Beste David Attenborough, mooie Netflixdocu. Jammer dat uw “oplossingen” de natuur alleen maar verder vernietigen

Beste Sir David Attenborough,

Onlangs zag ik uw nieuwe film A Life on Our Planet. Een prachtige, ijzingwekkende film over het wereldwijde verlies van natuurlijke ecosystemen. Die bittere pil dient u op met een lekker toetje: een schets van de weg uit de penarie. Maar in dat toetje verslikte ik me compleet. Want daar noemt u ineens Nederland als grote voorbeeld voor de hele wereld. 

Een hele eer, ware het niet dat u er faliekant naast zit. 

Uw redenering is als volgt. Voor een groeiende wereldbevolking ontginnen we steeds meer landbouwgrond, en daarvoor vernietigen we natuurlijke ecosystemen. Als belangrijkste voorbeeld zien we schier oneindige palmolieplantages op Borneo, die ten koste zijn gegaan van de rijkste natuur op aarde, inclusief de orang-oetan, onze zuster in het bos. 

Dus, zegt u, moeten we alles op alles zetten om meer voedsel te verbouwen op minder grond. ‘The Dutch have become experts at getting the most out of every hectare’, horen we op de zo vertrouwde en welbespraakte toon. ‘Despite its size, the Netherlands is now the world’s second largest exporter of food.’ Volgens u heeft Nederland zijn productie vertienvoudigd terwijl het minder pesticiden en minder kunstmest gebruikt, en minder CO2 uitstoot. Daarbij zien we tomaten verbouwd in futuristische kassen, en zelfs vertical farming: kroppen sla in tien verdiepingen boven elkaar, beschenen door paarse ledverlichting.

Maar dat wij kampioen export zijn, komt niet omdat wij de kroppen sla op elkaar stapelen, of omdat we duurzame sci-fi-tomaten kweken.

Het ‘voedselproduct’ wat ons kampioen export maakt, is niet lekker. Het zijn bloemen. We doen er vooral alles aan om een groeiende wereldbevolking van bloemen te voorzien!

Dat kost bergen kunstmest en CO2. En dankzij de sierteelt gebruikt Nederland de meeste pesticiden per hectare van heel Europa.^*

Als we bloemen niet meerekenen, is Nederland helemaal niet de op één na grootste voedselexporteur, maar Duitsland. Dat u dat wel doet, is waarschijnlijk omdat u het hebt overgenomen van een veelgelezen stuk in National Geographic, waarin dezelfde fouten worden gemaakt die u maakt.

Alsnog exporteren we veel voedsel, dus dit is niet het belangrijkste feit dat u mist. Het punt is: Nederland speelt vals. We hebben twee trucs om zo veel voedsel te exporteren met zo weinig landoppervlak. En die hebben weinig met het behoud van biodiversiteit te maken.

Truc 1: import

De eerste truc: 30 procent^* van onze exportproducten is helemaal niet in Nederland verbouwd. Die hebben we gewoon eerst geïmporteerd. ‘Wederuitvoer’ heet dat met een net woord. En Nederland mag dan vruchtbaar zijn, maar veel van de grondstoffen voor die andere 70 procent komen ook uit het buitenland.

Alleen al voor de eigen consumptie gebruikt Nederland tweeën­half keer zo veel landbouwgrond als in Nederland qua oppervlak beschikbaar is. Dat komt dus niet omdat we die in flats op elkaar stapelen. Het ligt in het buitenland.

Raad eens waar al die palmolie van Borneo naartoe gaat? 

Nederland. Na India en China heeft Nederland in 2019 in absolute zin voor het grootste bedrag aan palmolie geïmporteerd.^* In Nederlandse fabrieken worden daarvan supermarktproducten voor heel Europa gemaakt door Unilever, een van ’s werelds grootste voedselmultinationals. Unilever stopt bijna overal vet in, van brood en pindakaas tot shampoo en mascara. En palmvet is het goedkoopste vet op de wereldmarkt. Zelfs in melkpoeder voor baby’s wordt melkvet vervangen door palmvet. 

