Waarom Julian Assange steun verdient

Julian Assange is opgepakt. Donderdagochtend haalde de Britse politie hem uit de Ecuadoraanse ambassade in Londen, waar hij zeven jaar verbleef.

Weinig mensen zijn zo controversieel als Julian Assange (1971), oprichter en roerganger van klokkenluiderssite WikiLeaks. Voor de een ‘n held, voor de ander een gevaarlijke gek. Winnaar van belangrijke journalistieke prijzen, beschuldigd van verkrachting en verraad. Geprezen om zijn activistische journalistiek, publiekelijk doodgewenst op Fox News.

WikiLeaks beleefde zijn hoogtepunt in 2010 en 2011, met een aantal hoogst relevante onthullingen – waarover zo meer. Maar ook vanuit het kleine, donkere ambassadekamertje waar Assange sinds 2012 woonde, wist hij consequent nieuws te maken. Met als hoogtepunt: de veronderstelde rol die WikiLeaks zou hebben gespeeld bij de verkiezing van Trump omdat het interne mails van de Democratische Partij publiceerde.

Assange zou hebben samengespannen met Trumps campagneteam, onder regie van Vladimir Poetin. Dit is nooit bewezen, maar het ooit overwegend positieve beeld van Assange is gekanteld.

WikiLeaks is minder relevant geworden

Ik volg WikiLeaks zo’n tien jaar. Ik begon als groot fan en bewonderaar. Maar ook mijn liefde is bekoeld. Ik vind de organisatie niet meer zo relevant als acht jaar geleden en sommige tweets en lekken van de afgelopen tijd meer dan dubieus.

Maar daar werd Assange donderdag niet voor gearresteerd, evenmin voor de eventuele rol bij de verkiezingen of de Zweedse verkrachtigszaak. En dat is belangrijk.

De Amerikaanse aanklacht tegen Assange draait om enkele van de grootste journalistieke onthullingen van het afgelopen decennium, toen de meeste journalisten nog geen afkeer van hem hadden maar juist in de rij stonden om met hem samen te werken.

Gezocht wegens samenzweren tegen de VS

Formeel is Assange om twee redenen gearresteerd.

De eerste reden is niet erg interessant. Assange schond in 2012 de Britse voorwaarden voor zijn vrijlating op borgtocht door de ambassade van Ecuador in te vluchten. Donderdagmiddag bevond een Britse rechtbank hem daar direct schuldig aan.

De tweede reden is een uitleveringsverzoek van de Verenigde Staten. De Amerikanen beschuldigen hem van een ‘samenzwering’ tegen de VS. Assange zou Chelsea Manning, een medewerker van het Amerikaanse leger, in 2010 geassisteerd hebben bij het kraken van een wachtwoord zodat ze geheime documenten aan WikiLeaks kon geven. Naar alle waarschijnlijkheid mislukte dit.

Manning had daarvóór al honderdduizenden geheime documenten aan Assange gegeven. Hoewel de aanklacht niet gaat over de publicatie van die documenten, bestempelen de Amerikaanse aanklagers het contact tussen Assange en zijn bron als ‘samenzwering’ tegen de staat. Onderdeel van de aanklacht is bijvoorbeeld dat zij versleutelde berichten naar elkaar mailden en dat zij maatregelen namen om te voorkomen dat Manning als bron van de documenten kon worden gezien.

Wat WikiLeaks betekende

De onthullingen op basis van de ‘Manningdocumenten’ waren ontzettend belangrijk. Een korte samenvatting:

• WikiLeaks kreeg wereldfaam toen het in april 2010 videobeelden uit 2007 publiceerde waarop te zien was hoe Amerikaanse militairen in Bagdad vanuit een helikopter burgers en Reuters-journalisten ombrachten. De militairen praatten met elkaar tijdens de aanval alsof ze een computerspel speelden. Ze maakten grappen en zeiden dingen als: ‘Oh, yeah, look at those bastards’. Om maximale impact te bereiken, monteerde WikiLeaks de ruwe beelden tot een film die het Collateral Murder noemde. Het werkte: de film domineerde dagenlang het wereldnieuws en gaf aan een groot publiek een nog niet eerder vertoond inkijkje in moderne oorlogsvoering.
• Medio 2010 onthulde WikiLeaks de ‘war logs’ over Afghanistan; de 92.000 verslagen van het Amerikaanse leger over de oorlog in Afghanistan. WikiLeaks werkte bij de publicatie van deze militaire rapporten samen met de internationale kranten The New York Times,The Guardian en Der Spiegel. Een paar maanden werkten dezelfde media mee bij de publicatie van de vierhonderdduizend war logs van de oorlog in Irak, het grootste lek van ‘geheime’ informatie uit de geschiedenis. De war logs van beide oorlogen lezen als een ooggetuigenverslag van oorlogen die door de Amerikaanse regering totaal anders worden voorgesteld. Uit de documenten bleek onder andere dat het aantal burgerslachtoffers in beide oorlogen vele malen hoger was dan gemeld, dat het Amerikaanse leger speciale moordcommando’s in de regio inzette en dat martelingen van gevangenen aan de orde van de dag waren.
• Eind 2010 volgde de laatste grote klapper: ‘Cablegate’ – de publicatie van 250.000 diplomatieke ambtsberichten van de Amerikaanse ambassades van over de hele wereld. Ook deze documenten werden gepubliceerd in samenwerking met een consortium van internationale media. Ze onthulden, onder meer, de diepgaande infiltratie van Shell in Nigeriaanse overheidskringen en lieten zien dat de Amerikanen op de hoogte waren van de brute mensenrechtenschendingen in Egypte onder president Hosni Mubarak, terwijl de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton op hetzelfde moment zei de Mubaraks ‘als vrienden van mijn familie’ te beschouwen.

Dit waren allemaal uiterst belangrijke verhalen. Vooral de documenten over de manier waarop de VS oorlog voerden, lieten een ander, minder rooskleurig beeld zien dan het verhaal dat de VS zelf vertelde. Cablegate gaf een fascinerend inkijkje in de controlekamer van grootmacht Amerika.

Niet voor niets wilden kwaliteitsmedia van over de wereld de Manningdocumenten publiceren. Tientallen media vulden er maandenlang hun kranten en programma’s mee.

De enige gepaste reactie voor al die gretige journalisten – waar ik ook mijzelf onder schaar – lijkt mij dan ook om de leveranciers van die documenten te steunen. Dat geldt in de eerste plaats voor Chelsea Manning – de échte klokkenluider – maar ook voor Julian Assange. Of je hem nou beschouwt als bron, klokkenluider, journalist of gek.

Daarbij: voor de Amerikaanse journalistiek schept een eventuele veroordeling van Assange een gevaarlijk precedent.

Het kan betekenen dat samenwerken met bronnen als Manning – en er alles aan doen om die bronnen te beschermen – gecriminaliseerd wordt. Met als mogelijk gevolg dat journalisten én bronnen wel zes keer nadenken voordat ze elkaar opzoeken.

En dat kan betekenen dat belangrijke informatie over de Amerikaanse overheid minder snel naar buiten komt. Enkele van de grootste journalistieke verhalen in de VS – denk: Watergate, de Pentagon Papers, Edward Snowden – waren onthullingen waarbij journalisten zich beschermd wisten door de wet en nauw samenwerkten met anonieme bronnen.

Ja, Julian Assange is een vreemde snuiter met vreemde opvattingen en, ja, op WikiLeaks is veel aan te merken. Maar bij deze zaak staat er veel meer op het spel.

Meer lezen?