Zondagavond, tien voor acht. ‘Fesses serrées’, appt een dierbaar familielid uit Frankrijk: samengeknepen billen. Om acht uur de ontspanning. Emmanuel Macron met redelijk ruime meerderheid herkozen. Goed nieuws voor de Europese Unie, goed nieuws voor bevriende buurlanden zoals Nederland.

En dan volgt de Franse werkelijkheid. In commentaren en straatgesprekken domineert het woord colère, boosheid. Nog nooit haalde extreemrechts van het merk Le Pen zo veel Reden voor Marine Le Pen om haar nederlaag te betitelen als ‘een eclatante overwinning’.

Emmanuel Macron verloor in vijf jaar 2 miljoen stemmen, al kreeg hij er 5,5 miljoen meer dan zijn tegenstander. Daar waren veel stemmen (42 procent) bij van mensen die zeiden dat zij moesten kiezen tussen ‘de cholera en de pest’.

Winst, ondanks wanhoop en woede

Optimisme, voor zover aanwezig in 2017, heeft plaatsgemaakt voor wanhoop en woede. Zeker als de ruim 20 procent in de eerste verkiezingsronde voor de radicaal-linkse Jean-Luc Mélenchon bij de stemmen voor Le Pen worden opgeteld. In de eerste ronde was er een meerderheid voor afwijzing van Macrons prestaties, een meerderheid voor radicale sociale politiek en euroscepsis.

De zittende president won omdat de radicalen van links en rechts elkaar niet verdragen. Omdat in de tweede ronde van de verkiezingen alleen de twee besten uit de eerste ronde kandidaat mogen staan, moest Marine Le Pen de vertegenwoordigster van alle onvrede zijn. Maar zij is niet de voorvrouw van alle Gele Hesjes. Die zijn net zo vaak uitgesproken links.

De zittende president won omdat de radicalen van links en rechts elkaar niet verdragen

Voor Macron wordt de opdracht ingewikkeld. Bij zijn opkomst ruim vijf jaar geleden liet hij de klassieke regeringspartijen van gematigd links en rechts ver achter zich met een nieuwe partij zonder al te helder profiel: La République en Marche (LREM). Deze keer bleef er vrijwel niets over van de Parti Socialiste en de Républicains, jarenlang hofleveranciers van presidenten en ministers. Het politieke centrum is leeg, behalve Macrons traditieloze partij.

Als Macrons partij niet de grootste wordt bij de parlementsverkiezingen

De grote vraag is of Macron bij de parlementsverkiezingen in juni zijn persoonlijke gezag als herkozen president kan verzilveren door weer een in de Assemblée nationale te winnen. Als de teleurstelling over zijn gebrek aan medeleven en steun voor dan zal Macrons tweede termijn er één worden van afgedwongen samenwerking.

Het Franse kiesstelsel heeft Dat leidt tot versterkte meerderheden. De net gekozen president krijgt van de kiezers vaak het voordeel van de twijfel bij de parlementsverkiezingen. Maar door de broeiende colère zou dan weleens de grootste partij kunnen worden – en Rassemblements voorvrouw Le Pen dus de premier.

In dat geval wordt Macron dit keer misschien gedwongen een cohabitation En dan zal de EU een Franse president meemaken met veel Europese ambities, terwijl zijn premier permanent op de rem trapt en allerlei afspraken weigert te erkennen –

Cohabitation is eerder gelukt

De vorige cohabitation maakte ik van dichtbij mee toen Jacques Chirac president was. In 1995 werd het land lamgelegd door stakingen over een thema dat nog steeds niet is opgelost: het zodanig verhogen van de pensioenleeftijd dat de sommen kloppen. Dat jaar van chaos liep uit op verkiezingswinst voor de socialisten, die vanaf 1997 vijf jaar hun Lionel Jospin als premier konden inzetten.

