Zonder de ‘gele hesjes’ gaat de groene omwenteling niet lukken

Hij begreep ze, bezwoer de Franse president Emmanuel Macron dinsdag. Zij, de gele hesjes, hadden de rekening gepresenteerd gekregen van decennialang verkeerd beleid.

Is het leven in de grote steden te duur? Trek naar de periferie, was hun verteld. Rijdt daar geen openbaar vervoer? Koop een auto. Is de benzine onbetaalbaar? Stap over op diesel.

En nu kregen die ‘gewone mensen’ met een kleine beurs in het Franse achterland het verwijt in gifbakken te rijden – en kregen ze een flinke taks op diesel voor de kiezen.

Hun protest was, zei Macron, een sociale noodkreet. Maar hij hoorde ook een ecologische noodkreet. Zijn opdracht was die twee te verzoenen. Hij wilde de beteugeling van de opwarming van de aarde gepaard laten gaan met een sociale omwenteling.

Retorisch gezien was het weer een sublieme Macroniaanse toespraak. De verantwoordelijkheid voor de ellende legde hij bij zijn voorgangers. Conform zijn stopwoord en même temps – tegelijkertijd – presenteerde hij zich als de man die alle kanten van het verhaal kent, die links en rechts wil overstijgen en de tegenstellingen wil overwinnen.

Alleen zweeg hij in alle talen over hoe hij het wil doen. Hoe hij, terwijl hij vasthoudt aan de hogere belasting voor diesel, toch rekening gaat houden met de noden van de gele hesjes. Hoe hij zal zorgen dat de ecologische omwenteling sociaal rechtvaardig is.

Bij de energietransitie dragen de zwakste schouders de zwaarste lasten

Sociale rechtvaardigheid, het is ook een van de slogans in de klimaatstrategie voor 2050 die de Europese Commissie een dag later presenteerde.

Het werkstuk maakte indruk. ‘Een belangrijke stap vooruit’, vond^* het doorgaans kritische Climate Action Network. Want de Europese Commissie legt de ambitie neer dat de Europese Unie in dik dertig jaar volledig klimaatneutraal is.

Een van de eurocommissarissen die deze blijde boodschap bracht, was de Slowaakse sociaaldemocraat Maros Sefcovic.

Begin 2017 ontmoette ik hem, toen hij in Gent een project bezocht ter bestrijding van energiearmoede. Dat had als ambitie de armsten bij te staan in het verbeteren van hun woning.

Want niet alleen in het geval van de dieselaccijns, maar ook bij de energierekening zijn het doorgaans de zwakste schouders die de zwaarste lasten moeten dragen. Mensen met weinig inkomen wonen zelden in moderne, goed geïsoleerde woningen voorzien van nieuwe technieken zoals de warmtepomp. Zij dreigen het eerste slachtoffer te worden als de belastingen op fossiele brandstoffen omhoog gaan.

Het Gentse project staat nu in de database van goede voorbeelden van het Energy Poverty Observatory dat Sefcovic begin 2018 oprichtte. Dat observatorium wil de vinger aan de pols van de energiearmoede in Europa houden en de lidstaten bijstaan bij de bestrijding ervan.

Ook Brussel lijdt aan de ziekte van Macron

Bij de persconferentie woensdag zei Sefcovic: ‘Ik ben er trots op dat sociale rechtvaardigheid geen afterthought is.’

Het is waar: in haar plan ‘Een schone planeet voor iedereen’ stelt de Europese Commissie het doel voorop dat de groene transitie eerlijk is en er geen EU-burgers en -regio’s bij achterblijven.

Ze onderkent dat de benodigde energieomwenteling vooral mensen met de lage inkomens kan treffen en de sociale en regionale verschillen in de EU kan doen groeien. Zo dreigt het gevaar dat regio’s waar nu kolen, olie en gas worden gewonnen klappen krijgen.

Je hoeft maar een kijkje te nemen in een stad als Charleroi om te zien dat het afscheid van oude industrieën diepe wonden kan slaan en het decennia kan kosten om weer een beetje overeind te krabbelen.

Goed dus dat Sefcovic cum suis dit onder ogen zien. Alleen lijden ook zij aan de ziekte van Macron: bij de vraag hoe ze voor sociale rechtvaardigheid gaan zorgen, blijven ze steken in gemeenplaatsen.

In de klimaatstrategie staat een glashelder groen doel, maar komen op de sociale vragen alleen vage antwoorden

De Commissie stelt dat steun voor een ‘rechtvaardige transformatie’ ontleend kan worden aan ‘de Europese Pijler van Sociale Rechten’. Maar vooralsnog is die pijler niet veel meer dan een lijst mooie, maar vrijblijvende principes, geen tastbaar beleid dat al vruchten afwerpt.

