Extra regels en wetten beschermen sekswerkers niet, normaal doen over sekswerk wél

Eén, twee, drie appjes, snel achter elkaar, een week voordat dit verhaal gepubliceerd zou worden.

‘Och heden. Wat is dit voor draak?’

‘Hoe kan dit nu weer?’

‘Ik ga jou je stuk niet door je neus boren, maar als dit was verschenen drie dagen voor ons eerste gesprek, had ik volmondig nee tegen je gezegd.’

Afzender: sekswerkactivist en hoofdpersoon van dit verhaal Yvette Luhrs, die ik afgelopen weken een paar keer heb geïnterviewd. Oorzaak van haar boosheid: een artikel van collega-correspondent Dimitri Tokmetzis, die bezig is met een onderzoek naar misstanden in de prostitutie.

In onze gesprekken hadden we het vooral over Luhrs activisme en haar ideeën over hoe we naar seks en sekswerk (kunnen) kijken. En over giftige en achterhaalde beeldvorming rond liefde en relaties, die wat haar betreft al vroeg het gelijkheidsideaal tussen man en vrouw ondermijnt. ‘Laat die kleine voorál lekker naar Belle en het Beest kijken, ja’, zegt Luhrs cynisch. ‘Bruut in pak ontvoert hulpeloos meisje, dat vervolgens verliefd wordt op haar kidnapper. En boven op dat Stockholm-plot plakt Disney nog even de boodschap dat mannen lelijk mogen zijn, maar vrouwen liever niet. Top.’

En nu had De Correspondent een verhaal gepubliceerd dat haar ergert: niet vanwege het onderwerp maar vanwege het frame.

Luhrs verkent de grenzen van wat seks en opwinding kunnen zijn

Luhrs (33) drinkt cappuccino’s met havermelk en spreekt kalm en zelfverzekerd, zich ogenschijnlijk steeds bewust van hoe haar woorden uitgelegd kunnen worden. Ze is net terug van een reis die leidde langs Nigeria en Turkije, waar ze lokale sekswerkers en activisten sprak voor een boek over de positie en rechten van sekswerkers wereldwijd.

Ze deed mediastudies, specialiseerde zich in porn studies en schreef haar scriptie over het belang van alternatieve porno; de seksfilm die niet de eeuwige stereotiepe man-vrouwrolverdeling blijft recyclen, maar die de grenzen verkent van wat seks en opwinding kunnen zijn.

Luhrs: ‘Hoe breder ons begrip is van wat seks is of mag zijn, hoe veiliger mensen hun seksualiteit kunnen gaan ontdekken en beleven. En als je altijd maar één soort seks ziet, kunnen jouw voorkeuren afwijkend of verkeerd lijken. Heel stom. Seks mag privé zijn, maar zou nooit als een geheim moeten voelen... Tenzij je juist dat weer opwindend vindt, haha.’

Hoe breder ons begrip is van wat seks is of mag zijn, hoe veiliger mensen hun seksualiteit kunnen gaan ontdekken en beleven

Sinds 2010 maakt Luhrs zelf ook pornofilms en werkt ze als webcam-performer. Ook schrijft ze regelmatig opiniestukken^* over de industrie van binnenuit. In 2016 werd ze voorzitter van sekswerkbelangenvereniging Proud, waar ze toen al een jaar lang media te woord stond namens de beroepsgroep. Ze stopte er onlangs mee. Te weinig afstand, te veel slapeloze nachten.

Toch zal ze nooit stoppen met vechten voor een veiliger en vrijere seksindustrie. ‘Sekswerk is werk. Of we het nu leuk of stom, geil of verschrikkelijk vinden.’ Op persoonlijker niveau: ‘Het leven is al zinloos genoeg, misschien kunnen we nog iets betekenen voor volgende generaties door onszelf seksueel te bevrijden.’

Dat vechten bestaat voor een groot deel uit het hervormen van ons beeld over sekswerk, vindt Luhrs.

En daarom appt ze boos. Dimitri Tokmetzis schrijft in zijn stuk dat hij onder meer in kaart wil brengen waar prostituees zijn gebleven die door scheve wetgeving (het sluiten van ramen) gedwongen werden ondergronds te gaan. De kop: ‘Met The Correspondent kunnen we mensenhandel en verborgen prostitutie in kaart brengen’.