Chirac en Jospin leefden in betrekkelijke harmonie samen. Chirac maakte geen overdadig gebruik van zijn als president. Hij liet Jospin regeren en gedroeg zich meer als staatshoofd dan als regeringsleider. Eerder beleefde de socialistische president François Mitterrand zelfs twee periodes van cohabitatie in zijn veertienjarige ambtsperiode: met Jacques Chirac (1986-1988) en later met Édouard Balladur (1993-1995).

Zowel Marine Le Pen als de radicaal-linkse leider Mélenchon gaan de komende zeven weken campagne voeren om in het parlement hun slag te slaan.

In de huidige Assemblée hebben zij weinig zetels: Le Pen zes, Mélenchon zeventien. Daarom is de om nu al als premier te worden benoemd waarschijnlijk een brug of wat te ver. Het systeem maakt het buitenstaanders niet makkelijk om de grootste te worden. Macrons partij heeft op het ogenblik 267 zetels, net geen meerderheid in een huis van 577 zetels.

Europees leiderschap gezocht

Emmanuel Macron gaat zijn nieuwe ambtsperiode van vijf jaar in onder tegenstrijdige omstandigheden. Aan de ene kant is hij bevrijd van de zorg om te worden herkozen. Vooral voor de verdere uitbouw van de Europese Unie heeft hij allerlei plannen die onder druk van eerst de pandemie en nu de oorlog in Oekraïne onverwacht dichterbij zijn gekomen.

Om de economische klappen van de coronapandemie op te vangen kwamen de (door Nederland bestreden) gemeenschappelijke Europese schulden er. En door de Russische inval hebben de meeste lidstaten opeens meer oren naar en meer samenwerking. Ook binnen de Europese poot van de NAVO.

Een gemeenschappelijk Europees leger komt er voorlopig niet, maar de beweging naar meer Europese gemeenschappelijkheid gaat Macrons kant op. De kaarten zijn bovendien zo geschud dat Macrons leiderschap in Europa nodig is, zeker nu Merkels opvolger Olaf Scholz, na een aanvankelijke bekering tot een meer zelfbewuste buitenlandse politiek, weer sterk aarzelt over wapenleveranties aan Oekraïne om Rusland niet tegen de haren in te strijken.

Macron streeft naar meer ‘strategische autonomie’ van de Europese Unie. Hij zal daarin het voortouw willen nemen, liefst samen met Duitsland. Als de aarzelingen in Berlijn aanhouden, zou Nederland tot op zekere hoogte in het gat kunnen springen, samen met bijvoorbeeld Italië onder Mario Draghi, Spanje, België, de Balten en Scandinaviërs.

President van de niet-(op-hem-)stemmers

Voorwaarde is dat Emmanuel Macron er in eigen land beter in slaagt om te luisteren, en dat miljoenen mensen in zijn land de eindjes niet of nauwelijks aan elkaar kunnen knopen. Beginnen met verlagen van de vermogensbelasting was het verkeerde gebaar op het verkeerde moment. Het droeg mede bij aan het uitbreken van de Gele Hesjes-opstand. Op dat rampzalige 2019 reageerde hij verlaat met een burgerberaad over klimaat, om de aanbevelingen vervolgens goeddeels te negeren.

Het is in ieders belang dat de man die na zijn volgende ambtstermijn nog steeds pas 49 is, zal doen waar hij het minst goed in is: niet laten merken dat hij de slimste van de klas is. Jong, boos, minder opgeleid, afgehaakt Frankrijk verdient ook een president. En Europa een Frankrijk dat een democratisch voorbeeld is.

Lees ook:

Dit is de belangrijkste les van 13 miljoen stemmen op Marine Le Pen De verkiezingsuitslag in Frankrijk legt bloot hoe verdeeld het land is. De kloof tussen rijk en arm, tevreden en ontevreden, stad en provincie wordt steeds dieper – net als in Nederland. Lees de column van Simon van Teutem