correspondent als ‘medicijn tegen de waan van de dag’. Om dat te kunnen waarmaken, gingen we op een andere manier journalistiek bedrijven. Open, transparant, vanuit een missie en met hulp van de kennis van onze leden – precies zoals we dat met onze Engelstalige uitbreiding The Correspondent ook willen.

Toen ik vijf jaar geleden De Correspondent oprichtte, deed ik dat vanuit een aantal diepgewortelde overtuigingen over de journalistiek en de manier waarop media werken. En die principes vormen ook de basis voor The Correspondent, de Engelstalige uitbreiding waarvoor we

Zo willen we dat onze correspondenten constructieve journalistiek vanuit het hart bedrijven, en daarbij intensief samenwerken met onze lezers.

Waarom? Dat leg ik hieronder uit.

Dit stuk in het Engels lezen of delen met je Engelstalige vrienden?

Waarom ik ooit probeerde het nieuws uit de krant te slopen

Acht jaar geleden begon ik aan een op het eerste gezicht nogal vreemde missie voor een journalist: het nieuws uit de krant slopen. Ik was 28 jaar, net benoemd tot hoofdredacteur van nrc.next en al langer geobsedeerd door wat ik toen met enige jeugdige bravoure ‘de meest misleidende informatiebron ooit uitgevonden’ noemde: het dagelijkse nieuws.

Mijn missie: mensen van hun nieuwsverslaving afhelpen en van de krant hun belangrijkste medicijn daarvoor maken. We riepen onze lezers zelfs openlijk op te stoppen met het consumeren van nieuws:

Niet bepaald goede reclame, zou je denken, een voorpagina die oproept de krant zelf in de papierversnipperaar te doen. Maar niets bleek minder waar: nooit eerder kregen we zoveel positieve reacties van lezers als op deze oproep. De boodschap resoneerde. Mijn missie vond gehoor.

Totdat ik zélf nieuws werd. Precies twee jaar na mijn aantreden stond tussen de nieuwsberichten mijn ontslag als hoofdredacteur in mijn eigen krant vermeld.

Hoewel mijn stellingname tegen het consumeren van nieuws mijn lot bij de krant bezegelde, bleef ik mijn missie trouw. Vlak na mijn vertrek in 2013 richtte ik daarom De Correspondent op, met als slogan: Een dagelijks medicijn tegen de waan van de dag.

Want tot op de dag van vandaag luidt mijn rotsvaste overtuiging: verdeeldheid zaaiende en misleidende informatiebronnen die we hebben. Daarom hanteren we bij De Correspondent een andere definitie van nieuws: waar nieuws, metaforisch gesproken, over het weer gaat, richten wij onze aandacht op het klimaat.

Ook geloven we in constructieve journalistiek: we vertellen je niet alleen over onze grootste maatschappelijke problemen, maar zoeken ook naar manieren om iets aan die problemen te doen. En we zien jullie, onze leden, niet als passieve ontvangers van onze verhalen, maar als de grootste bron van kennis en ervaringen die wij, journalisten, tot onze beschikking hebben.

Dit zijn onze belangrijkste uitgangspunten. Maar hoe brengen wij die in de praktijk? Hoe ziet het werk van een correspondent er precies uit? Voor wie nieuwsgierig is naar de werkwijze achter het platform dat je nu leest: daarover gaat dit stuk. Voor de snelle lezers onder ons, hier de belangrijkste ingrediënten op een rij:

  • Een correspondent bedrijft journalistiek vanuit het hart.
  • Een correspondent heeft een uitgesproken missie.
  • Een correspondent houdt een openbaar notitieboekje bij.
  • Een correspondent werkt samen met deskundige lezers.
  • Een correspondent deelt zijn of haar leercurve, van eerste vraag tot belangrijkste inzicht.
  • Een correspondent gelooft dat we de wereld kunnen begrijpen én veranderen.

