Klimaatverandering is het grote verhaal van onze tijd dat alles zou moeten domineren

Klimaatverandering was zo’n probleem waar ik me heus wel zorgen over maakte.

De aarde warmt op, natuurlijk. Je weet wat je ervan moet vinden. Soms knaagde het als ik het vliegtuig pakte of m’n tanden in een broodje kaas zette. Maar ondertussen stemde ik op de juiste partijen. Draaide ik de thermostaat weleens wat lager. Bewees ik lippendienst aan de kwestie als ik over mijn eigen stokpaardjes begon (wist je bijvoorbeeld dat minder werken ook goed is voor de planeet?).

Toch verstreken de meeste dagen zonder dat ik één gedachte wijdde aan het klimaat. In mijn hoofd was het slechts een van de vele thema’s waar een mens zich druk over kan maken. Klimaatverandering? Best belangrijk. Maar ongelijkheid en belastingontwijking, burn-outs en Trump zijn ook erg. En wie zich daarover opwindt, krijgt meer retweets.

Het grootste kwaad is al geschied

Pas sinds kort krijg ik het klimaat niet meer uit mijn hoofd. En pas sinds kort kijk ik verbouwereerd terug op mijn eerdere gelatenheid. Het begon met een verzoek van collega Jelmer Mommers. Hij vroeg me kritisch mee te lezen met zijn boek over klimaatverandering, dat in juni zal verschijnen. Het was de aanleiding om me voor het eerst verder te verdiepen in de klimaatwetenschap.

Ik heb een paar weken verdwaasd rondgelopen.

De feiten over klimaatverandering zijn niet ongemakkelijk, ze zijn verbijsterend. Sinds mijn geboortejaar, 1988, heeft de mensheid meer broeikasgassen uitgestoten dan in de 250 jaar ervoor. Ik ben nu 31. Gedurende mijn leven is het grootste kwaad al geschied. De vijf heetste jaren – sinds we zijn gaan meten – waren 2014, 2015, 2016, 2017 en 2018.

We hebben nog één generatie om het tij te keren. En we doen niet een beetje te weinig. We doen veel en veel te weinig. De mensheid heeft nog nooit zoveel broeikasgassen uitgestoten als het afgelopen jaar. Het is alsof we op een storm afrijden, onze gordel los doen, en het gaspedaal nog wat dieper intrappen. Het enige wat in de afgelopen jaren echt heeft geholpen om de mondiale uitstoot íets te beperken, was de financiële crisis.

Als we zo doorgaan, zal een groot deel van Nederland opgegeven moeten worden

Inmiddels stevenen we af op een wereld die in 2100 3 tot 4 graden warmer zal zijn. Er is een serieuze kans dat we boven de 5 of 6 graden uitkomen. Om je een idee te geven: tijdens de laatste ijstijd was de wereld ongeveer 5 graden kouder.

En het is niet alsof de opwarming zal stoppen in 2100. Integendeel, tegen die tijd verandert het klimaat nog sneller omdat er meer broeikasgassen in de atmosfeer zullen zijn en er sprake is van vele zelfversterkende processen. Meer warmte betekent bijvoorbeeld minder ijs, minder ijs betekent minder gereflecteerd zonlicht, wat de boel weer verder opwarmt. Verschillende klimaatwetenschappers noemen de tweeëntwintigste eeuw al de ‘century of hell‘.

Hittegolven. Bosbranden. Orkanen. Stormen. Waterschaarste. Vluchtelingenstromen. Op veel plekken is het reeds begonnen. Als het over Nederland gaat, is het de vraag hoe lang het nog bestaat. In Vrij Nederland stond onlangs een gortdroge analyse met professors die dingen zeiden als: ‘Als we zo doorgaan, zal een groot deel van Nederland opgegeven moeten worden. (...) En al binnen tien of twintig jaar zullen we de vaststelling kunnen maken dat dat punt gepasseerd is.’

