2022 zou een echt fijn binnenlandjaar worden. Met eindelijk een kabinet en de belofte van een nieuwe bestuurscultuur: slepende kwesties zouden nu voortvarend en er waren bakken met geld beschikbaar voor een concreet klimaat- en onderwijsbeleid.

De wereld besloot anders. De Oekraïneoorlog zette Nederland in de kou, letterlijk en figuurlijk. Onze kwetsbaarheid en afhankelijkheid, net als die van de EU, werden op alle fronten zichtbaar. We stonden naakt op het dorpsplein.

Alles waaraan we gewend waren om ons moderne leven te leiden, stond opeens in het teken van wereldwijde machtsverhoudingen – waarin Europa tegen pijnlijke achterstanden aankeek. Energie, grondstoffen, vitale maakindustrie, hightech, beheersing van de zee, telecommunicatie, defensiematerieel en -personeel, op bijna elk gebied zijn Nederland en de EU afhankelijk van grote mogendheden en andere landen ver weg.

China streeft al lang naar dominantie, Amerika is qua aandacht al gedraaid naar Azië, Poetin heeft nooit een geheim gemaakt van zijn honger naar een Groot-Russisch Rijk. Maar de Oekraïneoorlog legde de verbanden genadeloos bloot. Opeens kon iedereen zien dat Nederland, in het kielzog van Duitsland, na jaren eigen gasrijkdom verslingerd was geraakt aan Russisch gas. En dat daarbovenop grote delen van de industrie draaien op goedkoop gas, zonder de klimaatkosten mee te rekenen. Niet goed over nagedacht.

De Baltische staten en Midden-Europese lidstaten waarschuwden al veel langer, maar West-Europa was 24 februari toch verrast door het brute geweld. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz beloofde hierop in alle opzichten een nieuw tijdperk, maar heeft nog steeds grote moeite dat te definiëren. Hij kan qua handel moeilijk kiezen tussen West en Oost en het Verre Oosten.

Duitsland is geopolitiek nog op zoek naar een nieuwe rol. Scholz ging toch nog even snel naar Peking en keurde een vitale Chinese investering in de haven van Hamburg goed. Terwijl de Groene ministers Habeck (economie) en Baerbock (buitenlandse zaken) juist actief moeite doen om Duitsland

Oud-kanselier Merkel vergeleek zichzelf een jaar na haar aftreden met de Britse premier Neville Chamberlain, die in 1939 in München Maar zij zag Chamberlain als de man die tijdwinst boekte waardoor de geallieerden zich langer op een oorlog konden voorbereiden. Het is een precaire vergelijking: op korte termijn lijkt de geschiedenis ook Merkel geen gelijk te geven.

Nationale prioriteiten op een roerige wereldkaart

In Nederland dit jaar geen grote toespraak, geen corona-achtige persconferentie. Premier Ruttes eerste neiging is om problemen klein te maken en, als het niet anders kan, de buidel te trekken. De crisisreflex zat er nog in: iedereen gecompenseerd voor bijna alles. Alleen is de tijd van goedkope energie en gratis geld voor burgers en bedrijven voorbij. En voor de overheid trouwens ook, als volgend jaar ‘Groningen’ dichtgaat.

Voorlopig dempen we de schrik met centen. Geen geopolitieke vergezichten, weinig uitleg. Zo goed als zijn woorden waren gekozen om voor het slavernijverleden, zo zou de minister-president-historicus toch het bredere beeld kunnen schetsen van de huidige multicrisis? Bijvoorbeeld door af en toe voor de klas te gaan staan en op de kaart aan te wijzen waar Nederland ligt in de wereld en welke gevaren en afhankelijkheden onze overlevingskansen als soeverein land beïnvloeden?

Op een kaart van essentiële grondstoffen zou dan te zien zijn dat zeldzame metalen, die je mobiele telefoon licht houden, Zoals het overgrote deel van de werkzame stoffen in geneesmiddelen

Daarom was de laconieke brief van minister Kuipers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) vorige week zo verwonderlijk: hij schreef dat nu de grootste Nederlandse fabriek van geneesmiddelen InnoGenerics in Leiden failliet was op enige termijn leveringsproblemen konden ontstaan. Einde mededeling.

In 2020 was iedereen nog blij toen deze geneesmiddelenfabrikant Deze Leidse producent van middelen voor hart- en vaatziekten, pijn, depressie en epilepsie was goed voor een kwart van de Nederlandse behoefte, maar kon niet concurreren met de goedkope arbeid in Azië.

Waar is de gespreksleider die zorgt dat nationale prioriteiten worden gesteld?

Nadat ik daarover die uit ervaring wisten dat een gedwongen overstap van hun patiënten op andere pillen veel angst en onzekerheid met zich kan meebrengen. Idem de cardiologen.

