Het was misschien de eerste keer dat ik live op tv iets zag wat eigenlijk niet kon: de eerste man op de maan. Het was in een jeugdherberg in Houston. Later zagen we de val van de Muur, twee militaire invasies in Irak, een paar tsunami’s, een ruimtesonde die verbrandde bij terugkeer in de dampkring.

Maandag moest ik even denken aan het tweede vliegtuig dat het World Trade Center binnenvloog. Kijken naar Dat kán helemaal niet.

In Zuid-Manhattan hing de weken erna een gruwelijke geur van verbrand vlees. Parijs ruikt naar houtskool. Dit is een gewone kathedraalbrand. Verschrikkelijk, maar niet de ondergang van het Avondland, evenmin het grote Paasoffensief van De Anderen.

Klokkenluider gaf stoot tot herstel

Frankrijk heeft eerdere rampen meegemaakt, ook met kathedralen. Die van Reims lag in de Eerste Wereldoorlog zwaar onder schot. Victor Hugo luidde met zijn Klokkenluider van de Notre-Dame in 1831 de noodklok over de verwaarlozing van de dierbaarste kerk van Frankrijk. Toen begon de restauratie die ‘onze’ Notre-Dame voor een deel gestalte gaf.

Ook nu was de Notre-Dame versleten, een afgesjouwd monument. Dertien miljoen bezoekers per jaar gaan niet ongemerkt aan een historisch gebouw voorbij. Het voorplein, waar tweehonderd jaar geleden een woonwijk voor moest wijken, is een tjokvolle selfie-plaza geworden.

Toen wij in de late jaren negentig in de stad woonden, maakten we iedere week een ommetje langs de rivier, over het Île Saint-Louis tot aan de brug naar het Île de la Cité. Daar heb je het mooiste zicht op de achterkant van de Notre-Dame. Met enige concentratie kon je er dromen over die dappere middeleeuwers die zonder hoogwerkers, niet altijd Arbowet-conform, het wonder van de gotiek hadden opgestapeld – waarschijnlijk via een netwerk van houten stellages, door Cees Nooteboom vergeleken met de lanceerinrichting van bovenmenselijke proporties op Cape Canaveral.

De Notre-Dame is niet het stukje Parijs waar Fransen graag afspreken. Zij blijven ver van de hunchback-T-shirts en de gooi-en-smijt horeca om de hoek. Het is ook niet de mooiste kathedraal van het land. Chartres, Reims, Rouen: er zijn er meer die als gebouw volmaakter zijn. Maar kom niet aan de Notre-Dame, de kathedraal van Frankrijk, midden in de Seine.

Macron zag z’n kans

Het was een symbool zoals je ze niet kan verzinnen: de belegerde president Emmanuel Macron zou maandagavond zijn grote toespraak houden ter afsluiting van vier maanden openbare debatten over de grieven van de Gele Hesjes. Hij schrapte zijn toespraak en liet zich naar de brand rijden. Met de blik omhoog op het vlammen spuwende kerkgebouw sprak hij woorden van nationale eenheid en deed hij de gelofte van herbouw.

Beter dan welke serie belastingmaatregelen ook.

Frankrijk is geen religieus en geen katholiek land. Daar vergiste ik me in, geboren met wat toen ik er in 1993 kwam wonen. Maar de hoofdkerk van rooms Frankrijk is wel het hart van het land, meer dan het of de Eiffeltoren, die in een Franse cartoon een beschermende arm om zusje Notre-Dame legt en zegt: het komt wel goed.

Als de toeristificatie van de kathedraal Amerikaanse miljoenen oplevert, met dank aan de Disney-versie van Victor Hugo’s blijkt het begrip werelderfgoed geen loos idee te zijn. Zoals het geen lege kreet is dat kathedralen Europeanen met elkaar verbinden. Dresden, Coventry, St. Paul’s: we hebben er heel wat kapot gemaakt, en vaak in een of andere vorm herbouwd. Het zijn even zo veel lieux de mémoire.

Een werelds kerkgebouw

In een werelddeel waar diepe gelovigheid en afhankelijkheid van bovenaardse krachten heeft plaatsgemaakt voor afhankelijkheid van wereldwijde technologische, commerciële, politieke en religieuze krachten die geen boodschap hebben aan de Verlichting, zijn gemeenschappelijke symbolen steeds belangrijker.

De Notre-Dame heeft die functie in eigen land bekwaam vervuld. Toen het verstand de taak van het geloof leek over te nemen, boog de kerk mee, om later weer naar het hogere te neigen. Het is niet voor niets dat miljoenen zich verdringen voor Barcelona’s eeuwig onaffe Sagrada Familia – daar ziet de een de vrucht in van menselijke samenwerking en kerkelijke crowdfunding, de ander een architectonische bevrijding van traditionalisme en classicisme.

De geschiedenis van kathedralen is die van Europa. Men begon te zwoegen met een idee, dat gaandeweg veranderde, naarmate de techniek vorderde en de mensen meer wilden; nieuwere gotiek, meer licht.

Eeuwen later dwongen oorlogen en andere rampen tot herbezinning: willen we hetzelfde soort samenleving en dezelfde architectuur, of iets radicaal nieuws? Nieuwe inspiratie werd losgemaakt door tegenslagen. Kerken en kathedralen waren symbolen van Europa’s voortgaande vernieuwing. Meestal voortbouwend op wat er was.

Symbool van Europa’s vitaliteit

De honderden miljoenen, beloofd voor de herbouw, in Parijs. Het dreigt een Bal van Rijkaards te worden met VIP-tafeltjes rond het altaar bij de heropening. Hopelijk ziet Macron kans om de Gele Hesjes een stem en een tafel te bezorgen. En schept hij de ruimte om te bezien of hedendaagse architectuur de Notre-Dame kan herscheppen in een symbool van Europa’s vitaliteit.

Opdracht aan de Europese Centrale Bank: vervang die bloedeloze eurobiljetten, met fantasiebruggen ontworpen door een commissie, door een gloedvolle nieuwe serie met echte kathedralen en bruggen. Te beginnen met een 50-euro biljet van de stralend gerestaureerde Notre-Dame de Paris.

Wil je op de hoogte blijven van mijn artikelen? Elke zaterdag mail ik een Politieke Weekbrief waarin ik samenvat wat me de afgelopen politieke week opviel en wat er staat te gebeuren, in Nederland, Europa en de VS. Wil je die ontvangen en mijn Politieke Dagboeken en andere verhalen in je inbox krijgen? Meld je dan aan! Schrijf je hier in!