De luddieten sloegen weefmachines kort en klein. Hun nazaten richten zich op Facebook, Uber en Gorillas

Ambachtslieden waren het – maar ambachtslieden met sloophamers. 

In het begin van de negentiende eeuw teisterden honderden textielwerkers het Britse platteland. Luddieten werden ze genoemd, Luddites, de mannen die er ‘s nachts op uit trokken en er flink op los ramden. Ze hadden het gemunt op naaimachines, weefmachines en andere apparatuur. Er vloog weleens een molen in de fik, er vielen gewonden, ja, zelfs doden –  maar dat was collateral damage; de strijd van de luddieten draaide om de nieuwe technologie die hun werkende bestaan bedreigde.

De opstand van de luddieten hield Groot-Brittannië in die jaren in de ban – denk: gele hesjes meets het woonprotest, en dan vier jaar onafgebroken – totdat het, na een intensieve lobby van de snelgroeiende Britse textielindustrie, in 1816 keihard werd neergeslagen door het Britse leger. Tientallen eindigden aan de galg. De mechanisering zette door. Van de luddieten bleef niets over.   

Behalve dan: een scheldwoord. Luddiet! Ik heb het ook weleens naar mijn hoofd geslingerd gekregen. Kritisch over bitcoin? Luddiet! Vragen over dataverzamelen? Luddiet! Ja, maar privacy dan? Luddiet! Voor deze vloekers is een luddiet iemand die tegen technologie is, tegen innovatie, tegen de vooruitgang! Een conservatief met een onzinnige angst voor de onvermijdelijke toekomst. Een sta-in-de-weg. 

Maar daar doen we de negentiende-eeuwse wevers ernstig mee tekort. De luddieten waren niet antitechnologie, integendeel: ze gebruikten zelf geavanceerde apparaten om hun werk te kunnen doen. Zij waren tegen bepaalde technologieën die hun bazen inzetten om hen te vervangen.

Zij richtten hun sloophamers op die technologie die hen werkloos maakte of hun lonen deed dalen. Ze vielen de machines aan, maar bestreden de werkloosheid en de armoede, de gevolgen van de industrialisering – het systeem dat deze technologieën voortbracht. 

Het waren hooligans – maar politieke hooligans. 

'Luddiet' is een scheldwoord, maar ook een geuzennaam 

Nu is er iets interessants aan de hand met die luddieten. Want naast een scheldwoord is het ook een geuzennaam, die een paar van de interessantere technologiecritici van nu graag dragen – critici van het linksere soort.

Zij bekritiseren Big Tech, surveillancetechnologie, verslavende apps en apparaten, maar ook voor de ‘neo-luddieten’ geldt dat zij niet de technologie op zich bestrijden – of Apple, Google of Facebook – maar het politiek-economische systeem erachter. Hun punt: veel technologie komt niet de samenleving of het individu ten goede – integendeel – en is vooral instrumenteel aan eigenaren en de aandeelhouders. 

Deze nieuwe luddieten willen dat veranderen en stellen de fundamenten ervan ter discussie. Zij pleiten voor alternatieve vormen van eigendom en controle, voor technologie die ten dienste van de samenleving wordt gebouwd.

Veel technologiekritiek gaat vooral over hoe het huidige systeem beter kan werken

Mij spreken zij aan omdat zij verder gaan waar veel critici ophouden. Boos zijn op Big Tech is populair dezer dagen, maar die mainstream kritiek is vaak weinig verrassend. Dan gaat het over problemen als privacy, nepnieuws, manipulatie, machtsmisbruik. Of over oplossingen als miljardenboetes, mededingingsrecht, regulering en nieuwe wetten. Belangrijk, maar ze zijn vooral gericht op de vraag hoe het huidige systeem beter kan werken.

De nieuwe luddieten vragen: kan het ook anders?

Ik interviewde er twee.