Hier wordt dus de laagste prijs als zwaarstwegend criterium genomen, en het belang van patiënten noch het geopolitieke belang van het vermijden van complete (machtspolitieke) afhankelijkheid van lange aanvoerlijnen uit India en China wordt serieus in de overwegingen betrokken.

Het ministerie van Economische Zaken (EZ) mag mooie nota’s schrijven over kritische technologie (ASML) en parmantig aankondigen de Peking wordt als handelspartner gewaardeerd maar we moeten ook niet te afhankelijk worden van China. En Volksgezondheid staat erbij en kijkt ernaar hoe de laatste Nederlandse pillenfabriek van enige omvang zijn deuren sluit.

Intussen meldt het CBS dat de Nederlandse handel En maakt de Kamer zich zorgen dat Maar VWS is VWS en EZ is EZ. Lekker autonoom. Waar is de gespreksleider die zorgt dat nationale prioriteiten worden gesteld?

Toekomstvisie in de achteruitkijkspiegel

De wereldkaart in de klas van Mark Rutte laat ook zien dat Nederland aan de rand van heel veel water ligt. Dat gaat Is het dan verstandig van de 900.000 huizen die vóór 2030 moeten worden gebouwd er Volgens schattingen kan de zeespiegel in 2050 met 15 tot 35 centimeter zijn gestegen, in 2100 met 35 tot 95 centimeter,

Dat duurt nog even, maar waar is de De onlangs aangekondigde investeringen in spoor- en snelwegen gaan voor het merendeel naar Om die nieuwe huizen beter bereikbaar te maken. Logisch, behalve dat het de vraag is of je die allemaal onder water moet bouwen.

Ik weet dat er goede redenen zijn om aan te nemen dat Nederland tot in lengte van dagen in staat zal blijven tegen stijgend zeewater. Maar intuïtief is er veel te zeggen voor de oude spreidingsgedachte. Vergelijk de opties tenminste.

Zo zijn er oude en nieuwe redenen om meer ontwikkeling te plannen in het noorden en het oosten. Meer bedrijvigheid, meer woonwijken, meer (fiets)wegen, meer spoor. Niet alleen om Randstedelingen droge voeten te bezorgen, maar ook om in die delen van het land nieuwe perspectieven te openen. De huidige investeringen zorgen daar nu voor ontmoediging die verder gaat dan vervoersarmoede. Het is toekomstarmoede.

Denken over morgen was nog niet zo lang geleden iets waar Nederland heel goed in was. Het is bijna niet te geloven

Nadenken over morgen. Hoe het land veilig en voorspoedig te houden of te maken? Dat is de taak van de regering en het ambtenarenapparaat, aangemoedigd en gecontroleerd door het parlement. Corona overviel ons, hoewel er Zoals ze nu over worden genegeerd.

Als rampjaar 2022 iets heeft geleerd, is het dat politiek en bestuur moeten stoppen in de achteruitkijkspiegel te turen. Wel lessen leren, maar niet eindeloos doorzeuren over wat er fout ging. Oplossen, die oude problemen – en de nieuwe voor zijn.

Denken over morgen was nog niet zo lang geleden iets waar Nederland heel goed in was. Het is bijna niet te geloven. In 2010 werd het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) Niet meer nodig, en hinderlijk.

Toen dacht men dat Nederland af was. Nu weten we wel beter. De stikstofcrisis en de bijna-landing van het in Zeewolde hebben weer eens duidelijk gemaakt dat iedere vierkante meter in dit land omstreden is, en maar één keer uitgegeven kan worden.

De bevolking blijft ook toenemen. De migratiestroom is – als je het al zou willen – Bovendien heeft een verouderende bevolking nieuwe aanwas nodig. Niet alleen om steunkousen aan te sjorren, maar om brood te bakken, stadhuizen en poliklinieken te bemensen, recht te spreken

Daar horen genoeg goede scholen en andere opleidingen bij. En een overheid die competent is en vertrouwd wordt. Het snel en bevredigend oplossen van de slepende kwesties (Groningse gasschade, toeslagen, te veel kippen en varkens) kan bijdragen aan herstel van het vertrouwen in de overheid. Plannen ontwikkelen met en voor de niet-Randstad en daarmee zichtbaar aan de slag gaan, kan ook veel verloren vertrouwen repareren.