De bron: journalistiek als overtuiging

Een correspondentschap begint niet met hoge cijfers op een prestigieuze opleiding of een indrukwekkend cv vol belangrijke banen. Een correspondentschap begint in het hart. Daar ligt de kiem van wat wij het belangrijkst vinden in iedere correspondent: onverzadigbare nieuwsgierigheid, oprechte betrokkenheid en een sterk ontwikkeld moreel kompas.

Journalistiek is namelijk niet alleen een baan, maar een overtuiging. Niet slechts een methode, maar een kunstvorm. Wie een kwast kan vasthouden, kan leren schilderen – maar het is de ziel erachter die het tot kunst verheft. Hetzelfde geldt voor journalistiek: iedereen met een pen en een blocnote kan een verhaal optekenen – maar waarom je het vertelt, is wat het journalistiek maakt.

Dit is de belangrijkste reden dat een correspondent bij ons vrij is in het bepalen van zijn journalistieke agenda. Goede journalistiek wordt niet ingegeven door een nieuwsagenda van buiten of een hoofdredactie van boven, maar door een diepgevoelde noodzaak van binnen.

Zo maakt onze zich zorgen om privacy, wat hij ‘het meest bedreigde grondrecht van onze tijd’ noemt; ligt onze wakker van ‘de twee vliegtuigen vol doden die iedere week vallen in het Europese verkeer’; trotseert onze levensbedreigende situaties om ‘de meest hulpeloze mensen op aarde een stem te geven’; heeft onze naar eigen zeggen ‘geen eetstoornis, maar een meetstoornis’ en rust onze niet voordat ‘de kleinste minderheid op aarde’ (de mens) zich bewust is van ‘al het wonderbaarlijke niet-menselijke leven dat ons omringt’.

Het begin: de journalistieke missie

Een goede correspondent heeft dus, zoals je ziet, veel weg van die ene bijzondere leraar die je je nog steeds herinnert van de middelbare school. Die docent die niet slechts braaf het curriculum afliep en jou het lesboek uit je hoofd liet leren, maar die zijn of haar fascinatie, kennis en opwinding aan jou wist over te brengen en in jou wist aan te wakkeren. Zo geldt ook voor een correspondent: die maakt niet alleen nieuws, die maakt nieuwsgierig.

Een correspondent maakt niet alleen nieuws, die maakt nieuwsgierig

Bij het zoeken naar nieuwe correspondenten vragen we ons dan ook bovenal af: is iemand een bevlogen persoonlijkheid die onze leden graag zouden willen volgen in zijn journalistieke zoektocht? Kan deze persoon helder verwoorden waarom zijn fascinaties en interesses belangrijk zijn voor iedereen? Heeft hij expertise in het onderwerp opgebouwd? En is hij in staat deze kennis, passie en betrokkenheid over te brengen op anderen?

Een correspondentschap begint dan ook altijd met een missiestuk. Daarin doet een correspondent uit de doeken wat hij wil onderzoeken, op welke vragen hij een antwoord hoopt te vinden en wat hij daarmee hoopt te bereiken. Zo’n missie luidt nooit ‘het nieuws verslaan’, want dat is op zichzelf geen missie, dat is slechts een methode. Nee, een mission statement geeft lezers een gevoel van urgentie en richting: ‘Dit is waarom ik het belangrijk vind en dit is wat ik hoop te bewerkstelligen.’

Missiestukken van correspondenten zijn altijd onpartijdig en onderzoekend van aard, maar nooit ‘neutraal’. In plaats van ‘objectiviteit’ te veinzen, zijn correspondenten juist open over hun wereldbeeld, beweegredenen en aannames.

Zo wil onze niet alleen ‘een stem geven aan mensen waar altijd over, maar nooit mee wordt gepraat’, maar ook kwalijke stereotypen die we koesteren over andere mensen actief bestrijden. De missie van onze is niet alleen om de publieke kennis over de opwarming van de aarde te vergroten, maar ook om de overgang naar een samenleving gebouwd op duurzame energie te versnellen. En onze correspondent Privacy waarschuwt niet alleen voor de manieren waarop onze privacy wordt bedreigd, maar vertelt ook hoe je je ertegen kunt verzetten en beschermen.

De methode: het openbare notitieboekje

Heeft een correspondent zijn missie eenmaal helder verwoord, dan begint hij met het bijhouden van een openbaar notitieboekje. Een correspondent schrijft namelijk niet alleen ‘afgeronde verhalen’, zoals vaak gebruikelijk is bij traditionele kranten en tijdschriften, maar deelt via persoonlijke nieuwsbrieven, in podcasts en met tussentijdse updates ook het journalistieke werk dat eraan voorafgaat en erop volgt. Wij zien journalistiek als een proces, niet als een product.

Het doel van dit openbare notitieboekje is tweeledig. Ten eerste maakt de correspondent hiermee zijn vragen, onderzoeksmethoden en bronnen transparant voor zijn volgers, die zo inzicht krijgen in zijn of haar werkwijze. Deze transparantie is belangrijk in het opbouwen van een vertrouwensband tussen de correspondent en zijn volgers. Alleen ‘de feiten geven’ is namelijk niet genoeg om vertrouwen te kweken. Je moet als journalist ook verantwoording afleggen over je keuzes, en inzicht geven in je onderzoek.

Bij De Correspondent zien we journalistiek als een proces, niet als een product

Ten tweede biedt het transparant maken van het journalistieke proces ook de mogelijkheid voor lezers om aan dat proces deel te nemen. Ze kunnen hun eigen vragen, kennis en ervaringen delen met de correspondent. Die samenwerking met lezers is een cruciale pijler van De Correspondent. Wij geloven namelijk dat honderd lezers altijd meer weten dan één journalist. Wij zien ons ‘publiek’ niet als passieve consumenten van informatie wier aandacht je moet ‘trekken’ met sensationele koppen, maar als de grootste onaangeboorde goudmijn aan expertise die de journalistiek tot haar beschikking heeft.

Het doel: de kennis van lezers aanboren

Het is dan ook een van de belangrijkste taken van een correspondent om die bron van kennis en ervaringen aan te boren en aan te wenden voor zijn journalistiek. Een correspondent spendeert zeker 30 tot 40 procent van zijn tijd aan het interacteren met leden en lezers – niet als ‘extra’ werk, maar als vast onderdeel van het werk.

Deze interactie vindt grotendeels plaats in de bijdragensectie, waar correspondenten gerichte vragen stellen aan leden met een specifieke deskundigheid, of waar ze juist vragen beantwoorden van nieuwsgierige leken. Dit doorlopende gesprek is de grondstof van ieder correspondentschap. Geregeld schakelen correspondenten ook de hulp in van die we verzamelen in onze immer groeiende digitale rolodex.

Zo openbaarde onze dankzij leden interne documenten waaruit bleek dat en actie ertegen frustreert; organiseerde onze samen met leden het in Nederland ooit; scheen samen met leden een licht op systematische misstanden in de onderzocht onze samen met honderden lezers hoe en stapte onze samen met duizenden leden over

Het resultaat: inzicht geven in hoe de wereld werkt

Door samen te werken met lezers zijn we beter in staat onze belangrijkste belofte waar te maken – een ‘medicijn tegen de waan van de dag’ te zijn. Want om niet alleen te vertellen wat er vandaag gebeurt maar ook wat er elke dag gebeurt, heb je de hulp nodig van de mensen die deze realiteiten dagelijks ervaren.

Wie weet er immers meer van de misstanden in de gezondheidszorg dan duizenden dokters, ziekenhuismedewerkers en patiënten? Wie heeft meer verstand van de toekomst van ons onderwijs dan duizenden leraren, leerlingen en ouders met schoolgaande kinderen? En wie kan ons beter wegwijs maken in de wereld van de problematische schulden dan de schuldhulpverleners, de deurwaarders en de mensen met schulden zelf?

Een correspondent deelt zijn journalistieke zoektocht van begin tot eind

Bij De Correspondent hebben we ook een naam voor deze journalistieke kennisuitwisseling tussen correspondent en publiek: je leercurve delen. In plaats van achter de schermen bronnen te spreken, feiten te verzamelen en pas verslag uit te brengen als je je conclusies getrokken hebt, deelt een correspondent zijn journalistieke zoektocht van begin tot eind – van de inspiratiebron tot de belangrijkste conclusies.

Zo krijgt de lezer niet alleen steeds meer inzicht in het onderwerp, maar leert zij ook de correspondent zelf beter kennen. Correspondent delen hun inzichten én hoe deze hun mening over hun onderwerp of perspectief op de wereld hebben veranderd.

Zo zag onze correspondent Mobiliteit de elektrische auto’s van Tesla lange tijd als heilige graal, totdat ze ervan overtuigd raakte dat de toekomst van ons transport niet door auto’s zou moeten worden bepaald; dacht onze correspondent Schulden eerst dat zijn geboorteland Nederland geen echt armoede kende, tot hij de gedupeerden van de vaderlandse schuldenindustrie leerde kennen; was onze correspondent Zelfverbetering ervan overtuigd dat zelfhulp de snelste weg naar meer geluk was, totdat hij besefte dat zijn opvatting te individualistisch was; en geloofde onze dat racisme meer verleden tijd dan actualiteit was, totdat hij zich bewust werd van zijn witte blik op de werkelijkheid.

Door transparant te zijn over het eigen wereldbeeld en openlijk te vertellen hoe dat wereldbeeld verandert door zijn eigen journalistieke onderzoek, versterkt een correspondent de vertrouwensband met zijn lezers. Dat is broodnodig, want wereldwijd staat het vertrouwen in journalisten op losse schroeven. Door ook te vertellen wanneer ze van mening zijn veranderd, laten correspondenten bovendien zien geen journalistiek te bedrijven vanuit bepaalde ideologische dogma’s – een bron van veel wantrouwen jegens traditionele media.

Tegelijkertijd proberen we ook de diversiteit in onze bijdragensectie te vergroten. Dat vinden we zelfs zo belangrijk, dat we een fulltime gespreksredacteur in dienst hebben wier taak het is om deskundigen met verschillende perspectieven uit te nodigen hun kennis met correspondenten en leden te delen.

Het streven: een betere wereld voor iedereen

Correspondenten veranderen door hun journalistieke onderzoek uiteindelijk niet alleen zelf van mening, als organisatie doen we dat ook. Zo zijn we door onze verhalen over de datahonger van techbedrijven en overheden de privacy van onze leden veel belangrijker gaan vinden. Daardoor zijn we afgestapt van Google Analytics, hebben we het aantal trackers op onze site geminimaliseerd en hebben we .

Hetzelfde geldt voor ons klimaatbewustzijn: dankzij onze verhalen over de gevaren van de opwarming van de aarde zijn we ook onze eigen bedrijfsvoering gaan verduurzamen. Zo compenseren we nu al onze CO2-uitstoot in tienvoud en werken we met experts samen om ons kantoor energieneutraal te maken.

En daarmee zijn we aangekomen bij wat wij als de kern van een correspondentschap beschouwen: het geloof in de mogelijkheid van vooruitgang. Waar nieuws ons vaak cynisch, verdeeld en slechter geïnformeerd achterlaat, geloven wij dat journalistiek ook kan bijdragen aan ons begrip van de wereld en voor elkaar – en daarmee aan een betere wereld.

Door kennis en ervaringen met elkaar te delen, kunnen we inzicht krijgen in de belangrijkste structuren en ontwikkelingen van onze tijd. Via die inzichten kunnen we doorgronden hoe de wereld werkt. En als we kunnen doorgronden hoe de wereld werkt, kunnen we die wereld ook veranderen. Dat is waar een correspondentschap om draait.

Meer lezen?