Principe één^* is dat iedereen recht heeft op goed onderwijs en steun bij het verkrijgen van de juiste vaardigheden om mee te komen in de maatschappij. In de klimaatstrategie herhaalt de Commissie dat in het gebruikelijke jargon: ‘Investeren in reskilling and upskilling van onze bevolking is essentieel om te zorgen dat we niemand achterlaten.’

Prachtig. Maar is daar dan extra geld voor? Hoe gaat de Commissie Charleroi en ook Katowice helpen de bevolking te herscholen?

In die Poolse stad begint zondag de grote klimaatconferentie van de Verenigde Naties. Het is een symbolische locatie. Katowice is de thuishaven van het grootste staatsbedrijf in de steenkoolindustrie van Polen. Hoe gaat Europa de verdeelde Polen^* overtuigen dat ze afscheid moeten nemen van de kolen? Hoe gaat ze de mijnstad helpen een nieuwe toekomst te vinden?

In de klimaatstrategie staat een glashelder groen doel, maar komen op de sociale vragen alleen vage antwoorden.

De hemel is voor later

Enkele uren voordat de Commissie haar klimaatstrategie presenteerde, liet GroenLinkser Bas Eickhout bij een persontbijt zijn licht erop schijnen. Eickhout, die afgelopen weekend samen met de Duitse Ska Keller is verkozen als lijsttrekker van de Groenen bij de Europese verkiezingen van komend voorjaar, toonde zich een koele minnaar van het ‘plan voor een schoon Europa’.

Het stemde hem optimistisch dat de Commissie concludeert dat de overgang naar een netto-nul-uitstoot in 2050 per saldo de economie goed doet en extra werkgelegenheid oplevert. Maar hij was teleurgesteld dat ze alleen naar de verre toekomst keek en de doelen voor de kortere termijn niet aanscherpte.

Afgelopen week verscheen ook een alarmerend rapport^* van het milieubureau van de Verenigde Naties. Het laat zien dat in 2017 de mondiale uitstoot van broeikasgassen voor het eerst in vier jaar is gestegen – en dat de huidige inspanningen lang niet genoeg zijn om het doel van Parijs te halen dat de aarde tegen het einde van de 21e eeuw hoogstens twee graden is opgewarmd.

Onder verwijzing naar die bevindingen zei de klimaatcommissaris Arias Miguel Cañete dat ‘de emissies moeten worden teruggebracht met veel meer urgentie’. Maar de conclusie dat Europa sneller aan de bak moet, wilde hij niet trekken.

‘We kunnen de hemel op aarde scheppen, maar we beginnen er over tien jaar aan’, becommentarieerde Eickhout ironisch.

Dat uitstel was riskant, vond hij. Want ‘hoe langer je wacht, hoe meer negatieve emissies je in de tweede helft van deze eeuw nodig hebt’. Dat betekent dat je meer broeikasgassen uit de lucht haalt dan je erin brengt en dus zwaar inzet op de tot nu toe omstreden en weinig succesvolle^* technologie van de ondergrondse opslag van kooldioxide.

Waarom Macron dubbel in de fout gaat

De Europese Commissie durft zijn vingers niet aan politieke kwesties te branden, constateerde Eickhout. Vandaar dat het woord vlees bijvoorbeeld niet valt in het plan. Vandaar dat ze nauwelijks een woord vuil maakt aan gedragsveranderingen die nodig zijn. Vandaar dat ze zich niet waagt voor te stellen het doel voor 2030 aan te scherpen.

Bij het persontbijt vroeg ik zijn oordeel over wat Macron en ook de Europese Commissie de gele hesjes hebben te bieden bij de groene omwenteling.

Wat Macron en de Europese Commissie zouden moeten doen, is eerst de grote vervuilers aanpakken

Wat Macron heeft gedaan is ‘dubbel fout’, oordeelde Eickhout. De allereerste maatregel die Macron neemt om zijn klimaatagenda te verwezenlijken, is een belastingverhoging die de burgers raakt. En daarbij verzuimt hij te vertellen hoe de opbrengsten daarvan gebruikt worden voor investeringen die voor hen van nut zijn.

Wat hij en ook de Europese Commissie zouden moeten doen, is eerst de grote vervuilers aanpakken. Zij zijn verantwoordelijk voor het leeuwendeel van de uitstoot van broeikasgassen.

Maar bedrijven zijn er in Europa in de afgelopen jaren juist in geslaagd minder en minder belasting te betalen, stelde Eickhout.

Gaat de Commissie dat dan aanpakken? In de klimaatstrategie komt ze ook hierover niet verder dan vaagtaal. Er is behoefte aan ‘een eerlijke belastingpolitiek’, tekent ze op.

Wanneer dat een papieren belofte blijft, de gele hesjes de klappen blijven opvangen en de grote bedrijven zich blijven verrijken, wanneer de Macrons en Sefcovicen van Europa niet bewijzen dat sociale rechtvaardigheid voor hen écht iets betekent, dan geven ze populisten een gouden kans om de strijd tegen klimaatverandering weg te zetten als een elitair luxeproject dat ten koste gaat van de gewone man.