Ook vredelievenden moeten over een defensiebudget nadenken

Een van de ontdekkingen van 24 februari was dat Nederland z’n krijgsmacht jaren verwaarloosd heeft. Het nieuwe regeerakkoord had er al extra geld voor uitgetrokken. Na de inval heeft het kabinet daar het nodige bij gedaan, zodat we vanaf 2024

Het gaat natuurlijk om meer dan geld en spullen. We zullen ons ervan bewust moeten worden dat vrijheid en veiligheid geen zekerheden zijn. Hoe vredelievend we ook zijn, moet wel mogelijk gemaakt worden door waakzaamheid en de bereidheid ervoor te knokken.

Intussen waarschuwt de Oekraïense president Zelensky dat de en zijn opperbevelhebber verwacht dat Rusland een nieuw grootscheeps offensief op de hoofdstad Kyiv voorbereidt. De grote vraag is of de EU bereid en in staat is om de enorme inspanning die Oekraïne moet verrichten Zodat niet alles op de Verenigde Staten neerkomt.

De EU is druk bezig een prijsplafond voor gas te bereiken, net als Nederland druk bezig is het leven van zijn inwoners enigszins comfortabel te houden. Maar er is meer nodig. Het zou goed zijn als de docent voor de wereldkaart dat ook uitlegde. Een eigen Europese defensie-industrie is geen luxe en geen uiting van fanatisme, maar een bittere noodzaak om onze zelfstandigheid te kunnen bewaken.

Dat betekent, zoals bij alle ingewikkelde Europese beslissingen, lang onderhandelen, nachten doorploegen, en proberen om de bevolking mee te nemen in de realiteiten van deze wereld. Tot die realiteiten behoort het gekrompen gezag van Europa, zoals dat pijnlijk bleek op het WK voetbal in Qatar waar Europese teams zwichtten voor de dreiging met één gele kaart toen zij met een

Zo zijn er moeiteloos meer voorbeelden te vinden van zaken in binnen- en buitenland waar de Nederlandse politiek de ogen moet openen en zichzelf moet organiseren. De feiten erkennen, sorteren en keuzes maken. Weg uit de sluimerstand.

De afbraak van het onvolmaakte levert niet zomaar iets volmaakts op

Er is werk aan de winkel. Maar het is ook tijd om al diegenen in de Kamers, bij het Rijk, bij provincies en gemeenten gewoon te bedanken voor hoe zij bewerkstelligen dat niemand wordt vergeten. Dat we ergens kúnnen klagen als het misgaat. Zij zorgen er met elkaar voor dat we nog steeds een redelijk fatsoenlijke overheid hebben, zoals Arnon Grunberg opmerkte bij het aanvaarden van

Dat was een verrassende waarneming voor wie het werk van Grunberg kent. Het verraste hemzelf ook dat hij zich geroepen voelde aan de kant van de overheid te gaan staan. Maar het moest, nu de weerzin tegen de status quo gangbaar is en het daarbij normaal is geworden ‘de burgers die de instituten draaiende houden, die het geraamte van de staat uitmaken, [te omschrijven als] landverraders en leden van een vijfde colonne’, zo sprak hij.

Grunberg ging verder: ‘Het is niet altijd zo geweest dat verschil van inzicht in ethische en esthetische kwesties, oftewel: in politiek, opponenten automatisch aanleiding verschafte elkaar van kwade trouw te beschuldigen. Zoals het ook niet lang geleden is dat men zou hebben opgekeken van een al te frivole omgang met begrippen als “landverraad” en “tribunaal”.’

Om vervolgens te constateren dat er genoeg te verdedigen is in de huidige overheid: ‘Hoe onvolmaakt die status quo ook is. Ik houd het geloof dat de afbraak van het onvolmaakte iets volmaakters zal opleveren nog altijd voor kortzichtig.’

In mijn woorden: de afbrekers van de huidige Nederlandse rechtsstaat hebben niet automatisch iets beters te bieden. Integendeel. Daarom ben ik van plan ook volgend jaar mee te blijven zoeken naar wat het verdedigen en verbeteren waard is. Naar politiek die werkt.

Meer lezen?

Als zelfs oorlog in Europa voor Nederland geen argument is om de krijgsmacht serieus te nemen, wat dan wel? Direct na de Russische inval in Oekraïne zag Nederland het licht: we hadden de krijgsmacht jaren verwaarloosd, er moest dringend een inhaalslag worden gemaakt. Nu, negen maanden later, lijkt het besef dat Nederland verre van paraat is nog niet doorgedrongen. Lees mijn analyse Tweede Kamer: stop de chaos, kom terzake, debatteer op hoofdlijnen Op Prinsjesdag vertelt het kabinet wat het in 2023 van plan is. De Tweede Kamer krijgt daarna de kans om de cijfers tegen het licht te houden. En vooral: om hoofd- en bijzaken te ontwarren. Politiek dagboek over de noodzaak het nu eens te hebben over wat er écht toe doet. Lees mijn analyse