Hier is een nieuwe Krim in de maak

Mitra Nazar
Journalist, gespecialiseerd in de Balkan
Het standbeeld van Lenin voor het Transnistrische parlement in de hoofdstad Tiraspol. Foto: Hollandse Hoogte

Transnistrië, het rechterdeel van Moldavië, wil al 25 jaar bij Rusland horen. Russische troepen mobiliseren zich aan de grens van Oekraïne, wellicht om door te stoten. Wordt dit streepje land de nieuwe Krim?

Sinds de Russische annexatie van de Krim in Oekraïne, staan de schijnwerpers op Transnistrië. Het kleine niet-erkende strookje land, ingeklemd tussen Oekraïne en Moldavië met een half miljoen inwoners, zou wel eens de volgende plek kunnen zijn waar de Russische president Vladimir Poetin zijn pijlen op richt.

In Transnistrië wordt het nieuws uit Rusland en Oekraïne dan ook met bovengemiddelde interesse gevolgd. Transnistriërs willen niets liever dan zich aansluiten bij ‘moedertje Rusland.’ De voormalige Sovjet-provincie werd in 1990 eenzijdig onafhankelijk van Moldavië, maar wilde altijd al liever bij Rusland horen. Het moment waar ze bijna vijfentwintig jaar op hebben gewacht, komt met de dag dichterbij.

Illustratie: Momkai

Wat Poetin met de Krim deed, kan nu ook met Transnistrië gebeuren, is de overtuiging van velen hier. ‘Het is niet een kwestie van óf, maar wannéér we onderdeel van Rusland worden,’ zegt voormalig journalist en tv-persoonlijkheid nippend aan een glas witte wijn in een café in Tiraspol. Als de serveerster de fles in zijn glas leegschenkt, kijkt ze hem vragend aan. Naar Russisch bijgeloof mag degene die de fles leegt een wens doen. ‘Wij hebben hier maar één wens,’ glimlacht Nik. ‘Terugkeren naar het moederland.’

Tot voor kort konden weinig Europeanen Transnistrië aanwijzen op de wereldkaart. Daar bracht commandant van NAVO-troepen in Europa, generaal Philip Breedlove, afgelopen zondag verandering in. Hij liet de naam Transnistrië vallen toen hij waarschuwde voor een mogelijke verdere Russische opmars richting Zuidwest-Oekraïne. ‘Er staat een aanzienlijke troepenmacht paraat aan de oostelijke grens van Oekraïne, klaar om naar Transnistrië op te rukken zodra wordt besloten dat dat nodig is,’ zei hij tijdens het Brusselse ‘En dat is zorgwekkend.’

Er staat een aanzienlijke troepenmacht paraat aan de oostelijke grens van Oekraïne, klaar om naar Transnistrië op te rukken zodra wordt besloten dat dat nodig is

Breedloves boodschap werd door wereldwijd geïnterpreteerd alsof de Russen al met één been in Moldavië (en dus Transnistrië) staan. Wat hij bedoelde is: Transnistrië is één van de gebieden waar Rusland zich op zou kunnen gaan storten, en als Poetin Transnistrië wil, kan hij het krijgen.

Het ligt namelijk al volkomen in de Russische invloedssfeer. Bovendien zit er sinds de oorlog in 1992 permanent een bataljon van 1.500 Russische soldaten. Weliswaar onder de vlag van ‘vredestroepen,’ die er volgens de Russen nog zijn om de Transnistrische onafhankelijkheid te bewaken. Maar hun aanwezigheid draagt bij aan de zorgen van het Westen. Het zijn er méér dan op de Krim aanwezig waren voordat dat gebied geannexeerd werd.

En anders dan op de Krim, is de bevolking van Transnistrië praktisch unaniem in haar wens: in 2006 stemde maar liefst 97 procent voor aansluiting bij Rusland. ‘Als er deze zondag een referendum zou worden gehouden,’ zegt de lokale ondernemer en gids Andrey Smolenskiy, ‘dan weet ik zeker dat de uitkomst nog hoger zal zijn. Ik gok 99,9 procent.’