De komende jaren zijn bepalend

In de komende decennia zullen we beslissen over ons lot. In de geschiedenis van het leven op aarde zijn er vijf periodes geweest waarin soorten massaal uitstierven.

• 444 miljoen jaar geleden stierf 86 procent van de soorten uit
• 375 miljoen jaar geleden 75 procent
• 251 miljoen jaar geleden 96 procent
• 200 miljoen jaar geleden 80 procent
• 66 miljoen jaar geleden 76 procent

Slechts één van deze massa-extincties, de laatste, werd veroorzaakt door een meteoor die de aarde raakte. Alle andere zijn veroorzaakt door klimaatverandering. (Op dit moment zitten we midden in een zesde extinctiegolf. Een miljoen soorten wordt met uitsterven bedreigd.)

Om de opwarming te beperken tot 1,5 graden moeten we de mondiale uitstoot in 2030 gehalveerd hebben, en in 2050 naar nul hebben gebracht. Dat zeg ik niet, dat zegt het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), de VN-organisatie met honderden experts van over de hele wereld.

In 2030 al dus. Over elf jaar. De komende decennia zouden er zo uit moeten zien:

En dan te bedenken dat het IPCC een conservatieve club is. In het verleden is het regelmatig te terughoudend geweest, bijvoorbeeld als het ging over de stijgende zeespiegel. Toch verkondigt dit nuchtere, voorzichtige panel nu een kraakheldere boodschap. ‘Dit zijn een paar honderd van ’s werelds beste wetenschappers’, schrijft meteoroloog Eric Holthaus, ‘die gillen dat de wereld in actie moet komen.’

Als nuance een vorm van ontkennen wordt

Ik weet nog precies waar ik was toen twee vliegtuigen zich in de Twin Towers boorden. Toen Pim Fortuyn werd vermoord. Maar waar was ik toen de Verenigde Staten uit het akkoord van Kyoto stapten? Toen het eerste containerschip langs de smeltende Noordpool kon varen? Toen we door de grens van 400 ppm CO2 in de atmosfeer schoten? Ik zou het niet weten.

Eigenlijk zou de opwarming van de aarde iedere dag op de voorpagina moeten staan. De meeste debatten in de Tweede Kamer zouden erover moeten gaan. Dat De Correspondent maar één Correspondent heeft die in klimaatverandering is gespecialiseerd (collega Jelmer Mommers) is als een Britse krant die maar één correspondent ‘Duitsland’ zou hebben gehad – in 1938.

Maar hoe praat je over zoiets groots, zoiets onbevattelijks?

Er zijn veel mensen die hun kop in het zand steken. In mijn boek De geschiedenis van de vooruitgang, uit 2013, benadrukte ik nog hoe goed het gaat met de wereld. In de afgelopen dertig jaar is de kindersterfte omlaag gevlogen en de levensverwachting omhoog geschoten. We zijn rijker, veiliger en gezonder dan ooit – mag dat ook een keer in de krant?

Over klimaatverandering schreef ik: ‘Wat de gevolgen zullen zijn, weten we niet zo goed.’ Hoe kreeg ik het uit mijn pen?

Wat ik er niet bij vertelde, is dat al die prachtige cijfers gelijk opgaan met die ene kamikazegrafiek, van de mondiale CO2-uitstoot. Natuurlijk, ook in 2013 erkende ik dat klimaatverandering een dingetje is. Maar vervolgens schreef ik: ‘Wat de gevolgen zullen zijn, weten we niet zo goed.’

Hoe kreeg ik het uit mijn pen? Blijkbaar kon ik toen nog wegkomen met zo’n gotspe, want ik kan me geen recensent herinneren die erover begon. Ik sloeg de toon aan van de weekendbijlages: je werd geacht het probleem te erkennen, maar mocht er gerust wat twijfels bij zetten. ‘Nuance’ heette dat.

Nee, een ontkenner ben ik nooit geweest. De miljardairs en lobbyisten die voor hun eigen gewin klimaatleugens zaaiden en zaaien, zullen door historici worden beschouwd als misdadigers tegen de menselijkheid.

Maar was de ‘nuance’, waar ik zo van was, niet ook een vorm van ontkennen? Deed ik in de praktijk niet evengoed alsof het probleem niet bestond? De ‘nuance’ van mensen die zichzelf graag ‘realistisch’ noemen, is een vorm van waanzin geworden.

Nog altijd heb je van die wensdenkers, die geloven dat een technologisch wonder ons zal redden. Dat we iets zullen verzinnen om miljarden tonnen CO2 uit de atmosfeer te halen (‘negatieve emissies’). Het is een scenario waar veel beleidsmakers al vanuit gaan, maar dat volgens menig wetenschapper pure fantasie is. Zoals Jelmer schrijft in zijn boek: ‘Het is alsof je elke dag een pak Van Nelle-shag blijft roken, omdat je erop rekent dat iemand in de toekomst een manier vindt om de teer uit je longen te zuigen.’

Tijd voor mobilisatie

Dus nog een keer de vraag: hoe praat je over zoiets groots, zoiets onbevattelijks?

Als de feiten echt tot je doordringen, is het logisch om te willen boeten voor je zonden. Om de ecologische voetafdruk van ieder pleziertje tot achter de komma door te rekenen.

‘Weet je hoeveel liter water nodig is om één spijkerbroek te maken?’

‘Weet je hoeveel BigMacs een retourtje New York aan uitstoot kost?’

Erg veel schieten we niet op met deze vrome houding. Het probleem met vrome mensen is niet dat ze ongelijk hebben. Het probleem is dat ze onuitstaanbaar zijn. Zadel anderen op met een schuldgevoel, en ze beginnen te zuchten en te steunen. Potentiële bondgenoten haken af. De Bastille werd niet bestormd door mensen die zich zondig voelden. De Tweede Wereldoorlog werd niet gewonnen door soldaten die zich schaamden.

Natuurlijk zijn er een paar no-brainers. Stoppen met vlees, stoppen met zuivel en stoppen met vliegen: geweldig als het je lukt. Nog belangrijker is het vakje dat je in het stemhok aankruist. Stem je op een partij van ontkenning of appeasement of stem je op een partij die de dreiging serieus neemt?

Denk ook na over wat je met je tijd en energie wilt doen. Als je jong bent, bepaal dan je studiekeuze in het licht van klimaatverandering. Als je afgestudeerd bent, bepaal dan je baan in het licht van klimaatverandering. Als je rijk bent, investeer je geld dan in het licht van klimaatverandering.

Maar het belangrijkste is de mobilisatie. De collectieve mobilisatie. We hebben niet de luxe om van klimaatverandering een links of rechts thema te maken, iets voor jong of oud, arm of rijk, de overheid of het bedrijfsleven. We hebben niet de tijd om te bekvechten over de vraag wat de beste ‘communicatiestrategie’ is om mensen te doordringen van het gevaar (angst en hoop kunnen allebei motiveren). We kunnen ons bovendien geen taboes veroorloven, of het nu gaat om windmolens of biomassa, kernenergie of een kilometerheffing. We hebben het allemaal nodig. 

De wetenschappers van het IPCC zeiden in oktober vorig jaar nog dat er een totale transformatie van de economie nodig is. Een transformatie die technisch mogelijk is, maar qua schaal ‘zonder precedent’ is in onze geschiedenis. Een Green New Deal wordt het al genoemd in de Verenigde Staten. Voor ons zou het als de Deltawerken zijn, maar dan keer tien.

Dit is zeker: wij moeten een generatie worden die boven zichzelf uitstijgt. De titel van Jelmers boek luidt: Hoe gaan we dit uitleggen. Dat is de vraag van onze tijd. Klimaatverandering is niet zomaar een van de onderwerpen waar een mens zich druk over kan maken. Het is hét onderwerp, ons grote verhaal, dat vroeg of laat alles zal domineren.

Meer lezen?