Waarom het verzet van Black Lives Matter iedereen aangaat

Zijn naam was George Floyd, hij was 46 jaar. Op maandag 25 mei 2020 probeerde hij in een winkel in Minneapolis af te rekenen met een vervalst briefje van twintig dollar. De politie werd gebeld. De witte agent Derek Chauvin, tegen wie eerder al achttien klachten waren ingediend, ging op de oproep af. Hij werkte de ongewapende Floyd met geweld naar de grond en knielde acht minuten lang op Floyds nek. Chauvins collega’s keken toe. Floyd overleed.

Sinds die dag staan de Verenigde Staten nog feller in de fik dan normaal. De dood van Floyd werd door omstanders gefilmd en er ontstond op tientallen plekken in het land zowel vreedzaam als vurig verzet, dat nog altijd voortraast. Honderdduizenden Amerikanen gingen intussen de straat op.

De optelsom die ertoe leidde: rassenongelijkheid die steeds opnieuw wordt uitgevonden maal een verziekt, bang politieapparaat plus Donald Trump in het Witte Huis, die het verzet negeert en zich vooralsnog alleen, op Twitter, uitsprak tegen ‘de media’ en ‘de antifa’ (letterlijk: anti-fascisme).

Veel van de protesten die nu plaatsvinden gebeuren onder de vlag van Black Lives Matter (BLM), de organisatie die in 2013 begon als hashtag na de moord op de 17-jarige zwarte jongen Trayvon Martin. Zijn misdaad: hij liep naar huis met een hoodie aan. Een zelfverklaard buurtwacht voelde zich bedreigd, schoot hem dood en werd vervolgens vrijgesproken.

BLM groeide de afgelopen zeven jaar uit tot een wereldwijde intersectionele verzetsbeweging tegen anti-zwart geweld en andere vormen van ongelijkheid.

In 2017 was een van de oprichters van Black Lives Matter, Patrisse Cullors, in Amsterdam om lezingen te geven en de overzeese afdelingen van BLM te ontmoeten. Want institutioneel racisme is niet alleen een probleem ‘van daar’. Met Cullors sprak ik over hoe de organisatie in elkaar zit –‘we zijn overal voor wie ons nodig heeft en daardoor ook ongrijpbaar voor wie ons wil raken’ – en wat we kunnen doen om de strijd voor gelijke rechten te winnen.

De adviezen die ze toen gaf gaan nog steeds op, juist nu. Bijvoorbeeld: ‘Ben je wit, rijk of anderszins gepriviligieerd, (h)erken dat dan en probeer het in te zetten tegen ongelijkheid. Probeer anderen actief bij de strijd te betrekken. Uiteindelijk gaat racisme niet opgelost worden door mensen van kleur, zoals misogynie niet opgelost gaat worden door vrouwen.’

Er gaat een foto rond op Twitter van een van de Amerikaanse protesten, waarop witte demonstranten een muur vormen voor zwarte demonstranten. Om te voorkomen dat de politie zal schieten. Privilege omzetten in actie. Politica Sylvana Simons schreef er treffend bij: ‘Hier moest ik van huilen. Zo mooi en triest tegelijk. Dat dit nódig is. Dat dit wérkt. Verschrikkelijk.’

Vanmiddag, maandag 1 juni om 17.00u, vindt op de Amsterdamse Dam een Nederlands solidariteitsprotest van Black Lives Matter plaats. Later deze week volgen protesten in andere steden. In dit twitter-draadje legt BLM Nederland uit hoe veilig te protesteren in tijden van corona.

Hieronder vind je het interview met Cullors van drie jaar geleden. ‘Als we een veilige wereld kunnen vormen voor de meest gemarginaliseerden, zullen alle andere mensen ook vrij zijn.’

Word je bewust van je privilege. Ongelijkheid verdwijnt pas als we allemaal activist worden

‘Zwarte levens doen ertoe. Niet: zwarte levens doen er méér toe dan het jouwe. Gewoon, doen ertoe. Wat is nog minder dan ‘doen ertoe?’ Zwarte levens…bestaan? Mogen we dat zeggen? Is dat controversieel?’

Michael Che ontleedt in zijn laatste stand-upshow hoe gek het is als mensen ‘Black Lives Matter’ een omstreden statement vinden of antwoorden met: ‘Nee, áll lives matter.’ Natuurlijk, in een ideale wereld zou iedereen achter laatstgenoemde staan, maar puur de noodzaak van het oprichten van de beweging bewijst dat onze wereld zover nog niet is. De veelgehoorde reactie die alles samenvat: ‘All lives matter. But all lives won’t matter until black lives matter.’

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

Black Lives Matter, in 2013 begonnen als hashtag na de zoveelste zinloze moord op een zwarte burger (en vrijspraak van de dader), is door tegenstanders al bestempeld als terroristisch, polariserend, gewelddadig. Vooroordelen en een gebrek aan informatie, want de beweging is in haar vierjarige bestaan altijd vreedzaam geweest.

