Hoe de Zweedse aankoop van Nuon de slechtste aankoop ooit werd

Het was de grootste aankoop in de Zweedse geschiedenis. Lars Josefsson, CEO bij het Zweedse energie- en staatsbedrijf Vattenfall was er in 2009 vreselijk trots op dat het gelukt was het Nederlandse Nuon voor maar liefst 97 miljard kronen (bijna 10 miljard euro) over te nemen. ‘Het is maar weinigen gegund om een aankoop van bijna honderd miljard kronen te mogen doen,’ glunderde hij.

Sinds de overname heeft het bedrijf al vier miljard euro afgeschreven. Dat is meer dan verzorgingsstaat Zweden in een heel jaar aan kinderbijslag uitgeeft

Maar vijf jaar later is ‘de grootste aankoop ooit’ de boeken ingegaan als ‘de aankoop ooit.’ Sinds de overname heeft het bedrijf al vier miljard euro afgeschreven. Ter vergelijking: dat is meer dan verzorgingsstaat Zweden in een heel jaar aan kinderbijslag uitgeeft. Nuon staat nu weer te koop, maar het is nog maar de vraag of het überhaupt lukt het bedrijf te verkopen. Een Zweedse parlementaire commissie voor grondwettelijke aangelegenheden moest de afgelopen maanden onderzoeken wie verantwoordelijk was voor de desastreus afgelopen overname van het Nederlandse bedrijf in 2009.

Waarom werd er zoveel betaald?

Eigenlijk stond ten tijde van de overname al vast dat honderd miljard kronen veel te veel was. Maar waarom betaalde Vattenfall dan toch zo veel voor Nuon?

Allereerst, de Nuon-affaire staat niet op zichzelf. Begin deze eeuw, toen de energiemarkt geliberaliseerd werd, kochten energiebedrijven in hoog tempo concurrenten op in alle uithoeken van Europa. Alom was de verwachting dat de vraag naar energie in Europa zou toenemen en dat een bedrijf met een ‘gediversificeerde portfolio’ - met veel verschillende centrales in veel verschillende landen - spekkoper zou zijn. Een ware golf van mergers and aquisitions trok over het continent. En de ‘marktprijs’ voor een middelgroot energiebedrijf steeg tot ongekende hoogte.

De Nederlandse energiebedrijven waren juist in die tijd kwetsbaar voor buitenlandse overnames, want het lukte hen niet samen één groot Nederlands energiebedrijf te worden. Bovendien was de Nederlandse markt erg in trek. Ons land beschikt over uitstekende locaties voor kolencentrales, over goede havens voor de aanvoer van steenkool en eindeloze hoeveelheden koelwater.

Het Duitse E.ON kwam de Nederlandse markt op en haar Duitse concurrent RWE kocht het Nederlandse Essent. Vattenfall moest een ‘Europees’ bedrijf worden, was net als RWE geïnteresseerd in Essent, maar greep daar net mis. Daarom werd alles op alles gezet om Nuon wél te bemachtigen.

Er ontstond paniek, vertelt een Vattenfallmedewerker in een reconstructie van het Zweedse blad Fokus. En in die toestand werd zó hoog op Nuon ingezet, dat de toenmalige aandeelhouders van het Nederlandse bedrijf wel overstag moesten gaan.

Daarnaast werden ‘geheime’ afspraken gemaakt over nog eens 80 miljard kronen (bijna 9 miljard euro, en dus bijna evenveel als de torenhoge aankoopprijs) aan investeringen die Vattenfall in Nederland zou doen: het bedrijf zou windparken bouwen, in gascentrales investeren, de elektriciteitsproductie van Nuon zou bijna verdubbelen ( van 18 naar 33 TWh), arbeidsplaatsen zouden bewaard blijven en er zouden tweehonderd banen bijkomen in Amsterdam - waar Nuons oude kolencentrale staat. Met die investeringen in het vooruitzicht, kon de waarde van Nuon al bij voorbaat opgeschroefd worden, waardoor het bod van bijna honderd miljard kronen gerechtvaardigd werd.

Maar een paar jaar later is van al die beloften weinig terechtgekomen: De gasmarkt stortte in en de energieprijzen stegen niet, zoals bij de overname was aangenomen. Omdat er zoveel nieuwe spelers op de Nederlandse markt begonnen met het bouwen van nieuwe centrales was er vanaf 2008 plotseling sprake van overcapaciteit. Twee van de drie turbines die bij Nuons Groningse gascentrale Magnum zijn gebouwd, zijn nooit in gebruik genomen. Inmiddels wordt al gesproken over demontage en verkoop aan China. De overname van Nuon is voor Vattenfall uitgelopen op een fiasco.

‘Ik kijk liever naar de toekomst’

De belangrijkste vraag is nu: wie wist wat ten tijde van de overname? Vattenfall is een staatsbedrijf, de Zweedse overheid is aandeelhouder en moest dus op de hoogte zijn van de dubieuze aankoop. Informeerde Maud Olofsson, toenmalig minister van Economische Zaken, premier Fredrik Reinfeldt en de andere partijleiders?

Een parlementaire commissie werd een jaar geleden in het leven geroepen om het hele proces te bestuderen. Afgelopen week werden de conclusies van die commissie gepresenteerd. En wat blijkt: de belangrijkste vragen werden niet beantwoord, want Olofsson weigerde voor de commissie te verschijnen. Dat de aankoop onder haar verantwoordelijkheid gebeurde, geeft ze wel toe, maar ze zegt ook dat premier Reinfeldt en minister van Financiën Anders Borg op de hoogte waren. Die twee, die nog steeds dezelfde functie bekleden, ontkennen en beweren dat ze pas via de media hoorden over de grootste aankoop uit de Zweedse geschiedenis.

Volgende vraag: wie liegt? Dat Reinfeldt en Borg niet van de overname wisten, lijkt onwaarschijnlijk. Als een staatsbedrijf als Vattenfall zo’n grote aankoop doet, moeten de ministers altijd geïnformeerd worden. Maar documentatie hiervan ontbreekt. En dat wordt Reinfeldt hoe dan ook verweten door de commissie: een premier moet op de hoogte zijn en is uiteindelijk eindverantwoordelijk voor alles wat zijn ministers doen. Maar met nationale verkiezingen op komst zijn alle partijen bang hun vingers aan de zaak te branden en de conclusies blijven voorzichtig.

Dat de zaak Zweden nog lang zal blijven achtervolgen, staat vast. De zaak kent alleen maar verliezers: het Zweedse bedrijfsleven heeft een deuk opgelopen en vrijwel alle betrokkenen bekleden hoge functies binnen grote Zweedse bedrijven als Volvo en Husqvarna.

De regering komt er ook niet zonder kleerscheuren vanaf. Premier Reinfeldt had duidelijk niet alles onder controle. En, verzuchtte de krant Svenska Dagbladet, ook de parlementaire commissie heeft verloren, want die kon niet meer doen dan herhalen wat iedereen inmiddels al wist.

Vattenfall heeft inmiddels een nieuwe CEO aangewezen, die vanaf oktober bij het bedrijf aan de slag gaat. Zijn naam is Magnus Hall, en over de Nuon-affaire zegt hij: ‘Mijn interesse gaat niet primair naar de geschiedenis uit. Ik kijk liever naar de toekomst.’