Niets misdaan, toch in de cel: luister naar de ongedocumenteerden die Nederland opsluit

Precies tien jaar geleden was Nederland in rep en roer: de Russische activist Aleksandr Dolmatov had een einde aan zijn leven gemaakt, nadat hij – ten onrechte – in Rotterdam in vreemdelingenbewaring was geplaatst. Op 17 januari 2013 werd hij dood aangetroffen in zijn cel.

Cel, ja.

Vreemdelingenbewaring is bedoeld om mensen zonder verblijfsrecht in Nederland beschikbaar te houden voor uitzetting naar hun land van herkomst. Ze zitten daar in afwachting van uitzetting, niet omdat ze een misdrijf hebben gepleegd en een straf moeten uitzitten.

Toch lijkt een vreemdelingendetentiecentrum behoorlijk op een gevangenis: mensen zitten met z’n tweeën op een ‘kamer’ van 10 vierkante meter, die ’s avonds op slot gaat. Er zijn bewakers en isoleercellen, mensen kunnen slechts een paar uur per week bezoek krijgen en hebben weinig mogelijkheden voor zinvolle dagbesteding. Vreemdelingenbewaring valt onder de Penitentiaire Beginselenwet, en kent dus dezelfde richtlijnen als strafdetentie.

De Inspectie Justitie en Veiligheid deed uitvoerig onderzoek naar de zelfdoding van Dolmatov, en concludeerde dat er in zijn zaak heel veel mis was gegaan. Dolmatov was niet alleen onterecht in vreemdelingenbewaring gezet, hij had ook al eerder geprobeerd een einde aan zijn leven te maken en was daarna niet goed geobserveerd.

De omstandigheden in de vreemdelingendetentiecentra moesten humaner worden, vond vrijwel de hele Tweede Kamer, inclusief toenmalig staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Fred Teeven (VVD). Daarvoor moest vreemdelingendetentie een bestuursrechtelijke basis krijgen en zou er een nieuwe wet komen: de Wet terugkeer en vreemdelingenbewaring.

Wat is er de afgelopen tien jaar veranderd?

Hoe zijn de omstandigheden in detentiecentra nu? Voor deze audiodocumentaire ben ik op zoek gegaan naar mensen die langere tijd in vreemdelingendetentie hebben gezeten.

Verhalen van ingezetenen komen niet vaak naar buiten. Sommige mensen worden aan het einde van hun detentieperiode uitgezet, en anderen belanden gewoon weer op straat, zonder verblijfsdocumenten. Ook die mensen zijn niet snel geneigd hun ervaringen in detentie te delen. Toch vond ik drie mannen bereid om hun verhaal te vertellen: Ali uit Soedan, Batoure uit Niger en Saied uit Egypte.

Alle drie hebben ze maandenlang vastgezeten. Saied kreeg te horen dat hij na zijn asielaanvraag naar een hotel werd gebracht. Maar ’s avonds ging de deur van zijn kamer op slot.

Batoure luisterde ’s nachts naar het gebonk van zijn celgenoot op het matras: de stress gaf de jongen ernstige psychische klachten.

Ali zat viermaal een periode in vreemdelingendetentie: keer op keer bleek het niet mogelijk om hem terug te sturen naar Soedan en werd hij na enkele maanden weer op straat gezet.

Ze vertellen over het dagelijks leven in een detentiecentrum. Wat speelt zich af achter die hoge muren? En is er daadwerkelijk structureel wat veranderd, na de dood van Aleksandr Dolmatov?

Een podcast van Brechtje Keulen. Productie en redactie: Jacco Prantl. Eindredactie: Jelena Barišić, Anna Vossers en Maaike Goslinga.

Heb je suïcidale gedachten of maak je je zorgen om iemand in je omgeving? Dan kun je contact opnemen met Stichting 113 Zelfmoordpreventie via 0800-0113 (24/7 bereikbaar) en 113.nl.

Meer lezen?