Daag jezelf thuis net zo uit als op je werk (en ervaar méér vrije tijd)

Wanneer voel je je het gelukkigst?

Die vraag legde de Hongaars-Amerikaanse psycholoog Mihály Csíkszentmihályi in de jaren zeventig aan duizenden mensen over de hele wereld voor. Of hij het nu vroeg aan dirigenten, Amerikaanse schaapsherders, fabrieksarbeiders, chirurgen, tieners in Tokio, gepensioneerden of boeren in de Alpen, allemaal beschreven ze de ervaring van geluk grotendeels hetzelfde.

Ze vertelden over een mentale staat waarin ze uiterst geconcentreerd waren, zich uitgedaagd voelden, ego en tijd vergaten en voldoening haalden uit de activiteit waar ze mee bezig waren. Na afloop hadden ze het gevoel iets geleerd te hebben en gegroeid te zijn.

Csíkszentmihályi schreef een stevig boek over deze staat en noemde het flow. Dat was in 1990.

Het concept sloeg nogal aan.

Als je nu zegt dat je ‘lekker in een flow zit’, weet iedereen wat je bedoelt. Van projectontwikkelaars tot schoonheidsspecialisten en van psychologen tot massagepraktijken: talloze bedrijven hebben zich vernoemd naar Csíkszentmihályi’s theorie.

En als je aan Google vraagt hoe je in een flow komt, krijg je 419.000 resultaten.

Maar er valt iets op: vrijwel alle handleidingen die op je scherm verschijnen, gaan over hoe je tijdens werkuren in een ‘productieve flow’ kunt komen.

De verleiding van Netflix

Dat herken ik ook uit mijn eigen leven. Ik beschreef al eens voor De Correspondent hoe ik ervoor zorg dat ik tijdens werkuren niet alleen maar oppervlakkige klusjes doe - zoals het eindeloos heen en weer kaatsen van e-mailtjes - maar ook een paar uur de diepte in kan duiken.

Zo begin ik mijn dag nooit met mailen, maar met taken die me uitdagen. Zoals het schrijven van een nieuw artikel of plan. Sinds ik dat doe, ben ik langer geconcentreerd aan het werk.

Alleen laat ik die flowamibities grotendeels varen als ik thuis kom. Daar zoek ik geen activiteiten op die me zo uitdagen dat ik in een flow raak.

Integendeel, ik zet Netflix aan.

Het verbaast de inmiddels 83-jarige Csíkszentmihályi vast niet. Hij beschreef in zijn boek al dat de gemiddelde westerling op werk vier keer vaker in een flow raakt dan thuis voor de televisie.

Dat betekent dat we vooral op de werkvloer die universele staat van geluk ervaren. Dat we in ons werk uitgedaagd worden, nieuwe vaardigheden ontwikkelen en daardoor groeien - maar thuis minder.

Daarom pakte ik het standaardwerk van Csíkszentmihályi er nog eens bij. Ik las het met de volgende vraag in mijn achterhoofd: hoe kan ik vaker in mijn vrije tijd in een flow komen?

Ik deed drie inzichten op:

Het ligt niet aan wat je doet, maar hoe je het doet

Csíkszentmihályi maakt een onderscheid tussen ‘afleiding’ en ‘bewustzijn’.

In onze privétijd zoeken we vooral afleiding. Zo brengen we gemiddeld een derde van onze vrije uren voor de televisie door.

Dat kan aangenaam zijn, maar het medium is ontworpen om ons af te leiden; het dwingt ons in een passieve consumerende rol. Csíkszentmihályi’s onderzoek toont aan dat we geluk ervaren als we juist controle hebben over hoe we onze aandacht besteden. Dat staat haaks op afleiding. Als we ons heel bewust zijn van wat we ondernemen en daar voldoening in zoeken, krijgen die activiteiten meer betekenis.

De essentie van Csíkszentmihályi’s advies is dat we voldoening in onze eigen beleving zoeken, en niet in externe stimuli

Neem het bereiden van ons avondeten. Dat kunnen we op de automatische piloot doen. Maar als we al onze aandacht voor het koken proberen aan te wenden, kunnen we er plezier in krijgen.

Misschien proberen we knoflook steeds dunner te snijden, of wagen we ons aan steeds complexere gerechten. Dan voelen we ons uitgedaagd, leren we steeds nieuwe vaardigheden en na verloop van tijd worden we er steeds beter in - wat weer voldoening geeft.

De essentie van Csíkszentmihályi’s advies is dat we voldoening in onze eigen beleving zoeken, en niet in externe stimuli. Plezier is dan niet afhankelijk van wat we doen, maar hoe we het doen.

Als koken ons weinig interesseert, is plezier vinden in knoflook snijden wellicht flow voor gevorderden. We kunnen het onszelf makkelijker maken om in een flow te komen door onze vrije tijd te vullen met activiteiten die ons aanspreken en concentratie vereisen (we zijn bijvoorbeeld nooit te oud om te beginnen met pianospelen).

Maar probeer na verloop van tijd ook eens met een andere blik naar routineklusjes te kijken: ‘Hoe meer controle we krijgen over hoe we iets ervaren, hoe meer we de vaardigheid ontwikkelen om in het moment te genieten van alles wat we doen,’ schrijft Csíkszentmihályi.

Maak het ingewikkeld

We raken in een flow als we voor een grote uitdaging staan, die tegelijkertijd niet zo groot is dat ze onhaalbaar is. Neem een game: als je in een te hoog level begint waar je volstrekt kansloos bent, kom je niet in een flow. Als je in een te makkelijk level zit: zelfde verhaal. Maar een level dat je tot het uiterste dwingt en dat je alleen met de grootste moeite kunt halen? Flow!

Lang leve het opzoeken van complexiteit, dus.

Vandaar dat het zo leuk kan zijn om die knoflook steeds nauwkeuriger te willen snijden. Zo blijven we die activiteit ingewikkelder voor onszelf maken.

Maar we kunnen ook wat complexiteit introduceren in de acht uur die we gemiddeld per week met sociale contacten doorbengen. Zo adviseert Csíkszentmihályi om:

1. Er nooit vanuit te gaan dat je je geliefde door en door kent. Blijf naar elkaars dromen, gedachten en gevoelens vragen. Zo blijf je elkaar verrassen.
2. Gezamenlijke doelen voor je vriendengroep of gezin te bedenken. Omdat iedereen dan vanuit persoonlijke interesse aan een gezamenlijk doel werkt, wordt de tijd die je samen doorbrengt uitdagender en daardoor fijner. In plaats van het boeken van een all-inclusive-vakantie waarbij alles geregeld is, kunnen we beter een roadtrip plannen - waaraan iedereen vanuit persoonlijke interesses een bijdrage kan leveren.
3. In gezamenlijke activiteiten complexiteit opzoeken. Verveel je je tijdens het tekenen met je kind? Probeer de activiteit dan ingewikkelder voor je te maken. Laat stokfiguurtjes achter je en probeer iets Escherachtigs.

Toen ik dit advies voor het eerst las, dacht ik dat Csíkszentmihályi me met een hoop gedoe probeerde op te zadelen.

Ik wil gewoon rust, Mihály!

Maar de ironie is dat het introduceren van allerlei ingewikkeldheden je vrije tijd interessanter maakt, waardoor je er meer door uitgedaagd wordt, je in een flow komt, daardoor geluk ervaart en je vervolgens meer ontspant dan wanneer je naar de beeldbuis tuurt.

Zo was ik laatst op een diner waar veel tafelgenoten elkaar niet kenden. Iemand stelde voor om een rondje introducties te doen en daarbij een hoogtepunt van de week te delen. Daarmee voegde hij complexiteit toe aan het diner - want we moesten allemaal ons best gaan doen om een leuke anekdote te bedenken. Het leidde er uiteindelijk toe dat het rondje de rest van het diner duurde, en het hele gezelschap gezamenlijk in een flow raakte.

Help jezelf over ‘het hobbeltje’ heen

Sinds ik Flow herlas, probeer ik de bevindingen van Csíkszentmihályi thuis toe te passen. ‘Nee schat, vergeet The Crown, we gaan een gesprek voeren.’ Dat leidt vaak tot veel gezelligere avonden waar we allebei energie van krijgen.

Zo leerde ik het bestaan van ‘het hobbeltje’ kennen.

Want de makkelijke weg is om thuis afleiding op te zoeken, in plaats van een flow. Ik laat als ik moe ben liever een burger bezorgen die ik voor de tv opeet, dan dat ik samen met mijn vrouw uitgebreid kook. Terwijl ik weet dat dat laatste me uiteindelijk wel veel meer plezier oplevert, omdat we samen in een flow raken, goede gesprekken voeren en elkaar weer beter leren kennen.

Het hobbeltje nemen maakt het verschil tussen een suffe avond en een heerlijke avond

Om toch voor het scenario te kiezen dat me gelukkiger maakt, moet ik me over mijn vermoeidheid heenzetten en gewoon beginnen. Ook als ‘mijn hoofd er niet naar staat.’ Dat is het hobbeltje. Als ik daar vervolgens overheen ben, raak ik in een flow en gaat alles vanzelf. Het hobbeltje nemen maakt het verschil tussen een suffe avond en een heerlijke avond.

Natuurlijk zijn er nog steeds zat avonden dat ik voor de tv hang, maar sinds ik het hobbeltje herken, stap ik er wel makkelijker overheen.

Als het hobbeltje een berg lijkt

Csíkszentmihályi laat één ding onbesproken in zijn standaardwerk. En dat is dat veel mensen zo moe van hun werk thuiskomen dat het hobbeltje een berg lijkt. Bijvoorbeeld omdat ze werken om te overleven of omdat ze als carrièretijgers aan niets anders dan werk toekomen.

In het geval van de laatste groep, is het misschien ook een kip-eiverhaal. Je werkt zo veel omdat je daar de uitdaging vindt en thuis alleen maar afleiding zoekt. Misschien dat je minder gaat werken als je privéleven uitdagender wordt.

Het flowadvies kan ook geld besparen, waardoor je minder hóéft te werken. Het gaat immers rechtstreeks in tegen de tijdsgeest om zo veel mogelijk klusjes uit te besteden, om weer meer vrije tijd te krijgen.

Voor ons geluk kunnen we beter zelf met volle aandacht ons eten bereiden dan het laten bezorgen. Of ons huis schoonmaken, muren verven, tuin onderhouden - noem maar op. De uitdaging proberen te zoeken in dat werk, scheelt uitbesteden en dus geld.

In Nederland hebben we gemiddeld 42,5 uur per week vrije tijd. Ik wens je ook in die uren heel veel flow toe.