Je deelt de zorg over sekswerkers die verdwijnen in het illegale circuit. Waarom steekt dit artikel je dan zo?

‘Dit stuk gaat niet over sekswerk, maar over mensenhandel. Sekswerk staat prominent in de kop maar wordt eigenlijk alleen gebruikt als bruggetje. Je collega versterkt hiermee, waarschijnlijk onbedoeld, het anti-sekswerk-discours. Als je het echt over mensenhandel wilt hebben, duik dan eens in de champignonteelt. Kijk eens naar het illegale schoonmakerscircuit. Maar mensenhandel bespreken moet altijd over de ruggen van sekswerkers. Er wordt van alles besloten over en veel geld verdiend aan het slachtofferschap van vrouwen.’

Het zogenaamde gevaar dat vrouwen lopen, wordt constant ingezet om hun vrijheden verder in te perken

En daarmee hebben we gelijk de kern van Luhrs’ activisme en feminisme te pakken. ‘Het zogenaamde gevaar dat vrouwen lopen, wordt constant ingezet om hun vrijheden verder in te perken.’ Een voorbeeld: de overheid wil mensenhandel aanpakken en stelt daarom een registratieplicht in voor sekswerkers. Maar sekswerk heeft een stigma. En daarom zal zelfs de meest gepassioneerde sekswerker soms zijn of haar gegevens niet openbaar willen maken.

Luhrs: ‘Het is gevaarlijk voor sekswerkers als de andere ouders op het schoolplein weten wat ze doen. Of hun huurbaas. Of een toekomstige werkgever. Mensen worden hun huis uitgezet, kinderen worden gepest of bij jeugdzorg aangegeven, werknemers worden ontslagen wanneer hun sekswerk uitkomt bij hun non-sexy job.’

Het gevolg is dat sekswerkers door zulke regels juist onder de radar gaan, zich niet registreren en vervolgens hun mond niet opendoen bij misstanden. Want nu zijn ze illegaal bezig.

Hoe zorgen we ervoor dat sekswerkers beschermd hun werk kunnen doen?

‘Kort samengevat: destigmatiseer en decriminaliseer seksualiteit en sekswerk, zodat sekswerkers zich in vrijheid en veiligheid kunnen bewegen. Stop de institutionele discriminatie tegen mensen die een seksuele service aanbieden en leg sekswerkers geen andere regels op dan andere professionals. Of, nog korter: geef sekswerkers dezelfde rechten.’

Dat kunnen dingen zijn, zegt Luhrs, als het mogen huren van een bedrijfsruimte, het kunnen helpen van een collega die in een uitbuitingssituatie zit, zonder angst dat de vergunning van het bordeel waar jullie werken wordt ingetrokken. Naar de politie kunnen stappen als er iets misgaat, zonder bang te zijn veroordeeld te worden. Maar ook: bedrijfskosten zoals persoonlijke verzorging kunnen aftrekken van je belastbaar inkomen. En vooral: het recht om met rust gelaten te worden.

Sinds het opheffen van het bordeelverbod in 2009 is de positie van sekswerkers juist verslechterd

Prostitutie is legaal in Nederland, maar, zegt Luhrs, het wordt sekswerkers via allerlei aanvullende wetten en regels vrijwel onmogelijk gemaakt om onbezorgd te kunnen werken. Sterker nog: juist de regels die sekswerkers moeten beschermen, bereiken soms het tegenovergestelde. Luhrs: ‘Sinds het opheffen van het bordeelverbod in 2000 is de positie van sekswerkers juist verslechterd.’

Huh, wat? Het opheffen van een verbod zou toch juist moeten betekenen dat iets legaler en dus makkelijker wordt?

Luhrs: ‘Om een bordeel te openen of als zelfstandige een seksbedrijf te beginnen, heb je een vergunning nodig van de gemeente. En die geven ze nauwelijks tot nooit meer af.’

Sinds de opheffing van het bordeelverbod is het aantal vergunningen met bijna de helft afgenomen, schat Luhrs. Waardoor een ernstig tekort aan legale werkplekken is ontstaan. En daarmee hebben de exploitanten nu een monopoliepositie. Zij bepalen op dit moment wie wel of niet toegang heeft tot een legale werkplek.

Omdat een sekswerker die via een exploitant werkt geen werknemer is, maar ook geen zelfstandige, wordt deze niet beschermd door het arbeidsrecht. Weglopen om voor zichzelf te beginnen is er in deze constructie ook niet bij. Dat maakt de sekswerkers kwetsbaar.

Maar met extra regels ‘om sekswerkers te beschermen’ hoef je bij Luhrs dus niet aan te komen. ‘Ik ontken niet dat in de seksindustrie ook uitbuiting en dwang plaatsvinden. Maar het continu herhalen van verhalen die sekswerk en mensenhandel een-op-een aan elkaar koppelen zorgt voor een gevaarlijk sentiment. Het versterkt het stigma.’

Tot zover haar probleem met het artikel van Dimitri, hoewel hij uiteindelijk eenzelfde doel nastreeft: een volledige decriminalisering van prostitutie.

Wat vooroordelen doen met sekswerkers

Kromme wetten en regels zijn volgens Luhrs maar de helft van de problemen die sekswerkers hebben. De andere helft is persoonlijker en minder duidelijk in kaart te brengen: de gevolgen van vooroordelen over sekswerk.

Hoe dat ongeveer werkt? Stel je een schoenenverkoper voor die vertelt over haar werkdag. Het was geen goede dag, ze had een vervelende klant die haar onbeschoft behandelde en niet weg wilde gaan.

Wat zou je haar adviseren?

Stel je nu een sekswerker voor. Het was geen goede dag, ze had een vervelende klant die haar onbeschoft behandelde en niet weg wilde gaan.

Wat is nu je eerste reactie?

Luhrs: ‘Tegen de schoenenverkoper zeggen we: hè, wat naar. Mensen zijn soms echt klootzakken. Tegen de sekswerker zeggen we: zie je wel, je moet stoppen met je werk. Het is gevaarlijk en eng en je bent zo kwetsbaar.’

Sympathie tegenover veroordeling, beide vanuit bezorgdheid maar met tegengesteld effect. Waar de schoenenverkoper zich gesteund zal voelen, zal de sekswerker de volgende keer haar mond houden over die vervelende klant.

Klagen over nare dingen op je werk is moeilijk als mensen er per definitie vanuit gaan dat de business waarin je werkt kwaadaardig is

Luhrs: ‘Klagen over nare dingen die gebeuren op je werk is moeilijk als mensen ervan uitgaan dat de business waarin je werkt per definitie kwaadaardig is.’

Dat leidt er ook toe dat sekswerkers hun mond zullen houden over andere persoonlijke zaken, omdat alles meteen in verband wordt gebracht met hun werk, zegt Luhrs. ‘Als je mentale issues hebt bijvoorbeeld, of nare jeugdervaringen, dan wordt dat meteen uitgelegd als "de reden waarom je voor sekswerk hebt gekozen", terwijl dat niet zo hoeft te zijn. Sekswerkers kunnen dus niet vrijuit praten over hun problemen. Dat de-valideert hun persoonlijke ervaringen.’

‘Maar weet je wat het is? Sekswerkers zijn net mensen. We hebben allemaal wel wat meegemaakt. Alleen wordt ons het recht daarover te praten ontnomen door anderen die zeggen: ‘Oh vandaar.’

Ook komt het volgens Luhrs vaak voor dat sekswerkers zich niet serieus genomen voelen door artsen en hulpverleners. ‘Een collega van me ging met een eczeempje naar de dokter. Voordat hij hoorde wat haar beroep was, zei de arts: "O joh, niks besmettelijks." Toen daarna haar werk ter sprake kwam, veranderde dat in: "O ja, dat is natuurlijk ook een vieze omgeving, je zult het daar wel opgelopen hebben." Door dit soort dingen mijden veel sekswerkers zorg, of ze verzwijgen hun werkzaamheden.’

Wat valt er te winnen bij het normaliseren van sekswerk?

‘Ten eerste een veilige wereld voor sekswerkers, en ten tweede een wereld waarin we grenzeloos en zonder schaamte van onze lichamen mogen genieten. Waarin we ’s ochtends aan onze collega’s bij het koffieapparaat zeggen: man, ik heb echt lekkere seks gehad gisteravond. En dat niemand dan proest.’

Je eigen lichaam is nooit vies

Zelf proest Luhrs niet snel, of althans niet uit ongemak. Ze is naar eigen zeggen al haar hele leven nieuwsgierig naar seksualiteit. Thuis werd ze voorgelezen uit het voorlichtingsboekje Flipje stelt vragen. Luhrs: ‘Flipje kreeg een broertje of zusje en wilde weleens weten hoe dat dan zat allemaal. Mijn vader was politieagent op de Wallen en mijn moeder heeft me van jongs af aan verteld dat mijn eigen lichaam nooit vies is. Dat tezamen zorgt denk ik voor een vrij liberale visie op het onderwerp.’

Op de middelbare school had ze voor het eerst seks. ‘Slechte seks, uiteraard, maar ik dacht wel meteen: hier zit wat in, ik ga dit oefenen. Na een tijdje voelde ik een soort trots dat ik bepaalde dingen deed, trucjes kon.’

‘Dat ik daar controle over had en voelde dat ik er goed in was – maar waar heb je het over als je 16, 17 bent? – werd een belangrijk deel van mijn identiteit. Zat ik daar, achter in de klas met mijn koptelefoon op te luisteren naar muziek van vrouwen die op een bepaald punt in hun leven sekswerk deden: Courtney Love van Hole,^* Kathleen Hannah van Bikini Kill...’

Maar ondanks het plezier dat ze er zelf uit haalde, wist Luhrs altijd dat een jonge vrouw beter niet openlijk kan vertellen over alle seks die ze heeft.

Luhrs: ‘Voor anderen was ik natuurlijk gewoon een slet. Ik ontwikkelde een soort systeem waarbij ik alleen seks had met mensen die niet direct in mijn persoonlijke kring zaten. Mijn promiscue gedrag werd afgekeurd en monogaam zijn kon ik ook al niet. Dus tussen die dingen was ik aan het navigeren.’

‘Ik wist dat het romantische, monogame jij-en-ik-tegen-de-rest-van-de-wereld voor mij niet bestond, maar ik wist ook niet hoe ik mijn wensen dan op een veilige manier in een relatie moest brengen. Pas toen ik tijdens mijn studie in aanraking kwam met de sex-positive scene, ging er een wereld voor me open.’

Wanneer wilde je van seks je beroep maken, als webcam- en pornperformer?

‘Er zat een bar op het Damrak, Teasers. Daar liepen de serveersters in strings en kon je shotjes van hun lichamen likken. Mijn vader werkte daar in de buurt als agent, en als ik hem na het winkelen ging opzoeken liep ik vaak langs die bar. Ik vroeg me dan weleens af waarom mensen ervoor kozen om juist daar te werken en niet wat meer uit het zicht. Waarom bij die brallende toeristen, als je ook wat meer achteraf kunt zitten? Ik was er gewoon nieuwsgierig naar en dat laatste voelde ergens wel als een optie.’

Het valt me steeds op hoe vervormd het beeld is dat veel mensen hebben van sekswerk

Luhrs zat in het tweede jaar van haar bachelor Media en Cultuur en wilde zich specialiseren in pornografie, vooral omdat ze porno wilde regisseren die meer overeenkwam met haar eigen seksleven. ‘Ik vond dat ik dan eerst ervaring voor de camera moest opdoen en begon als performer.’ Daarna werd ze regisseur, werkte ze voor pornozender Dusk, werd ze woordvoerder bij PROUD, rondde ze haar master af en ging ze webcammen.

‘Iedereen wil altijd weten wat mijn vader daar nou van vond. Ik ben altijd open geweest over wat ik doe en mijn familie kent en steunt me. Maar wat me steeds weer opviel: hoe beperkt en vervormd het beeld is dat veel andere mensen hebben van sekswerk. Daar werd het zaadje voor mijn activisme geplant.’

Ze wilde altijd beschikbaar zijn

Uiteindelijk werkte Luhrs zichzelf bijna over de kop als activist, omdat ze als voorzitter van PROUD altijd beschikbaar wilde zijn voor de pers. ‘Ik voelde de verantwoordelijkheid om de hele wereld anders te laten denken. Het gebeurt zo vaak dat je als sekswerker genuanceerd je verhaal doet en dat er dan een of andere sensationele rukker mee vandoor gaat, die alleen de grote ellende of spannende, gevaarlijke kanten belicht…’

‘Bedenk dan dat ik ineens op een positie zat waarin ik wél namens de beroepsgroep kon en mocht praten. Dat me hier een kans gegeven werd om ons verhaal te doen. Ik verloor mezelf er een beetje in, omdat ik het zo belangrijk vond om als beroepsgroep zichtbaar en benaderbaar te zijn.’

Luhrs doet het nu dus rustiger aan, maar haar werk is nog lang niet klaar.

Dus hoe beginnen we met het wegnemen van de vooroordelen over sekswerk − en scheppen we uiteindelijk een veiliger wereld voor sekswerkers?

‘Daarvoor kun je twee dingen doen. Eén: je beeld over seks en sekswerk kantelen. Twee: praktische actie ondernemen. Al is dat eerste niet noodzakelijk om het tweede te kunnen bereiken.’

‘Het is fijn als mensen vrijer gaan denken over seks, maar in de kern zou iedereen zich moeten kunnen scharen achter gelijke rechten voor sekswerkers − je persoonlijke mening over de aard van het werk zou daarin niet moeten uitmaken. Of ik nou elke dag fluitend of huilend aan de slag ga − het mag geen reden zijn om me te beperken. Ik vind mijn sekswerk persoonlijk heel leuk, maar mensen hoeven hun werk niet leuk te vinden om rechten te hebben.’

‘Dus... Hoe maken we een begin met destigmatiseren? En hoe kunnen we onze eigen ideeën over seksualiteit uitdagen? Een grote stap is volgens mij erkennen wat er mis is met de manier waarop we nu naar seks en relaties kijken. Mensen associëren seks en vrouwen met gevaar. Ik doe mijn sekswerk vanachter een webcam en toch krijg ik weleens de vraag: laat je mensen zo niet heel dichtbij komen?’

Ik schaam me niet voor mijn lijf, voor mijn orgasmes, voor mijn vulva

‘Maar wat is dichtbij? Ik schaam me niet voor mijn lijf, voor mijn orgasmes, voor mijn vulva. Ik zou niet weten waarom een close-up van mijn vagina intiemer zou zijn dan eentje van mijn gezicht. Mijn vulva is niet waardevoller of specialer dan andere delen van mijn lijf. Maar de regel is dat ik haar moet bedekken, en als je dat niet doet, mogen mensen blijkbaar ineens dichtbij komen.’

‘Ik loop niet met mijn blote billen over straat, ik snap heus wel dat daar speciale waarden aan zitten, maar een hand is niet anders dan een penis. En omdat ik er seksueel genot mee kan beleven, of ermee kan poepen, of ermee kan baren, plakken we er taboes op die bepalen of ik er iets wel of niet mee mag.’

Omdat ik met mijn lichaam genot kan beleven, of ermee kan poepen, of ermee kan baren, plakken we er taboes op die bepalen of ik er iets wel of niet mee mag

Luhrs is even stil, kijkt me strak aan. ‘Monogamie als ideaal houdt dat soort denkbeelden over onze lichamen, de seks die we mogen hebben en de onderdrukking van vrouwen in stand. Weet je wanneer al die ellende echt is begonnen? Toen we geen jager-verzamelaars meer waren, maar een landbouwsamenleving werden. Toen hadden mensen land en dieren en bestond er ineens zoiets als ‘bezit’. Dan gaat het uitmaken met wie je kinderen krijgt, omdat daar uiteindelijk je bezit naartoe gaat. Ik geloof dat een groot deel van de ongelijkheid die we ook nu nog hebben tussen man en vrouw daar begonnen is.’

‘Door mijn seksualiteit te kapitaliseren, verwerf ik mijn vrijheid voor een deel terug. Dat ligt ook ten grondslag aan mijn feminisme. Het feit dat ik met mijn lijf doe wat eigenlijk niet mag, maakt me los van de conventionele ideeën over de moeder, de vrouw, hoe ver ze mag gaan, welke seks ze mag hebben, wat ze als plezierig mag ervaren, wat ze mag inzetten voor haar eigen welzijn... Ik stel mijn eigen voorwaarden aan seks. En ik bepaal of ik het deel, of ik het aanbied.’

Neem je eigen denkbeelden over seks eens kritisch onder de loep

Je moet volgens Luhrs niet bang zijn om je eigen denkbeelden over seks eens kritisch onder de loep te nemen. ‘Er zijn twee gangbare posities tegenover sekswerk. Je kunt het zien als het meest lage dat nog met seks te maken heeft, of als de ultieme vrijheid. Ik ben het oneens met beide, we zijn meer gebaat bij een genuanceerd gesprek over sekswerk.’

‘Maar als we dat laatste willen bereiken, dan moeten we ons verhaal aanpassen over seks. Over hoe we liefhebben, relaties aangaan, ons lijf voelen als we opgewonden zijn, hoe we daarmee mogen dealen, welke plek we mogen innemen. En dan kom je bij de kern van wat er zo moeilijk is aan het kantelen van beeldvorming: dat mensen zelfkritisch moeten gaan zijn.’

Als we een genuanceerd gesprek over sekswerk willen, moeten we ons verhaal aanpassen over hoe we liefhebben, relaties aangaan, ons lijf voelen’

Tot zover de beeldvorming. Hoe kun je dit praktisch aanpakken?

Luhrs: ‘Begin ermee de sekswerker te geloven. Probeer de verhalen van sekswerkers te zien voor wat ze zijn. Zoals ik zei zijn sekswerkers vanwege het stigma en het beeld van vrouwen als slachtoffer vaak niet vrij om over zichzelf te spreken, omdat de reden dat ze kiezen voor sekswerk wordt geproblematiseerd.’

Maar voor sommige mensen die elders op de arbeidsmarkt niet of nauwelijks aan de bak komen, kan sekswerk volgens Luhrs een geweldige optie zijn om te werken onder eigen voorwaarden.

‘Denk aan ouderen, aan transvrouwen die al honderd keer gesolliciteerd hebben maar nergens worden aangenomen. Aan mensen met een chronische pijnstoornis, die maar twee uur per dag uit bed kunnen. Mensen met een bepaalde vorm van autisme, die ze belemmert fijn samen te werken met collega’s. Of sommige mensen met geestelijke problemen, zoals pleinvrees. Voor hen kan het juist ideaal zijn om sekswerk te doen omdat ze zelf hun regels en tijden bepalen, een eigen bedrijf kunnen runnen in minder tijd dan een reguliere baan zou kosten. Laten we hun verhalen zien voor wat ze zijn en daarmee ook de inclusiviteit van het werk erkennen.’

Grote kans dat je sekswerk associëert met angst, gevaar of schaamte. Maar denk voor jezelf. Wat is nu eigenlijk het probleem?

Ook roept Luhrs op om alleen te stemmen op politici die sekswerk volledig willen decriminaliseren. ‘Alles minder dan dat gaat niet werken. En let op hoe je zelf praat over sekswerk. Beeldvorming ontstaat heel subtiel en blijft door heel subtiele dingen in stand. Door jaren aan beeldvorming is de kans groot dat je sekswerk associëert met angst, gevaar of schaamte. Maar denk voor jezelf. Wat is nu eigenlijk het probleem?’

Ten slotte pleit Luhrs voor een nieuw standaardwerk seksuele voorlichting. ‘Als je begint met een gezond begrip van seks, wordt alles daarna een stuk makkelijker te bereiken. Hoofdstuk 1: wederzijdse instemming. Hoofdstuk 2: genot. Als iedereen dat snapt, zijn we al verder dan we nu zijn.’

En dan: ‘Laten we sekswerkers bevrijden. Nee, niet van hun werk, maar van onszelf en onze denkbeelden.’

Meer lezen?