Tiraspol: Monument ter nagedachtenis aan slachtoffers van de burgeroorlog van 1992. Foto: Mitra Nazar

Wij horen bij Rusland

De recente geschiedenis van deze eigenwijze, afvallige Moldavische provincie is een onstuimige. In 1990, toen Moldavië nog onderdeel was van de toen op instorten staande Sovjet-Unie, verklaarde Transnistrië zich onafhankelijk. Transnistriërs vreesden een Moldavische aansluiting bij Roemenië en wilden daar niet bij horen. Transnistriërs voelden zich cultureel en taalkundig (het land kent geen andere officiele taal dan het Russisch) meer verbonden met Rusland en Oekraïne dan met Moldavië, waar men zich meer verbonden voelt met het aangrenzende Roemenië.

Moldavië liet de afscheiding echter niet zomaar gebeuren en in 1992 brak een korte maar hevige burgeroorlog uit. Met behulp van het Russische leger versloeg Transnistrië de Moldavische legertroepen, er vielen driehonderd doden. Het conflict eindigde in de stichting van een gedemilitariseerde zone langs de rivier Dniester, tot op de dag van vandaag gecontroleerd door de Russische vredestroepen.

Omdat Transnistriës onafhankelijkheid door geen enkel land erkend werd, zelfs niet door Rusland, bleef het onderdeel van Moldavië. Maar sinds het einde van de oorlog heeft dat land er niks te zeggen. Een Moldaviër kan via de vaste lijn zelfs niet met een Transnistriër bellen.

Transnistrië heeft alles wat een land nodig heeft: een grondwet, een president, een parlement en een leger. Op een uurtje reizen van de Moldavische hoofdstad Chișinău kom je de grens al tegen. Eerst een controlepost van het Moldavische leger, opgetrokken als reactie op de in hun ogen illegale grens even verderop. Daar staan Transnistrische legerofficieren met het hamer-en-sikkel-embleem op hun bovenarm. De ingang wordt gemarkeerd door een rood-groen gekleurde poort, in de kleuren van de vlag. In het midden de letters PMR, Pridnestrovskaya Moldavskaya Respublika (Pridnestrovië betekent ‘achter de rivier Dniester’), de Russische naam van het land.

‘Hou van je stad!’ staat op uithangbord in het centrum van Tiraspol. Foto: Mitra Nazar
De Russische legerbasis in Tiraspol, waar sinds 1992 rond de 1500 Russische soldaten zitten. Foto: Mitra Nazar

Zestig Leninbeelden

Als toerist binnenkomen is makkelijker dan het jaren geleden was. Toch, bij aankomst in Tiraspol dient de toerist zich wel eerst te melden bij het ‘immigratiebureau’ om uit te leggen wat de reden van het bezoek is. Journalisten lopen nog steeds tegen een muur van bureaucratie en wantrouwen aan. Een journalistenvisum moet twaalf dagen voor aankomst worden aangevraagd en worden goedgekeurd door de geheime dienst, die hier nog gewoon heet. Volgens bronnen binnen het ministerie van Communicatie worden de laatste weken veel visumaanvragen geweigerd.

Een journalistenvisum moet twaalf dagen voor aankomst worden aangevraagd en worden goedgekeurd door de geheime dienst, die hier nog gewoon KGB heet

Alles in Transnistrië ademt Rusland. De spreektaal is Russisch, het onderwijs is in het Russisch, producten in de supermarkt zijn Russisch. Meer nog dan in Rusland zelf, zijn vervlogen tijden van de Sovjet-Unie hier nog springlevend. De straten zijn breed en schoon en de lanen staan vol monumenten ter nagedachtenis aan gevallen soldaten in de ‘Grote Pattriotische Oorlog’ (zoals de Russen de Tweede Wereldoorlog noemen). Er is geen McDonalds en er hangen geen schreeuwende neon-reclameborden, zaken die in het moderne Rusland wel te vinden zijn.

Voor het presidentieel paleis in Tiraspol staat een immens standbeeld van Vladimir Lenin. Het is de grootste van de naar schatting zestig Lenin-standbeelden in Transnistrië. ‘Hier zal zo’n standbeeld nooit naar beneden worden gehaald, zoals in Kiev is gebeurd,’ zegt Smolenskiy trots.

Het zwarte gat van Europa

In Tiraspol is het Moldavische telefoonsignaal zwak. Hier belt men met de telefoonmaatschappij van de staat. Het controversiële conglomeraat Sheriff heeft een monopoliepositie. De supermarktketen, de tankstations, het voetbalstadion, de succesvolle voetbalclub (FC Sheriff Tiraspol), een tv-station en een aantal textiel- en broodfabrieken zijn allemaal in handen van Sheriff. Het bedrijf wordt er buiten Transnistrië, vooral in Moldavië, van beticht een dekmantel voor te zijn.

Op uithangborden langs de weg staan nauwelijks reclames, in plaats daarvan duikt de Transnistrische vlag met het met hamer-en-sikkel gedecoreerde wapen overal op. ‘Voor Sheriff hoeft geen reclame te worden gemaakt, er is toch niks anders,’ lacht Smolenskiy, die mij

In een land zonder internationale erkenning is het moeilijk te controleren wat er binnenkomt en naar buiten gaat. Transnistrië werd door internationale pers menigmaal ‘het zwarte gat van Europa’ genoemd, doelende op de georganiseerde misdaad, wapen- en drugshandel die in een dergelijk stateloos gebied gemakkelijk hoogtij vieren.

Moldavië, waar Transnistriërs als criminele separatisten worden gezien, vermoedt dat heel Transnistrië de bakermat van de Russische wapenindustrie vormt en een paradijs is voor smokkelaars. De EUBAM (Europese Unie’s Grensmissie) deed in 2005 onderzoek aan beide kanten van de grens en vond geen bewijs voor criminele handel.

‘Samen kijken we naar de toekomst.’ Een reclamebord van de Transnistrische voetbalclub FC Sheriff Tiraspol. Foto: Mitra Nazar

100 miljoen van Rusland

Transnistrië is arm, maar veel mensen geloven dat ze het niet slecht hebben. Ze beweren zelfs dat het er welvarender is dan in de rest van Moldavië, het armste land van Europa. Officiele cijfers over het Bruto Binnenlands Product voor Transnistrië bestaan niet. Maar er is gratis gezondheidszorg, gratis onderwijs en gepensioneerden (vanaf 55 jaar) krijgen 50 procent korting op producten en diensten, van boodschappen tot benzine.

Waarom de Transnistriërs zich zo graag bij Rusland willen aansluiten heeft niet alleen met een liefde voor het ‘moederland’ te maken. ‘Cultuur en identiteit zijn belangrijk,’ zegt Smolenskiy, die zelf drie paspoorten heeft; de Transnistrische, de Russische en de Moldavische. ‘De economische situatie bepaalt uiteindelijk het gedrag van de mensen. En Rusland brengt hier stabiliteit, meer dan Europa dat doet.’

De economische situatie bepaalt uiteindelijk het gedrag van de mensen. En Rusland brengt hier stabiliteit, meer dan Europa dat doet.

Transnistrië kan niet overeind blijven zonder financiële steun van Rusland, die naar schatting ruim 100 miljoen euro per jaar in het kleine landje stopt. ‘We kunnen niet bestaan als onafhankelijk land,’ zegt Smolenskiy ferm. Hij wijst op de scholen, de ziekenhuizen, de fabrieken die de Russen hier hebben neergezet. ‘Rusland heeft ons twintig jaar lang gevoed. Het is een teken dat ze achter onze mensen staat.’

Daartegenover staat Moldavië, een land dat maar weinig te bieden heeft. Moldavië heeft de zinnen gezet op het lidmaatschap van de Europese Unie en hoopt dit jaar het noodzakelijke handels- en associatieakkoord met Brussel te tekenen. Hoogtwaarschijnlijk geschiedt dat in april en kunnen Moldaviërs vanaf de zomer vrij reizen. Dat wil niet zeggen dat ze in de EU mogen blijven of werken.