Nieuwe technologie is niet onvermijdelijk: je kúnt je ertegen verzetten

In Breaking Things at Work, Why the Luddites Were Right About Why You Hate Your Job brengt Gavin Mueller een lofzang op de luddieten. De strijd van de Britse wevers kan als lichtend voorbeeld dienen voor onze tijd, vindt Mueller, docent Media Studies aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Ook nu zijn veel mensen ontevreden over de rol van technologie in leven en werk’, zegt Mueller.

‘Velen willen een simpeler leven met minder prikkels. Zij willen uitloggen, digitaal detoxen en gesprekken voeren zonder telefoon in de buurt. Prima, laten we erkennen dat dit verlangen bestaat, maar wat is het echte probleem hier? Dat is niet de telefoon zelf, maar dat we een telefoon moeten hebben om te kunnen functioneren. Als we werkelijk de problemen willen oplossen die mensen aan technologie toeschrijven, dan moeten we technologie gaan zien als onderdeel van het kapitalistische systeem dat ons dwingt die telefoon te gebruiken.’  

Er valt Mueller (1982) nog iets op aan het ongemak met tech: het is nogal nostalgisch van aard. ‘Als mijn studenten een filmpje uit de jaren negentig zien, zeggen ze: oh wat heerlijk, niemand had een telefoon, iedereen zat gewoon in het moment. Nu kan ik mij de jaren negentig nog herinneren en ik vond het nogal saai. Er zit een valse romantiek in ons onbehagen met technologie en sociale media, alsof het ons vervreemdt van een soort menselijke essentie. Ik geloof daar niet in, want: wat is de menselijke essentie? Ik ben ergens anders in geïnteresseerd, namelijk hoe technologie de doelen van het kapitalisme kan bevorderen. Bijvoorbeeld door ons te dwingen om productiever te zijn en meer te werken.’

Er zit een valse romantiek in ons onbehagen met technologie en sociale media

Mueller beschrijft in zijn boek hoe nieuwe machines het werk van de luddieten veranderden. Het werd monotoner, efficiënter en transparanter voor de fabriekseigenaren. Wat de weefmachines waren voor de industriëlen van de negentiende eeuw, dat zijn de digitale technologieën van Uber, Deliveroo en Gorillas die rijders en fietsers continu monitoren en dresseren; dat is de software die de medewerkers van Amazon in de gaten houdt en hun werkprestaties optimaliseert; het zijn de applicaties die de honderden miljoenen thuiswerkers het afgelopen anderhalf jaar moesten gebruiken en die, zegt Mueller, het dagelijkse werk fundamenteel ‘herstructureerden’ en dat werk vaak ook ‘gewoon minder leuk maakten’. 

In plaats van dit soort neveneffecten als onvermijdelijk te zien, zegt Mueller, die zichzelf luddiet én marxist noemt, kun je deze technologieën ook beschouwen als een ‘strijd’ tussen zij die de tech opleggen en zij die de tech moeten gebruiken. Wie die strijd wint, ligt niet vast. De luddieten verloren de hunne, maar lieten met hun nachtelijke strooptochten zien dat technologie en de bijwerkingen ervan niet onvermijdelijk zijn. Je kúnt je ertegen verzetten.

Het maken van technologie is politiek

Voor Jathan Sadowski (1989), academisch onderzoeker^* en presentator van de podcast This Machine Kills,^* zit de aantrekkingskracht van de luddieten in hun begrip van technologie. Ook hij noemt zichzelf luddiet. ‘Ik draag hun naam uit omdat zij begrepen dat technologie geen heilig object is, iets dat losstaat van de krachten waardoor het voortgebracht wordt, die het in eigendom hebben, die het draaiende houden.’ 

Tegenwoordig, zegt Sadowski, veranderen nieuwe technologieën onze levens, samenlevingen en werkomstandigheden minstens zo fundamenteel als de machines dat deden in de tijd van de luddieten. De excessen van Big Tech – van Facebooks ongebreidelde dataverzameling tot de onmenselijke werkomstandigheden in de pakhuizen van Amazon – vragen volgens hem om een neo-ludditische opleving. ‘Neo-luddisme erkent dat het maken van technologie een vorm van politiek is,’ zegt Sadowski, ‘en net als dat we verwachten invloed te hebben op het beleid dat onze levens beïnvloedt, zo zouden we ook de macht moeten hebben om te beslissen of een technologie veranderd of afgeschaft moet worden.’

