Het falen van Rutte III

Het was even schrikken, toen bleek dat VVD, CDA, PVV, SP, SGP, Forum voor Democratie en JA21 in hun verkiezingsprogramma voorstellen doen die ‘regelrecht met de rechtsstaat in strijd zijn’.

Het was ook even schrikken toen bleek dat de mondiale uitstoot in december alweer hoger lag dan dezelfde maand een jaar eerder.

Het was allebei ook volstrekt voorspelbaar. De achteruitgang van democratische rechtsstaten wereldwijd en de verkwanseling van het milieu gaan gelijk op. Ze worden niet gekeerd, omdat de mensen die ons besturen andere dingen altijd net wat belangrijker vinden: het beperken van migratie, bijvoorbeeld, of het redden van de fossiele economie.

In onze tijd gaat migratiebeperking boven mensenrechten en oppervlakkig herstel boven structurele verduurzaming. Dat zijn geen voldongen feiten, maar politieke keuzes.

Voor de verkiezingen heb ik me opgesteld als chroniqueur van deze werkelijkheid. Het resultaat is een drieluik over het beleid van Rutte III, een kabinet dat (1) de democratische rechtsstaat ondermijnde, (2) de bevolking niet betrok in het klimaatbeleid en (3) dat beleid alweer niet tot chefsache maakte.

1. De democratie was bij Rutte III niet in goede handen

In de vier jaar dat VVD, CDA, D66 en ChristenUnie ons land regeerden, verzwakten ze de democratie én de rechtsstaat. Dat blijkt uit mijn analyse van de omgang van Rutte III met de democratie.

Het kabinet overzag wel goedbedoelde onderhoudswerkzaamheden aan de democratie, zoals toen het een voorstel deed voor een nieuw kiesstelsel. Maar zulke plannen wogen niet op tegen de schade die Rutte III berokkende door te regeren vanuit wantrouwen. Van de toeslagenaffaire werd tot nu toe niets geleerd. Hoe komt dat en wat kunnen we eraan doen?

2. Het klimaatbeleid was bij Rutte III niet in goede handen

Een terrein waar je kunt zien hoe onzorgvuldig het kabinet omging met de democratie, is het klimaatbeleid. Daarover gaat het in dit verhaal. 

Het is belangrijk om hierop in te zoomen, omdat het klimaatbeleid nu zo is vormgegeven dat het de democratie en het vertrouwen in de overheid kan schaden, terwijl het tegenovergestelde nodig is: sterk klimaatbeleid in het publieke belang zou hand in hand met een versterking van de democratie moeten gaan. Alleen zo kunnen we in een toekomst belanden waar de aarde leefbaar blijft én we zeggenschap houden over ons eigen leven. Het een mag niet ten koste gaan van het ander, maar ging dat de afgelopen kabinetsperiode dus wél. Hoe kan het democratischer?

3. Onze toekomst was bij Rutte III niet in goede handen

Tot slot probeerde ik te overzien hoe het zelfbenoemde ‘groenste kabinet ooit’ nou werkelijk presteerde op het gebied van klimaat en milieu. Dat viel erg tegen. We verkeren nog steeds in de achterhoede van Europa, of het nu gaat om duurzame energie of de staat van onze natuur.

Het kabinet kwam eigenlijk alleen in actie na crises, maar dan halfbakken. De stikstofcrisis werd half opgelost, van een groen herstel na corona kwam het niet. En tijdens de verkiezingscampagne gaat het vooral over kernenergie, terwijl we daar de komende tien jaar – die juist zo cruciaal zijn – niets aan hebben. Wat betekent het om deze verkiezingen groen te stemmen?

Niet te missen:

• Dichter des Vaderlands Lieke Marsman keert zich in NRC tegen de holle taal die ons politieke debat beheerst;
• Marc Chavannes beschreef dat deze verkiezingen hadden moeten gaan over welke overheid wij wensen – tijdens én na corona;
• Thomas Oudman analyseerde wat de verschillende partijen eigenlijk bedoelen wanneer ze zeggen dat ze 'de natuur' belangrijk vinden;
• En in een alweer wat ouder essay in De Groene onderzocht Herman Tjeenk Willink het functioneren van de overheid in tijden van crisis, en hoe het mogelijk is dat dé vragen van dit moment – naar de structurele oorzaken achter de huidige pandemie, en hoe we een nieuwe pandemie zouden kunnen voorkomen – eigenlijk nauwelijks gesteld worden. Een doorwrocht stuk dit, waar ik veel van heb geleerd.

Tot slot in de categorie teruglezen of -luisteren:

• Ik deed mee aan een aflevering van de onvolprezen Correspondent-podcast Stemmen, met politicologen Armèn Hakhverdian en Tom van der Meer. We bespraken een fascinerend – en ook best zorgelijk – gegeven: dat de mening van kiezers over immigratie en klimaatbeleid samenhangen. Wie tegen migratie is, is vaak ook tegen windmolens. Hoe kan dat? (De belangrijkste conclusies kun je via de link ook lezen.)
• Vorige week was ik samen met energieprofessor Andre Faaij en voormalig topdiplomaat Yvo de Boer te gast bij Spraakmakers op Radio 1 voor een gesprek over het klimaat in deze verkiezingen. Faaij en De Boer brachten veel kennis, kalmte en een langetermijnblik mee – ik hoorde achteraf van veel mensen dat de inhoud daardoor in goede aarde viel. Warm aanbevolen dus.
• En in februari was ik te gast bij Climate College Tour, voor een gesprek over van alles en nog wat, maar vooral hoe de duurzame transitie democratischer kan. Terugkijken kan op Youtube, terugluisteren via Apple, Google of Spotify.

Ik wens je veel wijsheid in het stemhokje.

Tot de volgende!

Jelmer