Russisch paspoort steeds populairder

Op een kleine boerderij in het dorp Karagash, vlakbij Tiraspol, is Xenia (33) bezig het vlees te bereiden voor een barbecue met vrienden. Xenia is een Moldavische uit Chișinău met Russische roots. Eens per maand reist ze naar haar vriend Eugen, die hier in Transnistrië woont. ‘Ik voel me goed hier, beter dan in Moldavië,’ zegt ze. Xenia vertelt dat ze overweegt met haar zoontje naar Transnistrië te verhuizen.

‘Hier kan mijn zoon Russisch onderwijs krijgen, er is meer perspectief. Met een diploma van hier kan hij naar een Russische universiteit als hij dat wil.’ In Tiraspol is een universiteit, maar veel studenten kiezen ervoor aan een grotere universiteit in Rusland te studeren. Voor de beloftes van haar regering in Moldavië en de Europese Unie in Brussel heeft ze geen goed woord over. ‘Ze roepen het al jaren: binnenkort kunnen we zonder visum naar Europa reizen. Het zijn lege beloftes.’

Xenia wil haar Moldavische paspoort graag inruilen voor een Russische. Een Russisch paspoort aanvragen is niet eenvoudig, zegt ze. Daarom vraagt ze nu eerst het Transnistrische staatsburgerschap aan. Mocht Transnistrië in de nabije toekomst, net als de Krim, door Rusland geannexeerd worden, dan zit je goed met het - nu nog waardeloze - Transnistrische paspoort, beredeneert ze. Want in dat geval zijn alle Transnistriërs automatisch Russische staatsburgers.

Omdat het Transnistrische paspoort internationaal niet erkend wordt, hebben de meeste mensen twee, soms drie paspoorten. Eén derde van de Transnistriërs heeft ook een Russisch paspoort, dat betekent dat er ongeveer 200.000 Russen in Transnistrië wonen. De rest houdt de Moldavische of Oekraïense nationaliteit.

Een jongetje poseert bij een Russische tank met erboven de Transnistrische vlag in de stad Bender. Een monument ter viering van de onafhankelijkheid. Foto: Mitra Nazar

Maar het Russische paspoort lijkt steeds populairder te worden.Voor het Russische consulaat in Tiraspol staat elke dag een rij. Sasha, een 29-jarige advocaat met de Oekraïense nationaliteit, doorloopt de procedure om een Russisch reisdocument te krijgen. Hij wil nu Rus worden. ‘Oekraïne is een krankzinnig land geworden,’ zegt hij. ‘Ik voel me Russisch.’

‘Het wordt veel beter in Rusland’

Er zijn geen aanwijzingen dat Poetin zijn leger richting Transnistrië beweegt, toch heeft de Transnistrische nieuwbakken minister van Buitenlandse Zaken, Nina Stansky, nog eens kenbaar gemaakt dat Transnistriës officiële standpunt onveranderd is. ‘De wil van het volk op de Krim en in Transnistrië laat zien dat de Russische wereld zich aan het herenigen is. Deze wens voor hereniging is niet te stoppen.’

Maar zo ver is het voorlopig nog niet. Om Transnistrië te bereiken zal het Russische leger eerst heel Zuid-Oekraïne moeten doorkruisen, een stuk land van zo’n 450 kilometer ten westen van de Krim. Het is daarnaast de vraag of Transnistrië nu Ruslands prioriteit heeft; Poetin heeft voorlopig genoeg aan zijn hoofd in Oekraïne. Maar mocht zuidelijk Oekraïne ook Russisch grondgebied worden, dan is er een directe grens met Transnistrië. In dat geval is annexatie zo voltrokken.

In het piepkleine dorpje Chobruchi, tien kilometer van Tiraspol, luistert de gepensioneerde Natalia Darieva (59) naar een Russisch radiostation. ‘Ik heb het op het journaal gehoord,’ roept ze uit. ‘Iemand zei dat we eindelijk weer Russisch zullen worden.’ Derieva houdt een geit, een varken en wat kippen. Verder leeft ze van een pensioen van rond de 70 euro per maand. Als ze onder de Russische vlag zou leven wordt dat ongeveer 140 euro. Het leven is niet slecht, benadrukt ze een paar keer. ‘Maar het wordt veel beter in Rusland!’