Sadowski noemt luddisme een broodnodig alternatief voor het dominante model dat innovatie beschouwt als iets exclusiefs voor een ‘gepriviligeerde elite’ die de beslissingen maakt over technologie waar wij allemaal mee moeten leven. ‘Het luddisme wil innovatie democratiseren’, legt hij uit, ‘en technologie aan publiek toezicht onderwerpen. Zo kan een breder scala aan waarden en zorgen onderdeel worden van het technologie-ontwerp en krijgt het publieke goed prioriteit boven private winsten.’

Hoe moet dat er dan uit gaan zien, in de praktijk? ’s Nachts de straat op met een hamer op zoek naar Tesla’s?

Wie het neo-luddisme in actie wil zien, moet naar de stad Barcelona kijken

Nee. Wie het neo-luddisme in actie wil zien, moet naar de stad Barcelona kijken, zegt Sadowski. Daar besloot burgemeester Ada Colau samen met haar CTO Francesca Bria dat digitale technologie ten dienste moest komen te staan van de stad en haar burgers. Ze zegde contracten op met grote technologiebedrijven en verordonneerde dat de data die er van de Barcelonezen werden verzameld niet in private handen kwamen, maar aan de stad werden afgestaan. Daar werden ze veilig opgeslagen en gebruikt voor publieke diensten voor de burgers. ‘Dat gaat verder dan gewoon “nee” zeggen,’ zegt Sadowski. ‘Ze stellen daar ook de vraag: Hoe kunnen we deze technologieën voor radicaal andere doeleinden inzetten?’

Begin juli deed Sadowski zelf zo’n radicaal voorstel, in wetenschapsblad Nature, samen met twee collega’s. Zij stelden voor om techbedrijven te dwingen alle data die zij van gebruikers verzamelen af te staan en die data als een publiek goed te behandelen, gemanaged door publieke instituten zoals bibliotheken. Zodat de gegevens gebruikt kunnen worden voor onderzoek waar het publiek iets aan heeft, in plaats van de private bedrijven te dienen.

Het is een idee dat geïnspireerd is op de luddieten, zegt Sadowski. De meeste plannen om de techbedrijven aan te pakken richten zich op het opbreken van Big Tech, maar dat is juist geen luddisme, zegt Sadowski; het houdt het systeem in stand. Want je hebt dan misschien wel meer concurrentie en minder grote techbedrijven, maar aan de logica van markt en kapitalisme verandert weinig – en volgens Sadowski en collega-luddieten is dat nu juist de oorzaak van het probleem. ‘Ons voorstel komt voort uit de overtuiging dat voor deze bedrijven data een vorm van kapitaal zijn, dat zij managen en waarvan zij bepalen wie er toegang toe heeft. Een echte luddiet valt het kapitaal aan’, zegt Sadowski, die zichzelf óók marxist noemt, ‘en daarom moeten wij de controle over die data krijgen.’

We kunnen het ons niet permitteren zo door te gaan

De tijd is rijp voor een nieuw luddisme, zegt Sadowski. ‘Wat anders? De macht en rijkdom van een paar techbedrijven is immens. Werknemers worden in toenemende mate onderworpen aan surveillancetechnologie. Een toepassing als bitcoin draagt bij aan de opwarming van de aarde omwille van helemaal niets. Onze smart apparaten zijn gevuld met zeldzame aardmineralen die opgegraven worden en een paar jaar later op een stortplaats worden gedumpt.’

‘We ervaren iedere dag de negatieve gevolgen van dit digitale kapitalisme en de samenleving en de planeet kunnen zich simpelweg niet permitteren op dit pad door te gaan. Veel mensen zijn de afgelopen vijf jaar kritisch en sceptisch geworden over de techindustrie en nieuwe technologie. Dat is goed nieuws. Tegen hen zeg ik: het is oké om uitgescholden te worden voor luddiet. Omarm het. Je bent niet alleen!’  

Meer lezen?