Hoe de beweging de wereld gelijker probeert te maken? Door te protesteren. Door mensen te vertellen over weerbaarheid - welke rechten ze hebben op het moment van een conflict met politie en justitie bijvoorbeeld. Door inzicht te bieden in het doorwerken van historische processen, zodat hedendaags racisme geplaatst en bevochten kan worden. Door clubs op te richten voor mensen die binnen hun stad of dorp anders buiten de boot zouden vallen vanwege hun geaardheid, geloof of kleur.

Toch stuit de beweging op constant verzet. Of zoals Che het zegt: ‘Je hebt mensen die zeggen: Ik vind dat alle mensen dezelfde rechten zouden moeten hebben. En dan heb je andere mensen die zeggen: Nah… dacht het niet.’

Een van de drie oprichters van Black Lives Matter, Patrisse Cullors (1983), is in Amsterdam om mensen-die-dachten-van-niet een spiegel voor te houden. Ze geeft lezingen en legt contact met organisaties die in Nederland werken aan emancipatie en gelijkheid. Cullors: ‘Europese bondgenoten zijn nu belangrijker dan ooit. Zoals we in Amerika Donald Trump hebben, rolt ook een golf van wit nationalisme over dit continent.’

Black Lives Matter moet zich nu weren tegen de witte angst

Patrisse Cullors is goed geïnformeerd over de overzeese ontwikkelingen. Ze praat over actiegroepen die ontstonden na Brexit, over de gentrificatie van Rotterdam, over de rechtse Franse presidentskandidaat Marine Le Pen.

‘Black rises, then white rises. Zo gaat het al sinds de eerste slaven in opstand kwamen tegen hun onderdrukkers. En het gebeurt weer, nu organisaties als Black Lives Matter groeien en de discussie ook voor witte mensen onontkoombaar wordt.’

De wederopstanding van het witte nationalisme is volgens Cullors een logische maar zieke reflex: ‘Er wordt gedacht: Amerika voor de witte Amerikanen, Nederland voor de witte Nederlanders. En dat is eng: angst voor de onbekende ander beweegt mensen om vreselijke dingen te doen.’

Angst voor de onbekende ander beweegt mensen om vreselijke dingen te doen

Voor een voorbeeld hoeven we volgens Cullors maar naar ‘Trump en andere populisten’ te kijken: ‘Ze geven hun aanhangers reden om trots te zijn op hun haat. Ze laten je niet alleen wegkomen met haat tegenover reeds gemarginaliseerde groepen - bijvoorbeeld: ‘alle Mexicanen zijn verkrachters’ - maar stellen daar ook een zelfbeeld tegenover dat bevestigend werkt: ‘maar wij witte Amerikanen niet, en daarom verdienen wij beter.’

Een reactie op de opkomst van het intersectionele activisme dus, dat Black Lives Matter bedrijft. Intersectioneel, want de beweging vecht lang niet alleen tegen zwart-witte ongelijkheid. ‘Als je je laat leiden door wat je op televisie ziet, zou je denken dat de jonge, zwarte man het meest bedreigd is. Terwijl er binnen de gemeenschap nog zoveel meer groepen onder druk staan.’

Zwarte transgenders en gender non-conformisten zijn in de VS bijvoorbeeld nog onveiliger. ‘Door in te zetten op veiligheid voor alle mensen, kunnen we de gemeenschap als geheel redden. Als we een veilige wereld kunnen vormen voor de meest gemarginaliseerden, zullen alle andere mensen ook vrij zijn.’

Black Lives Matter heeft talloze bronnen en talloze leiders

Black Lives Matter is zo veelzijdig omdat het volgens Cullors het liefdeskind is van de Civil Rights Movement, de Black Power movement van de jaren zestig, de Black Feminist Movement van de jaren tachtig, het Pan-Afrikanisme, de Anti-Apartheid beweging, hiphop, verschillende LGBTQIA-bewegingen en Occupy.

Het slagen en immer groeien ervan zit hem volgens Cullors in de honderden leiders die zij rijk is. ‘We geloven niet meer in één charismatische leider. De zwarte man met de Bijbel in zijn hand gaat ons niet meer redden. Het vormen van een gemeenschap gaat ons redden. Door iemand op een voetstuk te plaatsen ontsla je zijn volgers van elke eigen verantwoordelijkheid. Blind de gedachtegang van een leider volgen is het ontkennen van nuances binnen de beweging.’

Hoeveel leden de beweging telt is niet precies na te gaan, maar Black Lives Matter heeft naast haar internationale takken ongeveer dertig afdelingen in de VS. De afdelingen werken per regio en ondersteunen elk andere projecten. Zoek een willekeurig chapter op en je ziet een verscheidenheid aan activiteiten.

