Mijn ontdekkingen van dit jaar: hoe liefde (niet) werkt

‘Nee.’ Dat antwoordde journalist Clarice Gargard kortweg toen haar onlangs in een mooi Volkskrant-interview gevraagd werd of ze het ambieerde om voor langere tijd met iemand samen te zijn. Op de vraag waarom niet, kwam een al even bewonderenswaardig cool ‘Waarom wel?’.

Ik voelde me als lezer een beetje betrapt door die wedervraag, las er een terechtwijzing in aan het adres van een met romantische liefde geobsedeerd publiek. Net toen ik had geconcludeerd dat mijn lijstje met culturele hoogtepunten van 2019 weer buitenproportioneel veel liefdesverhalen bevatte. 

Maar bij nader inzien komt juist in veel van de mooie dingen die ik afgelopen jaar zag en las, die verraderlijk simpele vraag aan de orde: waarom relaties? En als dan toch, hoe dan!?

Alternatieve relatievormen

Dat het werk van relatietherapeut Esther Perel diep doorgedrongen is in het gesprek over de liefde (zo diep dat ik er soms een beetje moe van word) is goed te zien op Netflix. De afgelopen jaren verschenen er opvallend veel series en films over alternatieve relatievormen – of, laten we gewoon zeggen polyamorie. 

Veruit de beste daarvan vond ik de Britse serie Wanderlust, waarin Toni Collette de show steelt als Joy, de echtgenote in een liefdevol maar seksloos huwelijk. Joy is bovendien zelf relatietherapeut en in therapie bij een capabele collega, en behalve over de liefde gaat Wanderlust dus over therapie, hoe het werkt en hoe niet.

Wanderlust gaat over de liefde en over therapie – hoe het (niet) werkt

Ook op Netflix en een hoogtepunt op de valreep: de gloednieuwe film van Noah Baumbach, die je vlak na verschijnen al thuis kon zien. In Marriage Story spelen Scarlett Johansson en Adam Driver een stel in scheiding, verscheurd tussen woede en mededogen voor elkaar. Hoewel het af en toe een vechtscheidingsfilm lijkt, blijft steeds de liefde tussen de twee exen en de toewijding aan hun zoon de kop opsteken. 

Het knappe is dat de sympathie van de kijker evenzeer heen en weer geslingerd wordt, waardoor voelbaar is dat zowel beiden als geen van beiden schuld hebben. Daarom vond ik Marriage Story nog complexer en ontroerender dan Baumbachs eerdere meesterwerkje over scheiding, The Squid and the Whale. Hoopvol, noemt de regisseur de twee films zelf in een interview met The Guardian, ze gaan allebei over opnieuw beginnen.

Een prominente plaats voor een kwijlend kalf

Dat geldt ook voor een van de mooiste romans van afgelopen jaar. The Friend van de Amerikaanse Sigrid Nunez begint wanneer de verteller haar beste vriend verliest en zich gedwongen ziet zijn Deense dog in huis te nemen. En zoals ze met haar dode vriend een moeilijk identificeerbare, platonische relatie had, zo neemt ook het kwijlende kalf dat niet van haar bed te slaan is, al snel een bijzonder prominente plaats in haar leven in. 

Wat anderen denken van die ongebruikelijke relaties, en wat dat zegt over de soms heikele positie van alleenstaande vrouwen, is een van de prachtig overdachte thema’s. Maar The Friend gaat ook terloops over schrijven, lezen, lesgeven en machtsverhoudingen. Het is te genuanceerd en subtiel om een #MeToo-boek te heten, en tegelijkertijd zou je willen dat alle #MeToo-boeken zo waren. 

Over liefde in tijden van crisis en activisme las ik verder het indrukwekkende The Great Believers van Rebecca Makkai. Het is een epische historische roman over de aidscrisis in Chicago in de jaren tachtig, waar hele vriendengroepen stierven aan de liefde. Makkai sprak voor het boek talloze overlevers van die donkere tijd en schetst er een ongekend gedetailleerd beeld van. 

Ook de onvoorwaardelijkste liefde van al wordt op de proef gesteld

Ook de zogenaamd onvoorwaardelijkste liefde van al zag ik dit jaar op de proef gesteld worden in een paar schitterende documentaires van Nederlandse bodem, die lieten zien hoe moeilijk het kan zijn om een goede ouder te blijven. 

Rotjochies, om te beginnen, van Maasja Ooms, volgt zonder commentaar een aantal moeilijke pubers, die jeugdzorg, ten einde raad, naar een vervallen boerderij in Frankrijk stuurt. Daar worden ze liefdevol maar stevig aangepakt door een tamelijk briljante hulpverlener, die ze hun eigen kamers laat verbouwen. Halverwege begrijp je zowel de volwassenen die soms even vergeten dat deze schoffies kinderen zijn, als de jongeren zelf, die niet hebben geleerd wat ze met hun verdriet aan moeten. 

Meer ouderlijke onmacht in de heerlijke en pijnlijke docu Turn!, over de rol die ouders spelen bij de ontluikende topsportcarrières van hun turnende kinderen. Het talent, dat alle hoofdpersoontjes hebben, lijkt soms eerder een vloek dan een zegen. Een tirannieke gift die je blijkbaar verplicht je hele leven ernaar in te richten. En als je halverwege bent, kun je eigenlijk niet meer terug, want dan is alles voor niets geweest. Turn! is een fascinerend inkijkje in de valkuilen en verdiensten van ouderlijke trots. 

Een propvolle maar totaal unieke geest

Tot slot een tip waarvoor je de bank af moet en die met de liefde weinig te maken heeft. Het grandioze werk van beeldend kunstenaar Willem van Genk, dat tot maart te zien is in het al even fantastische Outsider Art Museum in de Hermitage in Amsterdam. 

Van Genk (1927-2005) was Nederlands bekendste ‘outsider artist’. Zijn propvolle, kleurige schilderijen van stedelijke taferelen weerspiegelen een propvolle maar totaal unieke geest, waarin alles tegelijk lijkt binnen te komen. Sta je voor zijn supergedetailleerde werken, dan heb je het idee dat je de treinen hoort razen, de mensen hoort kakelen, de uitlaatgassen ruikt. De hele overweldigende kakofonie die het moderne leven moet zijn voor een gevoelig persoon gonst van de doeken af.

Meer lezen?