Al dit bewerkte voedsel: nummer vier op de lijst van Nederlandse exportproducten. Unilever was ook dit jaar weer betrokken bij verdere ontbossing in Indonesië.

Truc 2: fossiele brandstof

Truc nummer twee: fossiele brandstof. Hoewel elke vierkante meter landbouwgrond veel meer opbrengt dan vijftig jaar geleden, is de efficiëntie van het productieproces ingestort. Leverde elke 100 joule die boeren aan fossiele brandstoffen gebruikten in 1950 dankzij ecologische processen 107 joule aan voedingswaarde op, tegenwoordig levert 100 joule fossiele brandstoffen slechts nog 6 joule voedingswaarde.^* Al die energie gaat zitten in de productie van kunstmest, het bouwen van stallen, het rijden met tractoren en het vervoeren van al dat voedsel. En het grootste deel daarvan eten we niet zelf, maar is veevoer. 

Twee derde van alle landbouwgrond gebruiken we om graan en groenvoer te telen voor onze varkens en koeien. Dat wordt aangevuld met 10 à 20 procent krachtvoer, die grotendeels van buiten Europa komt: soja en palmpitschilfers.^* Dat bezorgt ons na bloemen de twee grootste landbouw-exportproducten: vlees en zuivel. Goedkope varkenslapjes en melk voor Duitsland en Groot-Brittannië.

Ik hoef u niet te wijzen op de desastreuze effecten van de bio-industrie op klimaat en biodiversiteit, dat komt in uw film aan bod. Dankzij al die kaas en karbonaadjes is Nederland óók kampioen biodiversiteitsverlies.

Door stikstofvervuiling en monoculturen hebben we nog maar 15 procent van onze oorspronkelijke biodiversiteit over

In de vorige eeuw waren de weilanden juist ’s Neerlands trots, met heel veel plantensoorten en insecten, en waanzinnige dichtheden aan broedende weidevogels. Door stikstofvervuiling en monoculturen hebben we nog maar 15 procent van onze oorspronkelijke biodiversiteit over. Als het zo doorgaat is dat ook het einde van onze meest iconische weidevogel, de grutto.^* Watersnip, tureluur en kemphaan, eens zo gewoon, broeden vrijwel niet meer in Nederland. Als het aan ons lag, waren die vogels uitgestorven.

Het verhogen van de voedselproductie als doel op zich leidt niet tot minder ondervoede mensen in de wereld, maar slechts tot producten van lagere kwaliteit voor weggooiprijzen, en meer consumptie van luxeproducten door mensen die al meer dan genoeg aten. Het overgrote deel van de Nederlandse export gaat naar andere Europese landen, die stuk voor stuk meer vlees en zuivel consumeren dan goed voor ze is.

Kastuinbouw: de meest energie-intensieve sector van Nederland

En dan komen we eindelijk bij de tomatenkassen. Ons vijfde landbouw-exportproduct, na bloemen, vlees, zuivel en bewerkte producten, is groente. Ongeveer de helft van de exportwaarde van groente en fruit komt uit de glastuinbouw, en die is maar zo’n 4 procent van onze totale landbouwexport.^* Opnieuw gaat het meeste naar andere Europese landen.

U zegt wel terecht dat de glastuinbouw steeds duurzamer wordt als het gaat om gebruik van pesticiden, water en meststoffen. Dat is hoopvol, maar het jammere is dat kassen duur zijn om te bouwen, en ze by far de meest energie-intensieve sector zijn in Nederland, veel intensiever dan de staalindustrie. Hoewel het dus maar 4 procent van de voedselexport is, neemt de glastuinbouw 10 procent^* van het totale Nederlandse aardgasverbruik voor zijn rekening – net zo veel als de helft van alle Nederlandse woningen. 80 procent van alle energie die de landbouw gebruikt, komt voor rekening van de glastuinbouw.^* Dat kan economisch alleen maar uit omdat zij een lager belastingtarief krijgen.^*

Waarom ze een lager tarief krijgen? Omdat ze anders extreem veel energiebelasting zouden moeten betalen.

Over vertical farming hoeven we het niet eens te hebben, want dat kost nóg veel meer energie, en kan dus totaal niet uit. De ledverlichting is wel relatief zuinig (al kan het niet tippen aan gratis zonlicht), maar dat zijn promotionele kletspraatjes die finaal teniet worden gedaan door de hoeveelheid lampen en de gigantische luchtontvochtigers en airconditioning die in zulke flats nodig zijn.

Een wereld vol windmolens

Als u de hele wereld wilt voeden met tomaten en sla uit kassen en flats, zonder fossiele brandstof, dan moet de aarde vol windmolens staan. Dat wist u misschien ook wel, want precies dat krijgen we te zien in uw visioen van de toekomst: een Sahara vol zonnepanelen, en een uitgestrekte prairie waar grote kuddes bizons onder suizende windmolens lopen. Lion King goes 21st century.

Geen flauw idee hoe we de wildernis helpen door er windmolens in te zetten…

Wie geeft het goede voorbeeld?

U noemt bevolkingsgroei, die vooral in Afrika plaatsvindt, dé oorzaak van toenemende voedselconsumptie. Maar wat denkt u van onszelf: de enorme en stijgende consumptie per persoon in westerse landen? De gemiddelde Europeaan consumeert zeven keer zo veel energie en zes keer zo veel vlees als de gemiddelde Afrikaan, en beide blijven toenemen.

Ook in Afrika stijgt de energieconsumptie (de vleesconsumptie stijgt er nauwelijks en neemt in een aantal landen zelfs af), maar ik hoopte dat de tijd waarin Europa zijn problemen op Afrika afschoof onderhand voorbij was. Zelfs als de Afrikaanse bevolking én de consumptie per Afrikaan verdubbelt, zitten ze nog onder ons consumptieniveau. Waarom zouden wij naar hen wijzen en niet naar onszelf?

En waarom situeert u die energieparken in twee van ’s werelds grootste natuurlijke ecosystemen? U zegt er de natuur mee te helpen, maar ik zou niet weten hoe Simba profiteert van windmolens. 

Pleit voor natuurvriendelijke landbouw

Beste Sir Attenborough, weinig stemmen worden zo wijd gehoord als de uwe. Door de Nederlandse export te prijzen, herhaalt u slechts de marketingleuzen van onze voedselindustrie. Stop daarmee. Pleit voor harde maatregelen om onze eigen consumptie aan banden te leggen. Roep voedselgiganten zoals Unilever ter verantwoording. Veroordeel landbouw die ten koste gaat van biodiversiteit. Niet alleen op Borneo, maar ook in Nederland en op uw eigen eiland. 

Als Europa er serieus beleid van maakt om de vlees- en zuivelproductie te halveren en in plaats daarvan seizoensgroentes op het menu te zetten, dan kunnen we zonder import van buiten Europa gezonder leven en natuurvriendelijker boeren. En die macht heeft de Europese Unie, want die bepaalt al decennia lang de keuzes van boeren met een infuus dat 40 procent van het totale EU budget omvat. Het is een keuze. 

Zonder Nederlandse import en export heeft de wereld buiten Europa niet minder, maar méér te eten en blijft er niet minder, maar méér natuur over.

En met wilde bloemen en vogels in onze weilanden hebben wij geen snijbloemen meer nodig om ons aan de schoonheid van de natuur te herinneren. Dat is geen utopie. Er zijn nog steeds boeren in Nederland die laten zien dat het gewoon kan.  

U bent al 94. Ik hoop dat u nog lang leeft, maar we moeten er als de wiedeweerga voor zorgen dat we straks zonder nieuwe David Attenborough-films kunnen.

Correctie 29-10-2020: In een eerdere versie stond dat Nutrilon babyvoeding van Unilever is, maar het is van Nutricia. Dat is aangepast.

Correctie 9-11-2020: In een eerdere versie stond dat er gnoes tussen de windmolens grazen, maar het zijn bizons. En dus zijn de windmolens waarschijnlijk op de Great Plains gesitueerd in de VS, en niet op de Serengeti in Afrika.

Lees ook: