Een verlate nieuwsbrief, want corona heeft de afgelopen maand ook mij en mijn gezin gevonden. Virussen geven niet om meningen, maar toch, ik vond de timing bijzonder slecht: mijn thema – de ecosystemen achter ons voedsel – voelt urgenter dan ooit.

Want de oorlog in Oekraïne plaatst ons voor een voedselcrisis van buitengewone proporties. Directeur David Beasley van het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties – dat nu dagelijks al 125 miljoen mensen van voedsel voorziet – noemt het een crisis bovenop een crisis, met gevolgen die de wereld sinds de Tweede Wereldoorlog niet gekend heeft.

Waarom heeft deze relatief kleine oorlog – er zijn sinds 1945 verscheidene grotere conflicten geweest – zo veel invloed op de wereldvoedselvoorziening? Dat komt doordat Rusland er bijzonder goed in slaagt om haar aandeel in de wereldvoedselmarkt te vergroten. En dat is geen toeval, schreef ik in

Waar landen als Nederland – ook een grote speler in de wereldwijde voedselhandel – zich richt op landbouwproducten die het meest opbrengen, zoals vlees, zuivel en bloemen, richt Rusland zich op het belangrijkste product: graan.

Karbonaadjes zijn lekker, en het rijke deel van de mensheid trekt er graag de portemonnee voor. Maar als het gaat om producten waarmee je macht kan vergaren omdat de wereld niet zonder kan, dan moet je tarwe hebben, zonnebloemolie, en mais. Dat wisten de Oude Grieken, dat wisten de Russische tsaren in de achttiende eeuw, en dat weet Poetin nu ook.

De zegen én de vloek van kunstmest

Het volgende stuk, wat ik nu aan het afronden ben, gaat over de vervolgvraag: wat kan Nederland doen om een bijdrage te leveren aan het bezweren van deze voedselcrisis?

Het intuïtieve antwoord: alles op alles zetten om de productie op peil te houden. Dat is dan ook precies wat LTO, de grootste belangenorganisatie van de landbouwsector, bepleit. Boeren komen in nood door de exploderende prijzen van kunstmest en veevoer, en die moeten geholpen worden.

Graaf je dieper, dan kom je bij het omgekeerde uit. Ja, boeren moeten zeker geholpen worden, maar juist met het verlagen van hun productie. Om dat te begrijpen, moet je eerst kunstmest begrijpen: waarom het zowel een zegen is voor de mensheid, als een vloek.

Nederland is, als land met de hoogste veedichtheid ter wereld, een grootverbruiker van kunstmest en veevoer voor de productie van vlees en zuivel. Geen producten die bijdragen aan het voorkomen van een voedselcrisis. Op Egypte na gooit geen ander land gemiddeld zo veel kunstmest en dierlijke mest op haar landbouwgrond – precies de reden waarom wij nu ook het diepst in de stikstofcrisis zitten. Daarover, en meer, hoop ik binnenkort dus te publiceren.

Vogelgriep (ja nog steeds)

Misschien klinkt het als iets uit het verleden, want in de kranten is er al een tijdje weinig meer over te lezen. Toch raast de vogelgriep die ons land deze winter teisterde nog gewoon door. Ik schreef in januari in mijn inmiddels gesloten dat de variant die zich over Europa verspreidde, zojuist Amerika had bereikt.

Welnu, de doden vallen er inmiddels met miljoenen tegelijk. Meer dan zijn er sindsdien al gedood in de Amerikaanse pluimveehouderij, in een poging om de verspreiding te stoppen. Dat is niet echt aan het lukken. Ook in Nederland werden afgelopen maand weer meer dan 300 duizend vogels gedood in de pluimveehouderij om deze pandemie in te dammen. En dan hebben we het nog niet eens over de wilde vogels.

Ondertussen gaat de pluimvee-industrie gewoon door op oude voet, terwijl het enige argument – geld – in de huidige crisis ook niet echt meer opgaat. Daar moet die eventuele noodsteun dus naartoe.

Tot slot: het leven

Om je weer op te vrolijken, een over een prachtige film die ik zag toen ik voor de eerste keer in twee jaar naar de bioscoop toog: Silence of the Tides.

Deze documentaire gaat over het internationaal belangrijkste natuurgebied van Nederland, dat zich over onze oostgrens uitstrekt tot in Denemarken. De Waddenzee is de grootste droogvallende zee ter wereld.

Maar deze documentaire gaat over veel meer. Centraal staat niet ‘de natuur’, een begrip dat leger wordt des te langer je erover nadenkt, maar het leven als geheel. Alles in deze film ademt: de slenken, de garnalen, de vogels en de mensen. En dat is de geniale vondst van deze film: we kijken mee over de schouder van de mensen die op en om het wad werken en speuren, er geboren worden en er sterven. Geen voice-over met natuurweetjes, maar wonderschone beelden van de bron van alles wat we over het wad weten: de mensen die er leven, en wat zij daar ervaren.

Lees- en luistertips

In mijn vorige mail sloot ik af met een lijstje tips die helaas waren weggevallen in de mail (ze stonden wel op de website). Bij deze alsnog, en ook een nieuwe.

  • Het is als dat plaatje van de kleine vis die wordt opgegeten door een grote vis, met achter zich een nóg veel grotere vis. De exploderende gasprijzen, gevolgd door de voedselprijzen, en nu de kunstmestprijzen. Wat voor onbeschrijfelijke ramp deze nu al zeer ernstige voedselcrisis nog kan worden, lees je in de
  • De dag in het jaar dat Nederland net zoveel heeft geconsumeerd als er qua landoppervlak in eigen land beschikbaar is, is alweer voorbij. En het is nog geen maart. Nederland heeft nu al meer natuurlijk kapitaal gebruikt dan ons land in een jaar kan regenereren. Niet echt duurzaam is een understatement. Hoe dit berekend is? Dat (en meer) vind je op de website van het
  • In Nederland geven we miljoenen uit aan het redden van de grutto, ook al wil het vooralsnog niet echt lukken. Maar grutto’s zijn alleen in de zomer hier – daarna vliegen ze naar het zuiden. Naar nationaal park Doñana bijvoorbeeld, een rivierdelta aan de zuidkust van Spanje. Een flink deel van onze grutto’s is En het dreigt nu gesloopt te worden, voor ónze smakeloze winteraardbeien.
  • Onlangs ving een Nederlandse visser op de Noordzee meerdere kabeljauwen van Dat was vroeger heel normaal, maar tegenwoordig een grote uitzondering. Het lijkt misschien mooi nieuws, maar dat is het niet. Want hun grootte betekent ook dat ze oud zijn, en er zwemmen naar schatting nog minder dan honderd van zulke oude joekels in de hele Noordzee. En juist die hele grote dieren produceren veel nakomelingen. Een rib uit het lijf van de Noordzee, dus.

Veel dank voor je aandacht, en tot de volgende.