In Long Beach California, bijvoorbeeld. Daar draait momenteel het project Mothers supporting Mothers. Een netwerk van moeders die een kind zijn verloren aan geweld of onterechte opsluiting in de gevangenis. Er is de ’Campaign for Community Oversight of the Long Beach Police Department,’ waarbij gestreden wordt voor een burgercommissie die eventuele misstanden bij de lokale politie in de gaten houdt en meldt. Bij het project ‘Black Canvas’ gaan betrokken wijkbewoners van deur tot deur kijken of hun buren hulp nodig hebben, en of ze zich gehoord voelen door de politiek. Met die bevindingen wordt vervolgens de lokale politiek benaderd.

Hoe Patrisse Cullors het gesprek over ongelijkheid voert

Zwart, vrouw, queer: als er zoiets was als minderhedenbingo, zou Cullors naar eigen zeggen naar huis gaan met de koelvriescombinatie. ‘Maar zelfs met die ‘hoofdprijs’ van dingen die ingezet kunnen worden om mijn positie in deze wereld te ondermijnen, ben ik ook bewust van waar mijn macht wél ligt. Ik ben bijvoorbeeld ook moeder, en ouder-zijn is een van de machtigste posities van allemaal.’

En zo komen we weer op die vraag: hoe voer je het gesprek over ongelijkheid? Dat begint volgens Cullors bij het erkennen van je macht en mogelijkheden. Mij vindt ze ‘passing’: ‘Je hebt een zwarte moeder, een witte vader, maar je kunt uiterlijk doorgaan voor wit. Dat brengt privileges met zich mee, maak daar gebruik van. Ga het gesprek aan en zeg: ‘Ik weet dat ik dit privilege heb, maar ik weiger om dit andere deel van mijn geschiedenis en erfgoed te negeren.’

Het is volgens Cullors sowieso onverantwoord om je niet in te zetten in de strijd voor gelijkheid. ‘Juist wanneer je het goed hebt, moet je bij jezelf nagaan: wat kan ik vanuit deze positie betekenen voor soortgelijke mensen die het niet zover mochten schoppen? Ook als je queer, zwart of anderszins een minderheid bent is het belangrijk om te onderzoeken wat je kunt doen. We hebben een collectieve verantwoordelijkheid om te begrijpen hoe de maatschappij ons behandelt.’

Dus - een tweede punt bij het gesprek over ongelijkheid - moet elke vrouw wat Cullors betreft feminist zijn, elk zwart persoon weerstand bieden aan racistische processen, elk wit persoon andere witte mensen aanspreken op hun privilege en verantwoordelijkheid.

Maar hoe? Cullors geeft zichzelf als voorbeeld. Zij is theatermaker, activist en wat ze zelf noemt ‘social organizer.’ Al sinds haar studietijd zet ze zich in voor een beter leven van zwarte inwoners van de Verenigde Staten. Toen Cullors in de begindagen van de beweging mensen begon op te trommelen, merkte ze dat veel mensen zich pas aansloten wanneer ze persoonlijk geraakt werden door ongelijkheid.

‘De eerste week bel je bij iemand aan en roept hij vanuit het dakraam: ‘Ik zie wat je probeert te doen, maar nee, dankje.’ De tweede week komt hij naar het hek en wijst hij je door de tralies af. De derde week wijs je naar het huis van de buren, waar net iemand is uitgezet omdat hij zijn huur niet kan betalen. Je zegt: ‘De toestand van de gemeenschap is weer verslechterd, kom je nu bij de beweging?’ En hij begint te twijfelen. De volgende week kom je weer, de man is ontslagen op zijn werk en heeft nergens meer recht op. Hij zegt: ‘Doe mij zo’n flyer, misschien kom ik wel naar een bijeenkomst.’ De vijfde keer dat je hem ziet - goed, het is traag werk, geen plezierig werk, maar het vangnet dat we bieden zullen we zelf naar de mensen moeten brengen.’

Cullors’ visie op hoe je het gesprek over ongelijkheid voert samengevat: word bewust van je eigen positie in het geheel, kijk waar je macht wél ligt en probeer anderen actief bij de strijd te betrekken. ‘Maar uiteindelijk gaat racisme niet opgelost worden door mensen van kleur, net zoals misogynie niet opgelost gaat worden door vrouwen. Het voornaamste punt is: witte mensen moeten er een prioriteit van maken om met andere witte mensen te praten over racisme. Alleen zij hebben de macht om het systeem af te breken. Zodat we het gezamelijk opnieuw kunnen opbouwen.’

En voor wie nog steeds met ‘All lives matter’ wil antwoorden, heeft comedian Michael Che een boodschap. ‘All lives matter. Dat is alsof je vrouw naar je toekomt en vraagt: ‘Hou je van me?’ en je antwoordt: ‘Schatje, ik hou van iedereen, dat weet je toch?’

Lees ook: