Ze zeggen dat we in technologisch revolutionaire tijden leven.

In Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, dat de huidige technologische veranderingen lijken op de Industriële Revolutie van de negentiende eeuw. Dit soort transities, vertelde Putters, gaan vaak gepaard ‘met conflict, ontwrichting en geweld’.

Schrijfster dit weekend, ook in NRC, de huidige ‘online revolutie’ met de uitvinding van de drukpers. Deze leidde uiteindelijk tot ‘verdeeldheidspolitiek, tot verschrikkelijke religieuze oorlogen die Europa honderden jaren lang verscheurden’.

Wij dichten graag revolutionaire krachten toe aan nieuwe technologieën. En bijna even vaak lopen we tegen die vervelende natuurwet aan die voorschrijft dat wij de toekomst niet kunnen voorspellen.

Dit staat allemaal prachtig beschreven in een boek uit 2000 dat mij als journalist diep heeft beïnvloed en dat ik nu herlees. Hierin analyseert de Nederlandse filosoof Rein de Wilde de rol die technologie speelt in voorspellingen over de toekomst. De Wilde fileert de taal van de ‘voorspellers’ – consultants, wetenschappers, trendwatchers – en laat zien welke metaforen en beloftes ‘de toekomstindustrie’ gebruikt om haar versie van de toekomst te verkopen. En vooral: welke denkfouten hierin besloten liggen.

Gebrek aan historisch besef leidt tot onterecht geloof in profetieën

De toekomtsindustrie is machtig. Een gebrek aan historisch besef over technologie maakt ons vatbaar voor verhalen over de aanstondse revolutie. ‘Door de relatief geringe interesse voor de geschiedenis van de technologische cultuur’,schrijft De Wilde, ‘treden politici, beleidsmakers en burgers veel profetieën te weinig kritisch tegemoet.’

Ter illustratie: zes jaar geleden nog sierden teksten als de covers van invloedrijke tijdschriften. In De voorspellers beschrijft De Wilde ‘de geschiedenis van de toekomst’ en laat hij zien hoe vaak de voorspellers de plank misslaan terwijl hun voorspellingen voor waar worden aangenomen.

Door dit boek ontwikkelde ik een gezonde allergie voor de woordcombinatie ‘technologie’ en ‘revolutie’. Voor predikers van het technologische luilekkerland en voor keynote speakers die waarschuwen voor de naderende techno-apocalyps – die slechts af te wenden is als we ons vastklampen aan hun uitgestoken hand.

Door De voorspellers begreep ik beter waarom holle frasen over techologie zo veel invloed kunnen krijgen op politici, journalisten en beleidsmakers

Door dit boek begreep ik beter waarom holle frasen over techologie zo veel invloed kunnen krijgen op politici, beleidsmakers en journalisten en dat de voorspellers zo, via een omweg, de toekomst ook écht weten te beïnvloeden.

Ik dacht eraan toen ik met collega Sanne Blauw over de Smart City Expo in Barcelona liep. Daar zagen we de toekomstindustrie in optima forma en hoorden wij echo’s van de taal die De Wilde al in 2000 beschreef. deden we verslag van ons bezoek aan die beurs en in lieten we zien dat het mogelijk is weerstand te bieden aan de lokroep van de toekomstindustrie.

Met collega Jesse Frederik schreef ik over misschien wel hét hardnekkigste misverstand over Google en Facebook. Deze bedrijven willen ons doen geloven dat ze de toekomst kunnen voorspellen. Ze beloven hun klanten – adverteerders van allerlei allooi – dat ze weten wat wij willen, waar we op klikken en wat we gaan kopen. Een verleidelijk verhaal dat adverteerders graag geloven. Maar wie zich verdiept in de harde data, ontdekt dat dit vaker mythe dan werkelijkheid is.

Ik zal binnenkort uitgebreider schrijven over de trucs van de toekomstindustrie.Mocht jij mooie voorbeelden kennen, dan houd ik me zeer aanbevolen.

Surveillancekapitalisme

Een paar weken geleden verscheen van Shoshana Zuboff. Een boek dat al een hype was vier jaar voordat het verscheen. En die hype houdt stand: Zuboff is inmiddels vergeleken met en , recensenten roemen het boek in extatische bewoordingen.

In Surveillance Capitalism (meer dan zevenhonderd pagina’s dik) beschrijft Zuboff een nieuw economisch systeem. Het is een volgende fase van het kapitalisme, die draait om de handel in toekomstvoorspellingen (ja, daar zijn ze weer) over menselijk gedrag. Google is de uitvinder van dit model, dat Facebook verder verfijnde. En nu, zegt Zuboff, is surveillancekapitalisme hét systeem waar steeds grotere delen van de economie op draaien.

Ik volg Zuboff nu een paar jaar en ook ik zag reikhalzend uit naar dit magnum opus. Binnenkort schrijf ik een analyse van het boek. Spoiler: het valt mij nogal tegen. Voor de liefhebbers van extreem lange recensies: lees vast deze van

Mensen willen helemaal geen gepersonaliseerde advertenties

‘Mensen vertellen ons de hele tijd dat áls ze advertenties zien, ze willen dat die voor hen relevant zijn’, schreef Facebookbaas Mark Zuckerberg in een ingezonden brief in Hij herhaalt daarmee een mantra dat je vaker hoort in de online advertentiewereld: mensen wíllenop maat gesneden advertenties. Maar ook hier geldt dat wie in de data duikt een ander verhaal opvist. Dat is dat mensen helemaal niet Een meerderheid van de internetgebruikers vindt ze ‘invasief’, ‘eng’ en irritant,

Lees- en kijktips

  1. Goed dat en de acteurs van de Verleiders, die in een eerdere uitzending allemaal gekke dingen hadden gezegd over privacy, nu wel tegengas gaf (sterk verwoord door tafelheer Huib Modderkolk). Overigens vind ik het de redactie zwaarder aan te rekenen dat ze zoveel ruimte gaven aan complotquatsch dan dat de theatermakers die gekke dingen zeiden. Want zij zijn precies dat: theatermakers.
  2. Amerikaanse techbedrijven hebben de fossiele energie-industrie ontdekt. Google, Microsoft en Amazon richtten aparte divisies op voor olie en gas en werken samen met een paar grote spelers: ze bieden hun enorme rekenkracht en data-analysecapaciteiten aan om méér en efficiënter energie uit de grond te halen. Veelzeggend ook, want Big Tech klopt zichzelf vaak op de borst over hun groene energie-ambities.
  3. Het Britse parlement kwam met een uitgebreid en over nepnieuws, desinformatie en de rol van techbedrijven. Voor de liefhebber van de betere duiding: lees vooral
  4. Over nepnieuws gesproken: politicoloog Brendan Nyhan over de rol van nepnieuws tijdens de Amerikaanse verkiezingen, gebaseerd op zijn eigen onderzoek. Lekker ontnuchterend.
  5. van het Financieel Dagblad over de activiteiten van het Chinese techbedrijf Huawei in Nederland – dat wat mij betreft wel iets te veel meegaat met het ‘China is gevaarlijk’-frame.
  6. over hoe Uber (en andere taxidiensten) de publieke ruimte veranderen.
  7. Ten slotte: een over een Amerikaanse privacy-activist die al jaren strijdt tegen kentekenregistratiesystemen en die zelf door de politie werd aangehouden, uit zijn auto werd gehaald en onder schot werd gehouden. Foutje.

Aanvulling: de eerste leestip hierboven, over DWDD, is later aan deze nieuwsbrief toegevoegd